Gani Bytyçi
Një temë e veçantë
Siç mund të konstatojë vetë lexuesi, tërë rrëfimi i romanit “Parisi kot” të Bajram Sefajt është i konceptuar brenda kornizave të vdekjes. Romani hapet me vdekjen )e motrës) si realitet dhe mbyllet me vdekjen (e Ndrecit) si fiksion. Pra, gjatë gjithë rrëfimit nëroman ngjarja zhvillohet brenda këtyre dy nocioneve, vdekja-realitet dhe vdekjafiksion. Udhëtim-Ikja Ndreci, personazh fiktiv, apo Bajram Sefaj, personazh real, udhëtimin, në rrethana normale, kudoqoftë ai, e ka pasion. Ndërkaq, udhëtimi për në Paris përherë është një ëndërr e bukur për të. Edhe pse i pasionauar deri në fanatizëm për të udhëtuar, si një zog shtegtar, pikërisht këtë udhëtim Ndreci nuk e ka zgjedhur as dëshiruar. Pra, meqë nuk e ka dëshiruar fare këtë udhëtim, ai nuk e ka zgjedhur as ditën e orën e udhëtimit, as destinimn e tij. Por të gjitha këto dita e ora e nisjes, mjeti i udhëtimit e destinimi i tij, e kanë zgjedhur atë – Ndrecin. Si i tillë, pra, është udhëtim i detyrueshëm, është udhëtim-ikje. Në ditën, në orën, në vendin dhe për në destinimin e caktuar Ndreci ikën – udhëton. Rastis që kjo ditë e ikje-udhëtimit të tij, të jetë edhe ditë-varrimi e motrës së tij. Meqë këtë ikje-udhëtim ai nuk e ka zgejdhur vetë, ndaj si i tillë ky edhe do të tregohet tepër i pamëshirshëm aq sa nuk do t`i lejojë Ndrecit qoftë edhe një ast të vetëm sa për të qenë bartës i arkëmortit të së motrës dhe për t`i hedhur një grusht dhe mbi varrin e saj. Këtë udhëtim-ikje, që është edhe ditë varrimi. Ndreci do ta bartë me vete si gur varri dhe mungesa e tij në ritualin e varrimit, sa do t`ia plotësojë tablonë tragjike të bredhjeve të mëtejme, aq do t`i rëndojë si shkëmb në ndërgjegjen e tij, për mospërmbushje të obligimit moral e familjar për të qenë i pranishëm në ceremoninë e varrimit të së motrës. Me mijëra herë Ndreci do ta kujtojë këtë ditë varrimi dhe pamjet imagjinative të fshatarëve duke e bartur arkëmortin e motrës dhe familjarët duke hedhur dheun mbi trupin e saj. Më në fund, Ndreci ikën. Destinim është Brukseli. Pas një udhëtimi tepër të merzitshëm, ai arrin në Bruksel. Aty ai ka edhe të njour.Ata do t`i propozojnë që Ndreci të qëndrojë aty. Ai nuk do të pranojë. Ëndrra për të vizituar Parisin Ikje-udhëtimi i Ndrecit mbaron në Bruksel. Ai tani ndodhet në botën e lirë dhe eventualisht mnd të mendojë dhe të zgjedhë rrugëtimin e tijtë mëtejshëm. Tani, meqë i është hapur kjo portë. Ndrecit papritmas i është shfaqur ëndrra e kahmotshme për të vizituar Parisin. Për këtë ai është i vendosur. – Do ta vizitoj Parisin me çdo kusht, ai përsërit vetës ai me qindra herë. Ashtu edhe ndodh. Ndrci udhëton për në Paris. Mirëpo, asnjë nga gjërat, që vizitorit të 12 rëndomtë, do t`ia bënin të këndshëme arritjen dhe qëndrimin në Paris. Ndreci nuk i ka. Gjendja emocionale tepër e nderë, mungesa e një strehe për të kaluar natën, madhështia e Parisit përballë vogëlsisë së tij, shkëlqimi i qytetit të dritave përballë zymtsisë së tij shpirtërore, dinamika e metropolit përballë inercionit, plogështisë së tij, ballafaqimi i ashpër e brutal i imagjinatives dhe reales, ia kthejnë së prapthi ëndrrën e tij. Ai tani dëshiron që sa më parë të ikë edhe nga Parisi. Për të satën herë i bën me shenjë kamerierit për t`i paguar kafenë dhe për të ikur sa më shpejt. Papritmas në kafeterinë ku kishte pirë kafenë ishfaqet një person i hendikepuar, që mezi lëvizte karrocën e tij. Me gjasë ishte edhe i verbër. Kjo pamje do t`ia kujtojë Ndrecit një varg të një poeti të madh, ku thotë se është shumë vështirë të jesh i verbër, por është shumëfish më e vështirë të jesh i verbër në Paris, ngase në Paris ke çfarë të shohësh. – Unë, së paku mund ta shoh Parisin, i përshpërit Ndrci vetes dhe papritmas vendos që të qëndrojë në Paris.Pas vendimit të papritur për të qëndruar në Paris, Ndreci do të ballafaqohet me të prëditshmën e metropolit, madje jo rrallë edhe me skenat më banale të tij. I ndjeshëm së tepërmi në shpirtin e tij prej artisti, i pikëlluar për të gjitha ato që i kishte pasur në vendin e tij e që i kishte lënë përgjithmonë. Ndreci tani jo rrallë do të mendojë edhe për vetëvdekje. I mbetet për ta zgjedhur mënyrën, që vdekjes së tij do t`i bënte më së shumti jehonë. Ky është edhe qëllimi i tij, ngase ideja për vetëvdekje nuk është pasojë e gjendjes së shëndetit të tij psikik. Ajo është shprehje e revoltës ndaj robërisë, dhunës, detyrimit, padrejtësisë dhe gjithë asaj që njeriut ia bën jetën të pamundur, prandaj edhe dëshiron që atëta bëjë në mënyrën më spektakulare. Kur bindet se vetëvrasja në Paris është një e përditshme, ndajedhe vetvdekja e tij, jo vetëm që nuk do të bënte jehonë, por as që do të shënohej fare, heq dorë edhe nga kjo ide. Dhe jo vetëmqë do të heqë dorë nga ideja për vetëvdekje, por ai këtë do tabëjë nëpërmjet një ironie të skajshme: Më në fund, pse ta kërkoj unë atë (vdekjen)? Le të më kërkojë ajo mua dhe le të më gjejë, po deshi, thotë Ndreci. Mbyllja fiktive e autobiografisë. Derisa gjatë gjithë rrëfimit në roman, lexuesi ballafaqohet me vdekjen, varrimin, idenë për vetëvrasje, të gjitha tërësisht reale; në mbyllje të romanit, autori tërë këtë e kthen në fiksion, nëpërmejt vdekjes së Ndrecit. Këtu autori Bajram Sefaj edhe e krijon distancën me realitetin, me vdekjen dhe me personazhin e tij – Ndrecin. Këtij të fundit ia lë vdekjen peng. Ndreci, pra, vdes dhe dëshira e tij është që urna t`i hidhet në lumn Senë. Këtë dëshirë, të shprehur nëpërmjet personazhit të romanit, autori Bajram Sefaj sikur përpiqet, që në rrethana identike, ta rezervojë për veten e tij. Kështu edhe bëhet mbyllja e romanit. Pra, bie perdja. Romani “Parisi kot” i Bajram Sefajt është një vepër e veçantë. Është i tillë sepse ka shtruar një temë të veçantë – ekzilin, këtë dhembje të njerëzimit, me ët gjitha traumat që sjell ai. Është libër i veçantë edhe për mënyrën e të vështruarit të fenomenit të ekzilit. Është i tillë se është krijuar në mënyrë tëveçantë, me stil të shkëlqyeshm, me gjuhë tëpasur, me rrëfim të lehtë, të rjedhshëm e elegant. Është vepër e veçantë, sepse është ditar i pikëllimit, i dhembjes e itrishtimit. Më në fund, romani “Parisi kot” i Bajram Sefajt, nuk është vetëm vepër e shkruar, por është edhe jetë e jetuar dhe e rrëfyer me një sinqeritet, ndjeshmëri e subtilitet të veçantë. Si i tillë, ky roman paraqet një lektyrë 13 të mrekullueshme për lexuesin e vëmendshëm e të pasionuar dhe me kërkesa artistike të avancuara.
(Kronikë në letër, Rozafa – Prishtinë 2016, faqe 34-38)
