“Eskadronët e vdekjes”, një roman dritëhedhës mbi gjenocidin në Kosovë
Lulëzim ETEMAJ
Dëshirimi “lexim të këndshëm“, që i bëjmë ndokujt zakonisht kur i dhurojmë apo i japim ndonjë libër për lexim, shkon nganjëherë edhe përtej kufijve të mirësjelljes sonë!
Kjo është gjëja e parë që më është kujtuar posa i kam rënë në fund së lexuari romanit “Eskadronët e vdekjes”, të autorit Bardhyl Mahmuti. Botimi i tij është bërë nga Qendra “Gjenocidi në Kosovë- Plagë e Hapur”, në shënim të Ditës së Përkujtimit të Gjenocidit ndaj Shqiptarëve në Kosovë, 15 janar 2021.
Më duhet ta them që në fillim: nuk është aspak i lehtë leximi, anipse i letrarizuar, i krimeve gjenocidare të Serbisë. Përmes letrarizimit, që u është bërë nga ana e autorit, ndryshon forma e rrëfimit dhe dëshmimit të tyre, por jo edhe përmbajtja substanciale. Prandaj gjatë gjithë leximit jam shoqëruar edhe nga nervat e ngritura.
“Eskadronët e vdekjes” përmbush të gjitha kriteret e një romani të mirëfilltë historik. Ngjarjet, vendet, njerëzit, rrethanat autentike dhe konkrete historike, si kriter bazë për romanet e tilla, janë gërshetuar natyrshëm në funksion të krijimit të rrëfimit letrar. Përmes letrarizimit të krimeve të kryera nga forcat serbe, autori ia ka dalur me sukses t‘u ngris një monument tërheqës letrar viktimave shqiptare të gjenocidit, por edhe të gjithë kundërshtarëve të tij, shqiptarë dhe serbë, sado të paktë në numër të kenë qenë këta të fundit.
Dy personazhet qendrore të romanit janë gazetarë. Njëri serb, Mifi F. (Mirosllav Filipoviq), gazetar i gazetës “Danas” të Beogradit, dhe, tjetri, shqiptar i Kosovës, gazetar i gazetës së studentëve të Universitetit të Prishtinës, “bota e re”, Sadik Zeqiri.
Ndërsa rol të rëndësishëm në begatimin e gjithë imazhit luajnë përmes rrëfimeve të tyre tronditëse Vllaznimi dhe Nexhi, dy pengje tjera shqiptare të luftës.
Ata të përbashkët e kanë edhe burgun, përfshirë edhe kthinën, pastaj torturën, fizike dhe psiqike, vuajtjen, ankthin, pasigurinë. Përderisa Mirosllav Filipoviq, krahas Sllavko Quruvijës së likuiduar më 11 prill 1999 përmes atentatit, ishte njëri nga intelektualët e rrallë serbë, të angazhuar publikisht kundër krimeve serbe, Sadik Zeqiri ishte njëri nga 2200 pengjet shqiptare të luftës, të degdisur nëpër burgjet ferr të Serbisë. Për më tepër, ai ishte edhe pjesëtar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
Faktet mbi krimet serbe që ata sjellin në libër, qoftë përmes dialogjeve, edhe me njëri- tjetrin, apo formave tjera të rrëfimit, argumentojnë bindshëm kryerjen e gjenocidit mbi shqiptarë nga ana e Serbisë mbi bazën e planit të hartuar strategjik ushtarak “Patkoi”.
Bashkë, në kuptimin e të qenurit gjallë, ata ia arrijnë ta presin rënien dhe burgosjen e hartuesit dhe urdhërdhënësit të kryerjes së gjenocidit në Kosovë, Sllobodan Millosheviq, si dhe krerëve të ushtrisë dhe policisë serbe.
Përdorimi i herëpashershëm nga ana e autorit i thënieve të urta popullore, leksiku i pasur, i përzgjedhur me shije dhe saktësi nga fusha e gazetarisë, sigurisë, zbulimit, kundërzbulimit, burgut dhe të burgosurve, shëndetësisë, drejtësisë, filozofisë, në funksion të ndërtimit të rrëfimit, ia shton romanit vlerën letrare.
Ato i japin dramaticitet rrëfimit dhe e mbajnë zgjuar kureshtjen e lexuesit për të mësuar rrjedhën e vazhdueshme të situatave që kronikisht zhvillohen në roman.
Ndërkaq sarkazma dhe ironia e lehtë, të përdorura shpesh në llogari të vetë viktimave të dhunës serbe, Mirosllav Filipoviq e Sadik Zeqiri, por edhe të pengjeve të tjera shqiptare të luftës, me emra dhe mbiemra real, të mbyllur nëpër burgje, krahas pasurimit të vlerave letrare, shtensionon edhe gjendjen emocionale të ngarkuar të lexuesit, të shfaqur si pasojë e skenave me përmbajtje të rënda të krimit.
Romani “Eskadronët e vdekjes”, krahas dritëhedhjes mbi krimet gjenocidare serbe ndaj shqiptarëve në Kosovë, lexuesit ia nxitë të menduarit dhe qasjen kritike konstruktive ndaj së kaluarës.
I ndihmon për të mos e harruar atë si dhe në angazhimin qytetar për drejtësi ndaj viktimave, për njohjen ndërkombëtare të gjenocidit dhe dënimin e kriminelëve dhe shtetit serb, si hartues dhe zbatues të tij.
