Nรซ kรซtรซ ditรซ tรซ vitit 1879 u zhvillua beteja e pรซrgjakshme e Nokshiqit, nรซ tรซ cilรซn shqiptarรซt e Plavรซs dhe Gusisรซ tรซ prirรซ nga legjendari Ali Pashรซ Gusia, mbrojtรซn heroikisht trojet shqiptare (Plavรซn, Gusinรซ dhe mรซ gjรซrรซ) duke e mposhtur ushtrinรซ pushtuese serbe-malazeze tรซ udhรซhequr nga Mark Milani.
Shkruan: Gรซzim Mekuli
Noka e themeloj Nokshiqin. Fshati Nokshiq, Normandia e harruar e shqiptarรซve, e mori emrin pikรซrisht nga Noka. Ky burrรซ, pra Noka, ishte i pari i nokshiqanรซve. Noka i kishte edhe katรซr vรซllรซzรซr: Drela, i cili u vendos nรซ Drelaj tรซ Rugovรซs, Stana, i cili u vendos nรซ Stankaj tรซ Rugovรซs, Nila, i cili u vendos nรซ Shtupeq tรซ vogรซl, dhe Pepa, i cili u vendos nรซ Pepaj-Pepiq tรซ Rugovรซs. Kรซta pesรซ vรซllรซzรซr kishin njรซ babรซ; e ai ishte Nika, e Nika e kishte babรซ Dedรซnโฆ
Nรซ periudhรซn antike ky fshat รซshtรซ banuar nga banoret ilir tรซ fisit Labeat. Banorรซt vendas qรซ nga antika kanรซ qรซnรซ Ilir. Marrรซveshja e Shรซn Stefanit, e mbajtur me 3 mars 1878, e cila ishte njรซ marreveshje nรซ mes Turqisรซ dhe Rusisรซ, rezultoj me ndarjen e interesave tรซ pรซrbashketa nรซ mes tรซ kรซtyre dy fuqive tรซ mรซdha.
Kjo marrรซveshje i shkรซpuste tokat shqiptare tรซ Plavรซs dhe tรซ Gucisรซ dhe ato toka i jepte Malit tรซ Zi.
Nokshiqanรซt, si gjithnjรซ trima, mendjembrehtรซ dhe tรซ pamposhtur, vรซndosรซn qรซ mos ta lรซshojnรซ vendin e tyre pa rezistencรซ tรซ armatosur. Kรซshtu, sรซ bashku me vรซllezรซrit e tyre shqiptarรซ nga tรซ gjitha trojet shqiptare, tรซ udhรซhequr nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit, u bashkuan nรซ fshatin kala, Nokshiq dhe, vendosรซn tโi dalin ballรซpรซrballรซ Mark Milanit dhe ushtrisรซ sรซ tij tรซ armatosur mirรซ.
Me 4 dhjetor 1879, forcat shqiptare tรซ udhรซhequra nga prijรซsit shqiptarรซ siq ishte Ali Pashe Gusia, Jakup Ferri, qรซ i udhรซhiqnin forcat e Lidhjes Shqiptare, dhe Rugovasit, tรซ prirรซ nga Qelรซ Shabani dhe Kadri Bajri, u mblodhรซn nรซ Nokshiq. Kรซtyre luftรซtarรซve patriot ju prinin, si gjithnjรซ, Luanรซt banorรซ vendas, tรซ cilรซt edhe e nisรซn luftรซn pรซr mbrojtjen e tokave shqiptare.
Tรซ parรซt nokshiqan, qรซ nisรซn luftรซn mbrojtรซse ishin Nurรซ Kurti dhe Kurt Asllani. Pรซr trimรซri tรซ pashoq, nรซ fushรซ tรซ luftรซs kundรซr forcave serbo-malazeze, u dalluan Ali (Smajl) Mekuli, i cili jetoj plot 115 vjet dhe vdes nรซ Nokshiq nรซ vitin 1951, Adem (Smajl) Mekuli, trimi Bali Bajram Nokshiqi (20 vjecar), Puro Mekuli (96 vjecar), dhe shumรซ tรซ tjerรซ tรซ autoktonรซve tรซ fshatit Nokshiq, siq janรซ vรซllรซzรซria Buรงajt, Mekulรซt, Mehajt dhe Selimajt.
Nokshiqanรซt nuk ishin tรซ vetรซm, pas disa ditรซsh u nisรซn pรซr nรซ Guci 2000 shqiptarรซ nga Gjakova tรซ armatosur dhe sipas vendimeve qรซ u morrรซn nรซ Gjakovรซ, me fillimin e luftรซs edhe dy mijรซ vullnetarรซ tรซ tjerรซ do niseshin nga Gjakova pรซr mbrojtje tรซ tokave shqiptare.
Sipas kronikasve tรซ gjithรซ burrat e Nokshiqit vรซndosรซn tรซ japin jetรซn dhe mos tรซ lejojnรซ forcat pushtuese sllave tรซ depรซrtojnรซ nรซ tokat shqiptare.
Njรซ figurรซ e veรงantรซ e kรซsaj lufte ishte heroina Kajรซ Galja, motra e Zhuj Selmanit, e cila u bรซ simbol i trimรซrisรซ shqiptare pasi preu katรซr ushtarรซ serbรซ me sรซpatรซ nรซ kullรซn e Nokshiqit, qรซ nรซ melosin shqiptar na del e cituar si: โ๐ข๐ค๐ฉ๐ง๐ ๐ ๐๐๐ช๐๐จ๐ฬ, ๐ฆ๐๐๐ฬ ๐ ๐๐ฅ๐ง๐๐๐ฬ, ๐ ๐๐ฉ๐ฬ๐ง ๐จ๐๐ ๐๐๐ ๐ ๐ฅ๐ง๐๐ช ๐จ๐๐ ๐๐๐ฬโ. Ajo tregoi se lufta pรซr mbijetesรซ dhe liri nuk ishte vetรซm e burrave, por e tรซ gjithรซ shqiptarรซve pa dallim.
Kajรซ Gaja dihet se si nรซ fushรซbetejรซ i doli nรซ ndihmรซ Rrustem Ukajt nga fshati Haxhaj (Rugovรซ), i cili gjatรซ luftimeve me armikun plagoset. Ky kishte marrรซ plagรซ nga thikat nรซ luftimet gjoks per gjoks dhe, gjatรซ kthimit nรซ shtรซpi, do tรซ thotรซ rrugรซs para se tรซ hyjรซ nรซ fshatin Haxhaj, edhe vdes nga plagรซt qรซ mori pรซr mbrojtjen e tokave tรซ Shqipรซrisรซ nga sllavรซt.
Duhet theksuar se Beteja e Nokshiqit (dhjetor 1879-janar 1880), ka njรซ rรซndรซsi tรซ madhe dhe รซshtรซ njรซ ndรซr betejat mรซ tรซ mirรซ organizuara nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Kjo luftรซ e pรซrgjakshme, por heroike, i shkatรซrroi forcat e Mark Milanit dhe, pรซr tรซ parรซn herรซ, kรซtu, thyhen forcat Serbo-Malazeze. Kjo fitore kishte njรซ jehonรซ tรซ madhe nรซ tรซ gjitha vendet europiane. Nรซ histori kjo rezistencรซ pรซr tรซ mbrojtur Shqipรซrinรซ nga copรซtimi sllav, njihet si โLufta e Nokshiqitโ, tรซ cilรซn e fituan forcat Shqiptare.
Pas kรซsaj beteje forcat Shqiptare i treguan qartรซ botรซs se Lidhja Shqiptare e Prizrenit nuk synonte pushtimin e territoreve, qรซ nuk ishin shqiptare. Rreth kรซsaj betejรซ tรซ pรซrgjakshme, pรซr organizimin dhe pรซrpilimin e strategjisรซ sรซ luftรซs mbrojtรซse u shpreh edhe komandanti i Shtabit tรซ ushtrisรซ malazeze Bozho Petroviรง, i cili do tรซ deklaronte mรซ pas se, shqiptarรซt nรซ kรซtรซ betejรซ po i drejtonte njรซ โ๐บ๐ท๐ฒ๐๐ต๐๐ฒฬ๐ฟ ๐ถ ๐บ๐ฎ๐ฑ๐ต ๐๐๐ต๐๐ฎ๐ฟ๐ฎ๐ธโ.
Populli i kรซsaj treve asnjรซherรซ nuk i miratoi, nuk i pranoi e as qรซ do tโi pranoj vendimet e dhunshme qรซ coptuan trojet Shqiptare. Padyshim, faqe e ndritur nรซ historinรซ e luftรซrave qรซ kanรซ bรซrรซ tรซ parรซt tonรซ, pรซr mbrojtjen e trojeve tรซ tyre, รซshtรซ pra โLufta e Nokshiqitโ dhe fitorja e arritur kundรซr forcave malaziase, diplomacisรซ se Fuqive tรซ Mรซdha tรซ kohรซs, synimeve ekspansioniste ruso-sllave dhe dredhive osmane pรซr tรซ shpรซtuar veten nรซ dรซm tรซ interesave jetรซsore tรซ Kombit Shqiptar.
Pรซr fat tรซ keq, duhet nรซnvizuar se kjo epope kaq madhore, qรซ u kurorรซzua me fitoren e shkรซlqyer tรซ forcave ushtarake Shqiptare, tรซ komanduara dhe drejtura nga Lidhja e Prizerenit, pothuajse nuk รซshtรซ studiuar e trajtuar fare. Rrethanat nรซ tรซ cilat u zhvillua Lufta e Nokshiqit, kriza lindore, lufta ruso-turke dhe nรซnshkrimii traktit famkeq tรซ Shรซn Stefanit, e bรซnin situatรซn shumรซ tรซ rรซndรซ dhe akoma tรซ ndรซrlikuar pรซr kombin shqiptar.
๐๐จ๐ฉ๐ฎ๐ฅ๐ฅ๐ข ๐ฌ๐ก๐ช๐ข๐ฉ๐ญ๐๐ซ ๐ง๐ฬ ๐๐ญ๐ฬ ๐ฉ๐๐ซ๐ข๐ฎ๐๐ก๐ฬ ๐ญ๐ฬ ๐ฏ๐ฬ๐ฌ๐ก๐ญ๐ข๐ซ๐ฬ ๐ง๐๐จ๐๐ก๐๐ฃ ๐ฉ๐๐ซ๐ ๐๐ฒ ๐ณ๐ ๐ฃ๐๐๐ก๐ฃ๐๐ฏ๐:
A) Tรซ pranonte vendimin e Shรซn Stefanit, tรซ cilat coptonin trojet Shqiptare midis Bullgarisรซ, Serbisรซ dhe Malit te Zi, dmth tรซ pranonte ripushtimin, ose
B) Tรซ organizohej pรซr tรซ pรซrballur situatรซn e ndรซrlikuar tรซ brendshme dhe ndรซrkombtare, pra tรซ vazhdonte luftรซn รงlirimtare kundรซr pushtuesve tรซ vjetรซr dhe tรซ rinj. Populli Shqiptar, megjithรซse nรซ rrethana te vรซshtira, zgjodhi rrugรซn e dytรซ, rrugรซn e vazhdimit tรซ luftรซs pรซr mbrojtjen e trojeve historike Shqiptare.
๐๐ฎ ๐ฃ๐๐ง๐ฬ ๐ง๐จ๐ค๐ฌ๐ก๐ข๐ช๐๐ง๐ฬ๐ญ ๐ฌ๐จ๐ญ?
Tani, pas dรซbimit tรซ shqiptarรซve nga Jugosllavia e Titos, nรซ Nokshiq, pรซrpos Kullave gjysmรซ tรซ rrรซnuara dhe tokรซs shqiptare nuk frymon asgjรซ shqiptare nรซ kรซtรซ fshat. Po, atje, e nรซ atรซ vendkala, mund tรซ gjeni edhe varret e tรซ tรซ parรซve tanรซโฆ
Plava dhe Gucia u shkatรซrrua: shumica e shqiptarรซve, nga dhuna malazeze u larguan dhe u tretรซn nรซ SHBA, ata pak qรซ mbetรซn aty u persekutuan, u asimiluan dhe u โboshnjakรซzuanโ. Mรซ shumรซ se 90% e shqiptarรซve tรซ rinjรซ nรซ Plavรซ dhe Guci, sot nuk dinรซ e nuk flasin shqip apo nuk e praktikojnรซ fare gjuhรซn shqipe; kรซtu nuk ka shkolla, edukim e as arsimim tรซ duhur nรซ gjuhรซn shqipeโฆ
Historia e lavdishme e kรซsaj cope tรซ Shqipรซrisรซ historike po venitet; Nokshiqi, dikur vendkala, e i lavdishรซm nรซ histori, nรซ heshtje po rรซnkon e thรซrret, e, Plava dhe Gucia po shikon drejtรซ Tiranรซs e Prishtinรซs dhe po pret, po pret pรซr mbรซshtetje, pรซr ndihmรซ e pรซr kurajo.
๐ ๐ฑ๐ต๐ถ๐บ๐ฏ๐๐ต๐ฒฬ๐บ ๐บ๐ฏ๐ฒ๐๐ฒ๐ ๐ฒ๐ฑ๐ต๐ฒ ๐ณ๐ฎ๐ธ๐๐ถ ๐พ๐ฒฬ ๐ฐ๐ผ๐ฝ๐๐ถ๐บ๐ถ ๐ถ ๐๐ฟ๐ผ๐ท๐ฒ๐๐ฒ ๐๐ต๐พ๐ถ๐ฝ๐๐ฎ๐ฟ๐ฒ ๐ป๐๐ธ ๐ธ๐ฎ ๐ฎ๐ฟ๐ฑ๐ต๐๐ฟ ๐๐ฒ๐๐ฒฬ๐บ ๐ป๐ด๐ฎ ๐ฎ๐ฟ๐บ๐ถ๐พ๐๐ฒฬ, ๐ฝ๐ผ๐ฟ ๐ฒ๐ฑ๐ต๐ฒ ๐ป๐ด๐ฎ ๐๐ฒ๐๐ฒฬ ๐๐ต๐พ๐ถ๐ฝ๐๐ฎ๐ฟ๐ฒฬ๐. ๐ฅ๐ฎ๐บ๐๐๐ต ๐๐ฎ๐ฟ๐ฎ๐ฑ๐ถ๐ป๐ฎ๐ท, ๐ป๐ท๐ฒฬ ๐น๐ถ๐ฑ๐ฒ๐ฟ ๐พ๐ฒฬ ๐ฑ๐ถ๐ธ๐๐ฟ ๐๐ต๐ถ๐ต๐ฒ๐ท ๐๐ถ ๐น๐๐ณ๐๐ฒฬ๐๐ฎ๐ฟ ๐ถ ๐บ๐ฎ๐ฑ๐ต ๐ถ ๐จ๐ฬง๐-๐๐ฒฬ, ๐ ๐ฏ๐ฒฬ ๐ป๐ท๐ฒฬ ๐ป๐ด๐ฎ ๐ณ๐ถ๐ด๐๐ฟ๐ฎ๐ ๐พ๐ฒฬ ๐ณ๐ถ๐ฟ๐บ๐ผ๐๐ถ ๐ณ๐ฎ๐น๐ท๐ฒ๐ป ๐ฒ ๐ธ๐ฒฬ๐๐๐ฟ๐ฒ ๐๐ฟ๐ฒ๐๐ฎ๐๐ฒ ๐๐ฒฬ ๐น๐ฎ๐๐ฑ๐ถ๐๐ต๐บ๐ฒ ๐ ๐ฎ๐น๐ถ๐ ๐๐ฒฬ ๐ญ๐ถ. ๐ ๐ฒ ๐ธ๐ฒฬ๐๐ฒฬ ๐ฎ๐ธ๐, ๐ฎ๐ถ ๐ป๐๐ธ ๐ฐ๐ผ๐ฝ๐ฒฬ๐๐ผ๐ถ ๐๐ฒ๐๐ฒฬ๐บ ๐๐ผ๐ธ๐ฎ๐ ๐ฒ ๐น๐๐ฒ๐ฟ๐ฎ ๐บ๐ฒ ๐ด๐ท๐ฎ๐ธ๐๐ป ๐ฒ ๐๐ฟ๐ถ๐บ๐ฎ๐๐ฒ ๐๐ฒฬ ๐ก๐ผ๐ธ๐๐ต๐ถ๐พ๐ถ๐, ๐ฝ๐ผ๐ฟ ๐ฒ๐ฑ๐ต๐ฒ ๐ด๐ท๐ฎ๐ธ๐๐ป ๐ฒ ๐ฑ๐ฒฬ๐๐ต๐บ๐ผ๐ฟ๐ฒฬ๐๐ฒ ๐๐ฒฬ ๐จ๐ฬง๐-๐๐ฒฬ ๐พ๐ฒฬ ๐น๐๐ณ๐๐๐ฎ๐ป ๐ฝ๐ฒฬ๐ฟ ๐๐ฒฬ ๐บ๐ผ๐ ๐น๐ฒ๐ท๐๐ฎ๐ฟ ๐ป๐ท๐ฒฬ ๐ฐ๐ผ๐ฝ๐ฒฬ๐๐ถ๐บ ๐๐ฒฬ ๐๐ถ๐น๐น๐ฒฬ ๐๐ฒฬ ๐๐ผ๐๐ผ๐๐ฒฬ๐ ๐ฑ๐ต๐ฒ ๐๐ถ๐๐ฒ๐๐ฒ ๐๐ต๐พ๐ถ๐ฝ๐๐ฎ๐ฟ๐ฒ.
๐๐ฬ ๐๐๐ฌ๐ก๐ฎ๐ซ ๐ฅ๐๐ฑ๐ฎ๐๐ฌ, ๐ฉ๐ฌ๐ ๐ง๐ฎ๐ค ๐๐ฎ๐ก๐๐ญ ๐ก๐๐ซ๐ซ๐ฎ๐๐ซ “๐๐๐ญ๐๐ฃ๐ ๐ ๐๐จ๐ค๐ฌ๐ก๐ข๐ช๐ข๐ญ?”
– Njรซ mรซsim historik pรซr brezat e ardhshรซm โ Historia e kรซtij qรซndrese รซshtรซ dรซshmi e asaj qรซ shqiptarรซt janรซ tรซ gatshรซm tรซ bรซjnรซ pรซr lirinรซ dhe dinjitetin e tyre.
– Identiteti Kombรซtar โ Plava dhe Gucia mbeten simbol i shqiptarizmit, dhe nuk duhet lejuar qรซ kรซto troje tรซ harrohen apo tรซ asimilohen.
– Ndรซrgjegjรซsimi i diasporรซs โ Shqiptarรซt e Plavรซs dhe Gucisรซ, tashmรซ tรซ shpรซrndarรซ nรซ SHBA dhe vende tรซ tjera, duhet tรซ mbajnรซ tรซ gjallรซ gjuhรซn dhe kulturรซn shqiptare.
– Pรซrgjegjรซsia e politikรซs shqiptare โ Shqipรซria dhe Kosova nuk duhet tรซ jenรซ spektatorรซ pasivรซ tรซ shuarjes sรซ kรซtyre trojeve nga harta kombรซtare shqiptare.
Beteja e Nokshiqit nuk รซshtรซ vetรซm njรซ kapitull i lavdishรซm i historisรซ, por edhe njรซ thirrje pรซr tรซ mos harruar dhe pรซr tรซ mos lejuar qรซ toka shqiptare tรซ tjetรซrsohet. Shqiptarรซt duhet tรซ mbajnรซ mend se asnjรซ kolltuk politik, asnjรซ karrierรซ personale, nuk vlen mรซ shumรซ se njรซ pรซllรซmbรซ tokรซ e gjakosur nga breza tรซ tรซrรซ.
Lavdi tรซ rรซnรซve pรซr mbrojtjen e trevave tรซ Nokshiqit, Plavรซs, Gucisรซ e deri nรซ Ulqin! Mallkim pรซr coptuesit e tokรซs shqiptare!
Faleminderit shume Gezim Mekuli!
Nokshiqi nuk duhรซt harrua.
Baba im, rahmet i paste shpirti tregonte per burrerine, trimerine dhe mikepritjen e nokshiqaseve, me 1943-1944 kur nuk na ndaheshin per mbrojtjen e tokave shqiptare.
Burri mรซ me zรซ, thonte baba ishte Imer Maliqi.
Faleminderit shume Gezim Mekuli!
Nokshiqi nuk duhรซt harrua.
Baba im, rahmet i paste shpirti tregonte per burrerine, trimerine dhe mikepritjen e nokshiqaseve, me 1943-1944 kur nuk na ndaheshin per mbrojtjen e tokave shqiptare kunder sllavokomunisteve serb
Burri mรซ me zรซ, thonte baba ishte Imer Maliqi.