Adem Demaçi
“Unë në burgjet e mia gjeta lirinë time të vërtetë, gjeta kuptimin e jetës sime, gjeta kënaqësinë time, gjeta lumturinë time dhe gjeta krejt pasurinë e botës!”(Adem Demaçi )
Burgjet e mia- fati im i madh
Kjo sprovë e fuqishme filozofike revolucionare e Bacës Adem ia vlen të njihet gjerësisht nga qytetarët e botës në sa më shumë gjuhë etnike.
Për këtë kërkohet bashkëpunimi i mërgimtarëve nga vende të ndryshme. Në fund do dalë një libërth me shumë autorë.
Ju ftojmë të merrni pjesë.
Redaksia: Bardhyl Adem Selimi dhe Selatin Novosella, 12 maj 2021
Teksti zanafillës
Shqip
Nga notesi elektronik (06.04.2001) Adem Demaçi
BURGJET E MIA – FATI IM I MADH!
Të gjithë ata që dinë se ç’është burgu e aq më tepër të gjithë ata që kanë lënë një pjesë të jetës së tyre nëpër burgje, do të befasohen me titullin e këtij shkrimi.
Mirëpo, pikërisht, falë qëndrimit tim nëpër burgjet e gjata dhe të egra, arrita që të aftësohem për ta kuptuar jetën në terë kompleksitetin e saj. Falë burgjeve të mia të gjata, arrita që të kuptoja se jeta, krejt jeta, përbëhet nga paradokse të panumërta, të vogla e të mëdha. Dhe, për më tepër, jo vetëm që arrita t’i kuptoja paradokset më të mëdha dhe më të ashpra të jetës, por arrita që edhe të pajtohesha dhe t’i pranoja këto paradokse si diçka fare normale dhe madje të domosdoshme për t’u ruajtur vetë thelbi i jetës.
Merreni me mend se çfarë do të ndodhte me jetën tonë, ose çfarë do të mbetej nga jeta jonë sikur ne, sipas dëshirës e dijes sonë të kufizuar, t’i eliminonim të gjitha ato gjëra e dukuri të cilat nuk na pëlqejnë në jetën tonë?!
Nëse eliminojmë errësirën kemi eliminuar vetvetiu edhe dritën; nëse eliminojmë të keqen kemi eliminuar vetvetiu edhe të mirën; nëse eliminojmë jolirinë vetvetiu kemi eliminuar edhe lirinë, nëse eliminojmë vdekjen vetvetiu kemi eliminuar edhe jetën! Prandaj, kush e kupton se paradokset janë pjesë përbërëse dhe të pandashme të jetës, e kupton se ato nuk bën kurrsesi të preken. Ai që pajtohet me paradokset, e ka më lehtë madje edhe që t’i dojë paradokset ashtu si e don edhe vetë jetën.
Duket sikur, paksa u larguam nga tema jonë, por jo, jemi mu në zemër të temës sonë. Burgjet, për mendjet e kufizuara, janë simbole të jolirisë, të jojetës, të vuajtjeve, të dëshpërimit dhe të skamjes.
Unë në burgjet e mia gjeta lirinë time të vërtetë, gjeta kuptimin e jetës sime, gjeta kënaqësinë time, gjeta lumturinë time dhe gjeta krejt pasurinë e botës!
Natën e parë të burgut, më 19 nëntor 1958, isha në dilemën më të madhe të jetës sime, isha mbi hejzën më dramatike në jetën time. Të shpëtoja trupin tim duke sakrifikuar shpirtin tim, apo të shpëtoja shpirtin tim duke sakrifikuar trupin tim. Të qëndroja këndej lirisë duke ruajtur trupin tim të përkohshëm, apo duke sakrifikuar trupin tim të përkohshëm të merrja anën e lirisë dhe të shpirtit të përjetshëm? Dilema ishte: ta “shpëtoja” veten time për vetveten dhe t’i humbisja të tjerët, apo të sakrifikohesha për të tjerët dhe t’i fitoja të gjithë?
Për të “shpëtuar” ishte fare “lehtë”. Të pranoja para inspektorit se kisha gabuar; të betohesha se nuk do të veproja kurrë më kundër shtetit dhe si dëshmi për këtë, të bëhesha bashkëpunëtor i sigurimit serb.
“Nëse vepron kështu,” më tha inspektori Momçilo Çanoviq, “ atëherë ke për të pasur para sa të duash, ke për t’u bërë letrar i famshëm, ke për të arritur shumë lart, dhe që në mëngjes po të lirojmë nga burgu.”
Falë gjinit hallall dhe edukatës së vërtetë të nënës Nazife, pata aq fuqi sa të luaja kokën në shenjë mohimi.
“Nuk do?! Refuzon mirësinë tonë?” Ulëriu Çanoviqi. “ Do të shohësh, pra, kush jemi ne!”
“Edhe ju do të shihni se kush jam unë ”, mendova vetëmevete pa guxuar t’ia thoja Çanoviqit. Por, ai mendim imi i heshtur kishte pasë qenë vendimi im më madhështor dhe më i bekuar në jetën time. E kisha pasë dhënë provimin para vetes. Të tjerat erdhën vetvetiu.
Porsa më vërvitën brenda dhe e mbyllën derën me shul, çelia numër tetë e burgut të Prishtinës, nga një kthinë e ngushtë e errët dhe e ftohtë, sakaq u shndërrua në një hapësirë të pafund midis të cilës qëndronte një qiri i madh gjigandesk i cili, në majen e tij digjej flakë. Ai qiri isha unë dhe gjëja e parë që m’u kujtua ishin “FJALËT E QIRIRIT” të Naimit: “Në mes tuaj kam qëndruar e jam duke përvëluar, që t’u ap pakëz dritë, natën t’ua bënj ditë… që t’u ndrinj mir’ e të shihni, njëri-tjatërin të njihni…”
Sa më shumë që digjej qiriu, në vend se të zvogëlohej, ai rritej e bëhej më i madh dhe drita e tij shtynte më tutje errësirën! Sa më i madh që bëhej qiriu, aq më larg kumbonte zëri i tij.
Vendosmëria për t’u sakrifikuar për të tjerët është shkëputja më dramatike nga e g o j a dhe hapi i parë në fushën e panjohur, por gjithmonë të freskët, gjithëherë tërheqëse, prore magjepsëse të lirisë.
Krejt burgu i parë, 19 nëntor 1958 – 18 nëntor 1961, më kaloi duke përjetuar veten si qiriun.
Në burgun e dytë, 8 qershor 1964 – 8 qershor 1974, në fushën e pafund të lirisë u dukën edhe shumë qirinj të tjerë. Ata jo vetëm që digjeshin flakë, jo vetëm që recitonin, por ata edhe këndonin këngën e Dedë Gjo` Lulit.
Krejt burgu i dytë na kaloi duke kënduar këngën e Dedë Gjo` Lulit.
Gjatë burgut tim të tretë, 6 tetor 1975 – 21 prill 1990, shumë dasma u bënë në Dardani; shumë nuse u muarën dhe shumë krushq ranë në Dardani. Kësaj here, u këndua kënga: “Republikë, kushtetutë, ja me hatër ja me luftë!”
Pas kësaj, qirinjtë filluan të organizoheshin, qirinjtë filluan të marshonin, qirinjtë filluan të vepronin derisa shkëputën lakun nga qafa e dardanëve.
Burgjet janë vendet ku lindin qirinjtë e pavdekshëm. Atje ku digjen qirinjtë e gjallë, atje lindet liria e pavdekshme.
Esperantisht
Adem Demaçi
2001
Miaj prizonoj- mia granda ŝanco!
Perkthyes: Bardhyl Adem Selimi, Tiranë
Ĉiuj sciantaj kio ja estas la prizono, des pli ĉiuj tiuj pasigintaj parton de sia vivo en la prizonoj, certe surpriziĝos pro la titolo de ĉi tiu skribaĵo.
Tamen, ĝuste danke al mia longtempa restado en la sovaĝaj prizonoj, mi sukcesis kapabliĝi por pli bone kompreni la vivon en tuta ties komplekseco. Danke al mia prizonoj longtempaj, mi sukcesis kompreni ke la vivo, la tuta vivo konsistas el la sennombraj paradoksoj, grandaj kaj etaj. Kaj plue, mi sukcesis kompreni la plej grandajn kaj plej severajn paradoksojn de la vivo, ankaŭ mi sukcesis adaptiĝi kaj akcepti ĉi tiujn paradoksojn kiel io tute formala kaj eĉ necesa por ke saviĝu la senco de la vivo mem.
Imagu, kio okazus en nia vivo aŭ kio restus el nia vivo se ni, konforme al nia deziro kaj limigita scio, eleminus ĉiujn tiujn kozojn kaj fenomenojn, kiuj ne plaĉas en nia vivo.
Se ni eliminus la mallumon, ni samtempe eleminus ankaŭ lumon, se ni eleminus la malbonon ni samtempe eleminus ankaŭ la bonon, se ni eleminus la malliberon samtempe mi eleminus ankaŭ la liberon, se ni eleminus la Morton, ni samtempe eleminus ankaŭ la vivon mem! Tial, kiu komprenas ke la paradoksoj estas konsistiga parto, ne disigibla de la vivo, tiu komprenas ke oni neniel devas tuŝi ilin. Al tiu, kiu adaptiĝas al la paradoksoj, estas pli facile ankaŭ ami la paradoksojn, tiel kiel li amas la vivon mem.
Oni havas impreson ke kvazaŭ ni foriĝis disde nia temo sed ne, ni estas ĝuste ĉe la koro de nia temo. La prizonoj estas, por la limigitaj mensoj, simboloj de la mallibero, malvivo, suferaĵoj, senespero kaj malriĉeco. Mi trovis en miaj prizonoj mian veran liberon, mi trovis la sencon de mia vivo, mi trovis mian plezuron, mi trovis mian feliĉon kaj mi trovis la tutan mondan riĉecon!
La unuan nokton de la prizono, je 19-an de novembro 1958, mi troviĝis en la plej granda dilemo de mia vivo, mi estis en la plej drameca momento de mia vivo. Ĉu mi savu mian korpon, oferante mian animon, aŭ ĉu mi savu mian animon, oferante mian korpon. Ĉu mi restu je flanko de la libero, savante mian korpon provizoran, aŭ ĉu mi oferu mian korpon provizoran por ke mi akiru la liberon de la eterna animo? La dilemo konsistis en tio, ĉu mi “savu” mian memamon por mi mem kaj perdu la ceterulojn, aŭ mi oferiĝu por la ceteruloj kaj akiru ĉiujn?
Por ke “mi saviĝu”, estis tute “facile”. Mi devus akcepti antaŭ la inspektisto ke mi estis erarinta, mi ĵuru ke neniam plu mi agus kontraŭ la ŝtato kaj, kiel atestaĵon por tio, mi fariĝu kunlaboranto de la Serba ŝtatsekureco.
“Se vi agos tiel”, diris al mi la inspektisto Momĉilo Ĉanoviĉ, “tiam vi ekhavos monon kiom vi volus kaj fariĝos fama verkisto, vi atingos tre supren kaj ni liberigos vin ekde morgaŭ matene.
Sed, danke al laa saniga mamnutro de mia patrino Nazife kaj vera ties edukiĝo, mi havis tiom da fortoj por kapmovi je neiga signo.
“ Cu vi ne volas?! Ĉu vi rifuzas nian bonecon?”- Ululis Ĉanoviĉ. “Tiukaze vi vidos ja kiu ni estas!”
“ Ankaŭ vi ja vidos kiu mi estas” Mi pensis en si, ne kuraĝante aldiri tion al Ĉanoviĉ. Sed tiu silenta mia penso estis ja mia plej majesta decido kaj plej benita en mia vivo. Mi tiel pasigis sukcese la ekzamenon antaŭ mi mem. La ceteroj alvenis spontanee.
Ĵus ili ĵetis min enen kaj fermis la pordon per bolto, de la ĉelo numero ok de la prizono de Prishtina, kiu, el malvasta, malhela kaj malvarma kamero, turniĝis en la senfinan spacon, en kies mezo staris granda, giganda kandelo, kiu per ties pinto flambruliĝis. Tiu kandelo estis mi kaj la unua kozo kion mi rememoris estis “La vortoj de la kandelo” de Naim:
“Meze de vi mi staras kaj estas brogante,
Por ke donu al vi iom da lumo,
Por ke turnu nokton al tago..
Por ke mi brilu bone kaj vi vidu,
-Unu la alian rekonu..”
Ju pli multe la kandelo bruliĝis, ĝi anstataŭ malpligrandiĝu, kontraŭe, ĝi kreskis kaj fariĝis pli granda kaj ties lumo plu forpuŝis la mallumon! Ju pli granda fariĝis la kandelo, des pli foren eĥadis ĝia voĉo.
La decidemo por oferiĝi por la aliuloj estas la plej drameca disiĝo, disde memamo kaj la unua paŝo sur la nekonata kampo, sed ĉiam freŝa, ĉiam alloga, tro magieca de la libero.
La tuta unua prizono, 19-an de novembro 1958- 18- an de novembro 1961, pasis travivante min kiel kandelo. En la dua prizono, 8-an de junio 1964- ok-an de junio 1974 sur la senfina kampo de la libero aperis ankaŭ aliaj kandeloj. Ili ne nur bruliĝis flamece, ne nur recitadis, sed ili ankaŭ kantis la kanzonon de Dedë Gjo Luli
La tuta dua prizono pasis kantante la kanzonon de Dedë Gjo Luli.
Dum mia tria prizono 6-an de oktobro 1975- 21-an de aprilo 1880, okazis multaj geedziĝfestoj en Dardanio, multaj junedzinoj estis alvenintaj kaj multaj junedzinaj akompanantoj falis en Dardanio. Ĉifoje, oni kantis la kanzonon “Respubliko, Kosntitucio, ĉu perfavore, ĉu permilite!”
Post tio, la kandeloj komencis organiziĝi, la kandeloj komencis marŝadi, la kandeloj komencis agadi ĝiskiam ili disigis la laĉon de la kolo de la dardanoj.
La prizonoj estas lokoj kie naskiĝas nemorteblaj kandeloj. Tie, kie la kandeloj vivbruliĝas, tie naskiĝas ankaŭ la nemortebla libero
Italisht
Teksti i Adem Demacit Burgjet e mia fati im i madh ne italisht
Perkthyer nga: Maggiorino Borio, Fossano, Itali
Adem Demachi
2001
Le mie prigioni, la mia grande opportunità!
“Chiunque sappia cos’è la prigione, non importa quanti abbiano trascorso parte della loro vita in prigione, sarà sicuramente sorpreso dal titolo di questa scrittura.
Tuttavia, proprio grazie al mio sottratto a lungo termine nelle prigioni selvagge, la mia è riuscita a comprendere meglio la vita in tutta la sua complessità. Grazie alla mia prigionia a lungo termine, la mia è arrivata a capire che la vita, l’intera vita, consiste di innumerevoli paradossi, grandi e piccoli. E inoltre, sono riuscito a capire i più grandi e severi paradossi della vita, sono anche riuscito ad adattare e ad accettare questi paradossi come qualcosa di completamente formale e persino necessario per salvare il senso della vita stessa.
Immagina cosa succederebbe nella nostra vita o cosa rimarrebbe della nostra vita se, in accordo con il nostro desiderio e conoscenza limitata, eliminassimo tutte quelle cause e fenomeni che non sono piacevoli nella nostra vita.
Né eliminerei l’oscurità, né allo stesso tempo eliminerei la luce, se non eliminassi il male né allo stesso tempo eliminerei il bene, se non eliminassi contemporaneamente la prigione eliminerei anche la libertà, se non eliminassi la Morte , né allo stesso tempo eliminare la vita stessa! Pertanto, chi comprende che i paradossi sono una parte costitutiva, inseparabile dalla vita, comprende che non devono essere in alcun modo toccati. Per chi si adatta ai paradossi, è più facile amare i paradossi così come amare la vita stessa.
È stato bollato che sembra che nessuno dei due si sia allontanato dal nostro argomento, ma non è così, né è precisamente il cuore del nostro argomento. Prigioni queste, dal menti limitate, simbolo di prigionia, morte, sofferenza, disperazione e povertà. Ho trovato nelle mie prigioni la mia vera libertà, ho trovato il senso della mia vita, ho trovato il mio piacere, ho trovato la mia felicità e ho trovato tutte le ricchezze del mondo!
La prima notte di prigione, il 19 novembre 1958, la mia era nel più grande dilemma della mia vita, la mia era nel momento più drammatico della mia vita. Salva il mio corpo, che offre la mia anima, salva la mia anima, che offre il mio corpo. Rimarrò dalla parte della libertà, salvando il mio corpo temporaneo, o sacrificherò il mio corpo temporaneo in modo da poter ottenere la liberazione dall’incoraggiamento eterno? Il dilemma dei konsisti nello zio, il mio “salvu” mi memamon dal mio mem e perdu la ceterulos, ao mi oferiĝul dal ceteruloj e gainir?
Con “essere salvati”, stimare “facilmente”. Devo ammettere all’ispettore di aver commesso un errore, giuro che non agirò mai più contro lo Stato e, a riprova di ciò, dovrei diventare un collaboratore della sicurezza statale serba.
“Vedi noi lo farà”, disse l’ispettore Momňilo ňanoviň, “allora avrai tutti i soldi che vuoi e diventerai uno scrittore famoso, ci sballeremo molto e ti libereremo da domani mattina.
In effetti, grazie alla sana alimentazione di mia madre Nazife e alla sua educazione, ho avuto così tanta forza da scuotere la testa a un segno negativo.
“Non rotoli?! Rifiuti la nostra gentilezza?” Urlò Öanoviõ. “Allora vedrai in futuro!”
“Oh, oh, vedrò chi sono”, ho pensato tra me e me, non osando aggiungerlo ad Anovi. Ma quel mio pensiero silenzioso è stata davvero la mia decisione più maestosa e benedetta nella mia vita. Così ho superato con successo l’esame prima di me stesso. Il resto è arrivato spontaneamente.
Di recente mi hanno buttato dentro e hanno chiuso la porta con un catenaccio, dalla cella otto della prigione di Pristina, che, da una camera stretta, buia e fredda, si è trasformata nello spazio infinito al centro del quale si trovava una grande candela gigante, che con il picco delle zie si accese. Candela ero io e la prima capra che ho ricordato è stata “Le parole della candela” di Naim:
“In mezzo ha visto le mie stelle e questi germogli,
Dì che ti darà un po ‘di luce
Quindi trasforma la notte in giorno.
Por kelu brilu osso che cosa vedete,
-Uno per Allian Recognize.
Quando la candela bruciava molto, invece di rimpicciolirsi, cresceva e diventava una grande piega e la sua luce continuava a spingerla via! Man mano che la candela si ingrandiva, la sua voce riecheggiava.
La decisione di sacrificarsi con gli alleati è la separazione più drammatica, per scoraggiare l’egoismo e il primo passo a sud nel campo sconosciuto, ma sempre fresco, sempre attraente, troppo magico della libertà.
L’intera prima prigione, il 19 novembre 1958-18, 1961, mi attraversò come una candela. Nella seconda prigione, dall’8 giugno 1964 all’8 giugno 1974, apparvero anche altre candele nell’infinito campo della libertà. Non solo hanno bruciato con le fiamme, non solo hanno recitato, ma hanno anche cantato la canzone di Ded Guli Luli.
L’intera seconda prigione passa cantando la canzone di Deda Gjo Luli.
Durante la mia terza prigionia, 6 anni dall’ottobre 1975 al 21 aprile 1880, ci furono molti matrimoni in Dardania, molte spose erano arrivate e molti giovani compagni caddero in Dardania. “A volte veniva cantata la canzone” Republic, Constituency, “u please,” u permilite! ”
Dopodiché, le candele iniziarono a organizzarsi, le candele iniziarono a camminare, le candele iniziarono ad agire fino a quando non separarono il laeon dal collo del dardo.
