Përgatitur nga: Dr. Nusha Zhuba (Anna Hida), studjuese nga Roma, Itali
Ndërmjet provincave turke që janë afër nesh , nuk është asnjëra që paraqet më shumë interes se Shqipëria e Veriut, në të cilën pasuritë natyrore , pyjet e pasura , prodhimet e tokës, deri më tani janë të sapo kultivuara dhe vënë në përfitim. Shumë pak udhëtarë kanë kanë vizituar vendin në brendësi, dhe Shkodra është i vetmi vend që frekuentohet nga tregtarët. Nëse do hysh në brendësi të vendit do të gjesh qytete të rëndësishme dhe interesante për më shumë se një titull shkrimi, Prisrend (Prizreni)për shembull i cili ka më shumë se 35 mijë banorë , në këtë qytet ku dhe e vendbanimin pasha guevernator i përgjithshëm, por dhe një ipezhgv katolik. Ata kanë një konsull në Shkodër, Janinë e Prevezë në gojën e gjirit të Artës. Rruga nga Shkodra për në Prizren , kalon nëpërmjet Drinit të zi, i cili derdhet në Adriatik, në Alesio (Lezhë) ku është edhe vendvarrimi i Skënderbeut heroit legjendar i cili ka vdekur në 1469 .
Drini mund të bëhet i lundrueshëm nga Lezha deri në grykderdhje, kjo mundësohej nga projekti i bërë nga një zyrtar i marinës Austriake. Nësë do ishte bërë ky projekt , do të rriste në masë bujqësinë dhe tregtinë, të të dy pashallëqeve si dhe prerjen dhe lundrimin mbi lumë të drurëve që gjenden përreth. Qyteti i Prizrenit është i ndërtuar në rrëzë të Malit të Sharrit. Popullsia e tij është prej 22.000 myslyman e 11. 000 të krishterë dhe 2000 ciganë. Ushtria është e pajisur sikurse armata europiane e formuar nga ushtarë të vjetër që bëjnë një shërbim të shkëlqyeshëm . Menazheria është ndër më të bukurat që zotëron Rumelia. Ndërmjet Prizrenit e Gjakovës , shtrihet jë fushë prej dhjetë ligash, ( rrerh 40 km) e cila kultivohet në mënyrë të admirueshme nga një koloni Mirditore. Kjo popullsi shqiptare katolike që s’ka më shumë se 7000 individ , ka ruajtur autonominë e sajë dhe njeh gjithmonë Bib Dodën si princ të Mirditës, dhe ju bindet magjistratëve të emëruar me zgjedhje. Ajo ka pasur privilegjin të mbante armët e sajë ndërsa të krishterëve të tjerë të provincës ju është hequr kjo e drejtë. Këta Mirditorët janë një të denjë për një interesim më të madh (duhet të shkruhet më shumë për ta).
Janë paqësorë dhe punëtorë dhe qytetet e fushës e kanë qetësinë prej tyre.
Stabilimenti i Çerkezëve i ndërtuar në Izov dhe Pejë , për të cilën qeveria turke ka shpenzua shumë është i gjatë dhe i ndërtuar bukur. Çerkezët , emigrantë të ardhur nga Kaukazi. kanë neveri të kultivojnë tokat që ju janë dhënë atyre, por preferojnë të shkojnë nga një fshat në tjetrin të punojnë ose jetojnl duke kërkuar lëmoshë . Ata kanë aspektin e një populli të mjerë.
Afër Gjakovës gjendet një mrekulli e përbërë prej dy urash me origjinë romake , të ruajtura në mënyrë perfekte. Qyteti është i populluar prej 16 mijë myslymanësh, dhe prej 1200 të krishterësh. Të krishterët gjenden më të shumtë në numër në fushat e Gjakovës. Katër orë nga Gjakova në grykën me pyje shekullore gjendet njëri prej monomenteve më të ruajtura nga një shkëlqim i lashtë nga Mretërit e Serbisë , Manastiri i Deçanit, i ngritur në mermer në stilin bizantin.
Muajin e kaluar duke kaluar konsulli i Francës monakët mblodhën të gjithë popullin e krishterë duke kënduar një Te Deum solemne për ruajtjen e ditëve në nder të Perandorit Napoleon. Bazilika e Deçanit ka një sargofak në të cilën gjendet hiri i Shën Shtjefnit të Serbisë.
Qyteti i Pejës ka 17000 banorë 2000 prej të cilëve janë të krishterë dhe zotërojnë një kishëz latine dhe jë manastir grek me një elegancë të mahnitshme arkitekture.
Nga brigjet e liqenit të Plavës rreth disa km nga Peja gjenden malet e larta të Shaipërisë së Veriut të cilat formojnë një panoramë të shkëlqyeshme që shtrihet deri në kufinjtë e Malit të Zi.
Mbi këto gjendet kështjella Medum të guvernatori i Shkodrës e ka ndërtuar dhe armatosur me topa që qëllojnë shumë larg. Pika më kryesore e provincës së Shkodrës si pozicion ushtarak e tregtar ëshgë Podgorica e cila ka 1000 shpi turke e 160 të krishtera . Guvernatori i këtij qygeti ka nën komandë të gjithë trupat që janë në kufi me Malin e Zi.
