shkruan Fahri Xharra
Pse bota, nga mos njohja e historisë të popujve pellazgjik, çdo gjë ia mveshë Greqisë dhe greqishtes? Pse kur shkruajmë ne shqiptarët për lashtësinë, së pari ne vet nuk i besojmë e lere më që as fqiinjët e me gjërë por edhe qeshin me ne ? Si do ta mbizotërojmë propaganden aq të keqe për ne dhe historinë tonë ?
Duhet të mendojmë pse grekët e rinj nuk munde të gjejnë emrin grek për Carianët, por e shkruan ashtu si ata mënduan : “Καρία, Karia” pa e ditur të vërtetën e origjinës së emrit
Caria (/ˈkɛəriə/; nga greqishtja: Καρία, Karia, turqisht: Karya) ishte një rajon i Anadollit perëndimor që shtrihej përgjatë bregut nga mesi i Jonit (Mycale) në jug deri në Liki dhe në lindje deri në Frigji. Jonët dhe Dorët e kolonizuan në perëndim të saj dhe iu bashkuan popullsisë së karajve në formimin e shteteve të dominuara nga grekët atje. Karianët u përshkruan nga Herodoti si me prejardhje Minoane, ndërsa ai raporton se vetë Karajt pohonin se ata ishin kontinentalë të Anadollit të angazhuar intensivisht në detari dhe ishin të ngjashëm me Myzët dhe Lidiasit. Karajt flisnin vërtet gjuhën e tyre, një gjuhë amtare të Anatollisë pellasgjike e lidhur ngushtë me luvianishten. Gjithashtu ishin të lidhur ngushtë me Lelegët ( lejlekët ), që mund të jetë një emër i mëparshëm për Karajt.
Mausolus ishte djali më i madh i Hekatomnusit, një karian vendas, i cili u bë satrap i Karias kur Tissaphernes vdiq, rreth 395 para Krishtit.
Mausoli mori pjesë në Revoltën e Satrapëve, si në anën e sovranit të tij nominal Artakserks Mnemon ashtu edhe (shkurtimisht) kundër tij. Në vitin 366 para Krishtit, Mausolus së bashku me Autophradates të Lidias, me kërkesë të Artakserksit, udhëhoqën rrethimin e Adramitit kundër Ariobarzanes, një nga anëtarët e Revoltës së Satrapëve të Mëdhenj, derisa Agesilaus, mbreti i Spartës, negocioi tërheqjen e rrethuesve. 4]
Mausolus pushtoi një pjesë të madhe të Lycias rreth 360 pes, duke i dhënë fund linjës së dinastëve që kishin sunduar atje. Ai pushtoi gjithashtu Jonin dhe disa ishuj grekë; dhe ai bashkëpunoi me Rodianët në Luftën Sociale kundër Athinës. Ai e zhvendosi kryeqytetin e tij nga Mylasa, selia e lashtë e mbretërve Karianë, në Halicarnassus
Maussollos dhe Artemisia sunduan nga Halicarnassus mbi territorin përreth për 24 vjet. Maussollos, edhe pse rrjedh nga banorët vendas, fliste greqisht dhe admironte mënyrën e jetesës dhe qeverisjes greke. Ai themeloi shumë qytete të dizajnit grek përgjatë bregdetit dhe inkurajoi traditat demokratike greke.
Maussollos vendosi të ndërtojë një kryeqytet të ri, një qytet po aq të sigurt nga kapja dhe po aq madhështor sa çdo tjetër që mund të shihet. Ai zgjodhi qytetin e Halicarnassus dhe filloi ta bënte atë një kryeqytet të përshtatshëm për një princ luftëtar. Në portin e tij, nëse anijet e Maussollos do të bllokonin një kanal të vogël, ata do të ishin në gjendje të mbanin jashtë të gjitha anijet luftarake të armikut. Punëtorët e tij thelluan portin e qytetit dhe përdorën rërën e gërmuar për të bërë breshëritë mbrojtëse përpara kanalit. Në tokë, ata shtruan sheshe, ndërtuan rrugë dhe shtëpi për qytetarët e thjeshtë dhe në njërën anë të portit ndërtuan një fortesë-pallat masive për Maussollos. Nga ky pallat, me pamje të qartë nga deti dhe nga brendësia e kodrave, do të shiheshin qartë përparimet e një armiku. Në tokë, punëtorët ndërtuan gjithashtu mure dhe kulla vrojtimi, një teatër dhe një tempull për Aresin, perëndinë e luftës.
Maussollos dhe Artemisia shpenzuan shuma të mëdha parash taksash për të zbukuruar qytetin. Ata porositën statuja, tempuj dhe ndërtesa prej mermeri të shkëlqyeshëm. Në qendër të qytetit, Maussollos planifikoi të vendoste një vend pushimi për trupin e tij pasi të kishte vdekur. Do të ishte një varr që do të përkujtonte përgjithmonë lavdinë e tij dhe të gruas së tij, e cila ishte gjithashtu motra dhe mbretëresha e tij.
Në vitin 353 p.e.s. Maussollos vdiq, duke e lënë Artemisinë me zemër të thyer. Në Caria ishte zakon që sundimtarët të martoheshin me motrat e tyre. Martesa të tilla inceste ruanin fuqinë dhe pasurinë në familje. Si një haraç për të, Artemisia vendosi ta bënte varrin që kishte planifikuar vërtet të shkëlqyeshëm, një strukturë kaq e famshme sa emri i Maussollos tani është eponimi për të gjitha varret madhështore, me fjalën mauzoleum. Ndërtimi ishte gjithashtu aq i bukur dhe unik sa u bë i njohur si një nga shtatë mrekullitë e botës antike.
Vendi dhe disa mbetje mund të shihen ende në qytetin turk të Bodrumit ( ish Halikarnasi). Me prejardhje nga emri i tij, termi mauzoleum ka filluar të përdoret përgjithësisht për çdo varr madhështor.
Si një haraç për Mbretin, Mbretëresha Artimisia u angazhua t’i ndërtonte mbretit të saj një varr ekstravagant. Ky monument u përshkrua nga dy tregime të ndryshme. Karakteristikat e përbashkëta të ndërtesës midis dy llogarive ishin një kolonadë prej tridhjetë e gjashtë shtyllash jonike, ndoshta një bazë piramidash me shkallë. Në krye është një karrocë me katër kuaj. Sipas Biers, ndërtesa ishte 45.11 metra e lartë, baza ishte 38.15 metra e lartë dhe 38.40 metra e gjerë. Ajo u shkatërrua nga një tërmet në shekullin e 13 pas Krishtit, dhe më pas u plaçkit nga Kalorësit e Shën Gjonit. Ajo u gërmua në vitin 1856 pas Krishtit ku gjetën shumë skulptura të vlefshme. Dyshohet se artistët kryesorë janë thirrur për të punuar në mauzole. Që nga varri i mbretit Mausolus, struktura të ngjashme kanë marrë emrin e Mauzoleut
Karajt, Palasgologu Mathieu Aref e shpjegon që rrjedh nga emri i organit të mashkullit
e përgatiti Fahri Xharra
09.04.22 Gjakovë
