Ja një libër tjetër, vëllimor (mbi 480 faqe) huazuar nga miku im Ing. Fisnik Kruja. Aty pasqyrohet lulëzimi dhe ngritja e Venedikut si perandori detare. Për shqiptarët kjo kishte shumë kuptim, pasi në historinë e tyre edhe Venediku ka lozur rol të madh. Kujtojmë kohën e Skënderbeut, rrethimin e Shkodrës që aq bukur e ka përshkruar Marin Barleti. Por mbi të gjitha, flitet për Detin Adriatik dhe Jon që lagin edhe brigjet tona, ku u ngrit pikërisht kjo perandori interesante. Mësova edhe unë shumë gjera të reja, ndonëse e kam vizituar atë qytet vetëm një herë si turist njëditor. Ja disa fragmente,
f.25
Aniet kalonin lart e poshtë bregdetit të strehuar dalmat me mallrat e Arabisë, Gjermanisë, Italisë, Detit të Zi, Indisë dhe Lindjes më të largët. Gjatë shekujve, ata kanë bartur qelibarin e Balltikut për në dhomat e varrosjes të Tutankhamenit, rruazat blu prej fajance nga Mikena për në Stounhenxh, kallajin e Kornuollit për në shkritoret e Levantit, erëzat e Malakës për në oborret e Francës, leshin e Kotsuoldit për te tregtarët e Kajros. Lënda drusore, skllevërit, pambuku, bakri, armët, farat, tregimet, shpikjet dhe idetë lundruan lart e poshtë këtyre brigjeve.
“Është mahnitëse- shkruan një udhëtar arab i shekullit 13 për qytetet e Rhinit- se, eedhe pse ky vend gjendet në Perëndimin e Largët, ka aty erëza që mund të gjenden vetëm në Lindjen e Largët- piper, xhenxhefil, karafil, livandë, kostus dhe galangal, të gjitha në sasi të mëdha”.
Ato vinin nga Adriatiku.
f. 146
(gjatë Kryqëzatës së Katërt)
Një listë e jashtëzakonshme thesaresh fetare të botës ortodokse u dërguan në manastiret e Italisë dhe të Francës: Qefini i Shenjtë, flokët e Virgjëreshës Mari, kocka e kërcirit e Shën Palit, fragmente të kurorës së supozuat të gjembave, koka e Shën Jakobit- objektet e nderueshme u listuan me kujdes në raportet e kronikanëve. Dondoloja (dozhi i Venedikut) siguroi një copë nga kryqi i vërtetë i Krishtit, pak nga gjaku i Krishtit, krahun e Shën Gjergjit dhe një pjesë të kokës së Shën Gjonit.
…Duke hapur varret me qysqi, ata panë fytyrën e Justinianit të Madh, ndërtuesit të Shën Sofisë, i vdekur para shtatëqind vjetësh. Kufoma e tij nuk ishte dekompozuar në varrin hermetik. E panë këtë pamje si një mrekulli, pastaj e zhveshën trupin nga të gjitha gjerat e çmuara.
f.151
Kësaj makutërie do t’i shtohej shkatërrimi i plotë i një mijë viteve art perandorak dhe fetar.
f. 154
Bastisja e Kostandinopojës la një njollë në historinë e krishterë, ishte skandali i epokës dhe Venediku u konsiderua thellësisht bashkëfajtor në këtë akt.
f.160
Në letër Venedikut iu dha e gjithë Greqia perëndimore, Korfuzi dhe ishujt e Jonit, një mori bazash dhe ishujsh në Detin Egje, kontrolli kritik i Galipolit dhe i Dardaneleve, dhe, më e çmuara, 3/8 e Kostandinopojës, përfshi molet dhe arsenalin e saj, gurin e themelit të pasurisë së tyre tregtare.
f.169
Pas vitit 1381, kur në Venedik u ndalua tregtia e skllevërve, Kreta u bë për Republikën qendra e paligjshme e kësaj praktike.
f. 180
Gjenova ishte e para në shumë nga risitë tregtare dhe praktike që revolucionarizuan tregtinë ndërkombëtare. Monedha e artë, hartat detare, kontratat e sigurimeve, përdorimi i timonin në pupë, futja e orëve mekanike publike- të gjitha u përdorën, disa dhjetëvjeçarë para venedikasve.
f.182
Sikurse venedikasit edhe gjenovezët ishin të kudogjendëshëm: nga fillimi i shekullit 14 tregtarët gjenovezë mund t’i shihje që nga Britania në Bombei, duke krijuar qendra tregtare, duke zhvendosur ngarkesat me karvanë devesh ose mushkash, duke ngarkuar erëza në anie, duke blerë e shitur mëndafsh, grurë dhe drithëra të tjera.
f.193
Shekulli 13 pa një revolucion tregtar që u premtoi qyteteve të paqeta tregtare të Italisë një rritje të konsiderueshme të pasurisë.. Hynë në qarkullim më shumë monedha së kurrë më parë, njerëzit kaluan nga pagesa në natyrë te pagesa në parë, tek investimi në vend të grumbullimit, te huaja e ligjshme e parave, deri te bankat ndërkombëtare, te kredia dhe faturat e shkëmbimit, te kontabiliteti me dy hyrje dhe te format e reja të organizatave sipërmarrëse.
…Përtej barrierave të luftës së shenjtë, kryqëzatat u kishin dhënë europianëve një shije për rafinimin oriental. Erëzat ishin manifestimi i parë i një tregtie botërore dhe i mallrave të saj ideale. Ata ishin të lehta, me vlerë të lartë, me vëllim të vogël dhe pothuaj të paskadueshme, mund të transportoheshin shpejt në distanca të largëta me anie ose deve, mund të ripaketoheshin në sasi më të vogla, të ruheshin për periudha pothuaj të papërcaktuara.
f.211
(me gjithë rreziqet), ajo që i nxiste tregtarët në Tana (Deti Azov) ishin fitimet e mundëshme, etja e pashueshme për pasuri, gjë që e çudiste shumë Petrarkën (poetin dhe dijetarin). Në Tana ata siguronin jo vetëm sende luksoze të Lindjes së Largët, të transportueshme, të lehta e me vlerë të madhe, por edhe sasi të mëdha mallrash dhe produktesh ushqimore nga brendësia e stepave, gurë të çmuar dhe mëndafsh nga Kina dhe Deti Kaspik, gëzofë dhe lëkurë, dyllë blete dhe mjaltë erëkëndëshëm nga lëndinae pyjeve ruse, dru, kripë, drithë dhe peshq të thatë ose të kripur në varietete të pafundme nga Deti Azov.
Në këmbim, ata dërgonin mallrat e përpunuara të një Europe industriale në zhvillim: pëlhurë prej leshi të punuar nga Italia, Franca dhe Bryzhi, armë dhe vegla hekuri gjermane, verë dhe qelibar nga Balltiku. Në bregun përballë, në Trebizond ata çonin lëndë të para si bakër dhe shap, perla nga Deti i Kuq, xhenxhefil, piper dhe kanellë nga India.
f. 220
Murtaja
Viti 1347
Ajo vërshoi fuqishëm, saqë sheshet, portikët, varret dhe të gjitha vendet e shenjta u mbushën me kufoma. Gjatë natës shumë njerëz varroseshin në rrugët publike, disa nën dyshemetë e shtëpive të tyre,shumë vdiqën pa u rrëfyer, kufomat kalbeshin brenda shtëpive të braktisura..baballarët, djemtë, vëllezërit, fqinjët dhe miqtë e braktisën njëri-tjetrin.
Kur murtaja u zhduk, ndoshta 2/3 e popullsisë së Venedikut kishte humbur, 50 familje fisnike pushuan së ekzistuari. Të mbijetuarit shkenin realisht mbi të vdekurit. Për shekuj me radhë, peshkatarët e pakujdesur, që zbarkonin në brigjet e ishujve të shkretë në thelëlsi të lagunës, shkelnin mbi eshtrat e zbardhur të viktimave të varrosura me nxitim.
Vdekja e Zezë e ndryshoi rrënjësisht këndvështrimin e tregtarëve venedikas.
f. 382
Deri në vitn 1400 otomanët kishin arritur në skaj të perandosris detare dhe të zonave tregtare të Republikës. Për Venedikun, si për pjesën tjetër të Europës, osmanët multikulturorë që fushonin në Ballkan, ishin gjithmonë dhe vetëm “turq” kurse sulltani i tyrë quhej “Turku i Madh”.
Nën flamujt e tyre përkatës, luani dhe gjysmëhëna, dy fuqitë perandorake, ishin si dy pole të kundërta: të krishterët dhe myslimanët, klasa e tregtarëve lundrues, të shqeëtësuar për tregtinë dhe luftëtarët kontinentalë, pasuria e të cilëve llogaritej me zotërinin e tokave. Republika jopersonale që çmonte larine dhe sulltanati që varej nga tekat autokratike të një njeriu të vetëm.
Konspektoi Bardhyl Selimi, 27 dhjetor 2021
