Shkruan: Dr.sc. Bekim Vishaj
Dervish Shaqa (1912-11.04.1985)
I lindur në fshatin Llukë e Epërme të Deçanit. U rrit dhe u burrërua në një familje tipike tradicionale Dukagjinase – shqiptare. Dervish Shaqa me këngë kishte filluar të merrej qysh në jetën e hershme të tij, ai së bashku me Demush Nezirin, kishin filluar të këndonin, ku shumë shpejt u bënë rapsodë me emër. Kënga dhe oda shqiptare, shumë herët e kishin burrëruar dhe frymëzuar me historinë e populli tonë, ishte mishëruar me trimëritë dhe historinë e shumë figurave të rëndësishme të kombit tonë. Dervish Shaqa përveç zërit të bukur, përveç këngëve dhe melodive origjinale të bukura e artistike edhe në tekstet e këngëve të tij me motive patriotike këngë që u këndonte trimave, ngjarjeve të ndryshme historike, ai, i këndonte edhe jetës, por me shije dhe një mjeshtri të rrallë i këndonte edhe këngët lirike. Instrumentalist me çifteli, sharki dhe fyell. Ai ishte edhe mjeshtër i dalluar në punimin e veglave popullore, bukur i punonte veglat folklorike, çiftelinë, sharkinë, fyellin, kavallin etj. Ai bëri emër në këto anë si rapsod, por edhe si një burrë dhe patriot që punoj në të mirën e popullit të vet. Dervish Shaqa ishte rapsod, instrumentalist, valltar, mjeshtër, dhe burrë me virtyte burrërore. Ai me të gjitha këto përmasa shumëdimensionale, lirisht mund të quhet “ORFE I DUKAGJINIT”. Nuk kaloi shumë kohë dhe ai me këngën e tij i bie në sy pushtetit serb, me qëndrimin e tij burrëror u bë halë në sy për pushtetin komunal në Deçan, organet sekrete serbe-UDB-ja, filluan ti bënin presion, ta maltretonin në forma të ndryshme. Ishin kohë të liga për shqiptarët, aksioni i armëve gjatë viteve 1955-56, shumë shqiptarë keqtrajtoheshin, dënoheshin, e vriteshin. Nga ky presion u detyrua të linte familjen, të linte Kosovën, e të kalonte në Shqipëri me 8 mars 1956, pa rënë në duart e UDB-së së bashku me Demush Nezirin (shokun e tij të fëmijërisë, këngës dhe jetës), Adem Ramën dhe nipin e tij Isë Hoxha nga Botusha nisën rrugëtimin për në Shqipëri. Kaluan kufirin natën vonë, me plot rreziqe, kohë e vështirë, mot i lig, të vendosur por edhe të mërzitur që linin familjet, dhe vendin e vet.
Pas vendosjes në Rrashbull të Durrësit në Shqipëri, Dervish Shaqa aty ka rifilluar jetën artistike, së bashku me Demush Nezirin e me “Grupin kosovar” të folklorit në Rrashbull, duke u bërë bërthama e këtij grupi. Dervish Shaqa tërhiqte vëmendjen nëpër skenat e vendit, si në festivalet e organizuara në Gjirokastër, në vitet 1968, 1973, 1978, 1983. Dervish Shaqa ka qenë një subjekt interesant i vlerësuar shumë nga Instituti i Kulturës Popullore të Shqipërisë, sidomos nga studiuesi Qemal Haxhihasani. Për Dervish Shaqën, Ramazan Bogdani u shpreh: “është thesar i kulturës popullore shqiptare”. Përveç këngës Dervishi ishte edhe valltar shumë i mirë popullor. Së bashku me Demush Nezirin janë paraqitur edhe në skenën e festivalit në Gjirokastër në vitin 1968 me vallen ”Loja me jataganë”.
Dervish Shaqa është njëri ndër këngëtarët më legjendarë të shekullit (shek. XX), në epikën historike të shqiptarëve. Me aftësinë magjike të artit gjegjësisht këngës për gjashtëdhjetë vite me radhë e ktheu lotin në këngë dhimbjen në forcë, e heshtjen në kushtrim. Këngët dhe zëri i tij përhapeshin në Kosovë përmes valëve të Radio Tiranës, Radio Kukësit etj. Në repertorin e këngëve të Dervish Shaqës ishin me qindra e qindra këngë me motive atdhedashurie e lirike etj. Këngët më të njohura të Dervish Shaqës ishin: ”Moj Shqipni mos thuj marova”, ”Pytë Kosova për nji çikë”, ”Kënga e Kamer Loshit”, ”Kënga e Ahmet Delisë”, ”Kënga e Halil Mehmetit”, “N’Kaçanik deri n’Boletin”, ”Kënga e Bajram Currit”, ”Kënga e Isa Boletinit”, ”Te shtat krajlat rrehin telin”, ”Kënga e Azem Bejtës” etj. Shumica e këngëve të tij ishin origjinale për nga vija melodike e shpesh edhe teksti i tyre. Në arkivin e Institutit të Kulturës Popullore dhe të Radio Tiranës gjenden një sërë këngësh të regjistruara nga Dervish Shaqa. Dervish Shaqës për talentin që kishte, për angazhimin dhe kontributin në fushën e folklorit burimor në vitin 1980 ju akordua titulli ”Artist i Merituar”. Shteti shqiptar e nderon me këtë titull artistik, ai deri në fund të jetës së tij e mbajti me nderë e përkushtim këtë titull. Dervish Shaqa ishte urë lidhëse nga gjenerata në gjeneratë, rapsod i mirënjohur shqiptar, ai ishte sinonim i mirëfilltë i këngës shqipe, folklorit shqiptar, por ishte edhe sinonim i vuajtjeve dhe i persekutimit të shqiptarëve nën zgjedhën jugosllave. Këngët e tij përveç melodisë, energjisë së tij si këngëtar ato kanë edhe mesazh dhe porosi për brezat. Pjesa më e madhe e rapsodëve të Dukagjinit frymëzimet e para i morën nga Dervish Shaqa. Për folklorin, për studiuesit e folklorit, dhe për rapsodët pas tij ai ishte dhe është një legjendë e pavdekshme. Dervish Shaqa edhe pse ishte aktiv me këngën ai shpirtërisht kishte një brengë të madhe, ishte malli për Kosovën. Në Rrashbull të Shqipërisë jetonte me shumë mall, larg familjes e farefisit, larg vendlindjes e larg Kosovës që aq shumë i këndoi. Sipas dëshmive të familjes ”Dervish Shaqa fshehtas disa herë nga Shqipëria kishte hyrë në Kosovë”, kujtonte i biri i Dervishit Aliu. Ai kujton disa momente të veçanta e prekëse për jetën dhe mallin për babain, kujton vuajtjet e tij dhe të familjes së tij në Llukë të Epërme, si familje ishin çdo herë në shënjestër të organeve të pushtetit të kohës. Familja (djemtë) e Dervish Shaqës shpesh keqtrajtoheshin, arrestoheshin e burgoseshin nga UDB-jugosllave. Dervish Shaqa vdiq më dt. 11.04.1985 me mall për familjen, për vendlindjen dhe për Kosovën. Kënga në familjen e Dervish Shaqës trashëgohet nga i biri Shpendi, dhe mbesa Mona (vajza e Shpendit).
Dervish Shaqa, është përjetësuar nga rapsodët tjerë popullorë në këngë, Rapsodi popullor këndonte: “hajde këndojmë qysh ka këndu baca shtylla e këngës Dervish Shaqa”.
Figura e Dervish Shaqës është përjetësuar edhe në shkrime tjera publicistike, vepra, dokumentare televizive, po me emrin e tij janë emërtuar grupe të ndryshme folklorike, po ashtu në Deçan për nder të Dervish Shaqës dhe Demush Nezirit, tash e 20 vite (2004-2024) mbahet Festivali Gjithëkombëtar i Folklorit “Eshkë e ndezur mbi Shkëlzen”.
___
Pjesë e shkëputur nga Libri “TRASHËGIMIA HISTORIKE DHE ETNO-KULTURORE E DEÇANIT”, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 2014. Autor Bekim Vishaj.
Kënga e kënduar nga Dervish Shaqa, “Kur ta ktheva Kosovë shpinën” ;
