Indiferenca e Madritit, përfytyrime dhe ndjesi në distancë

1. Përfytyrime dhe ndjesi në distancë

Në shkollë dhe në librat, kemi mësuar se si shteti i Spanjës dikur moti ka zotëruar hapësira dhe territore gjithandej botës. Mësimet interesante të historisë, të gjeografisë, të letërsisë etj., për Spanjën kanë qenë referencë si për një shtet të madh e të fuqishëm përpara këtyre të shekullit XX-të. Epo, krahas këtyre imazheve që ndanim për këtë vend, këto mësime në mendjen time kanë ardhur të përziera – të dyzuara: mësimet që kishin të bënin me madhështinë e fuqisë spanjolle dhe mësimet që kishin të bënin me kolonializmin dhe diktaturën frankiste! Të parat, retushoheshin vazhdimisht nga “mësimet” e fundit. Disi, krijonin një lloj debalanci që s’ishte i rastësishëm. Në përgjithësi, atë “Spanjën” madhështore në histori dhe në terren, e mbante të mbështjellë një pelerinë i hirtë që në sytë e mi, ia zhdavariste sharmin e krenarisë.

Ishte “pelerini” politik dhe ideologjik, që në të vërtetë e mbulonte gjysmën e botës, përfshirë edhe vendin tim dhe shkollën time, ashtu si edhe gjysmën e botës. Kështu, mynxyrat e “mësimeve” komuniste për Spanjën, ashtu si edhe për çdo vend tjetër jo komunist, unë i konceptoja rreth një “tregimi” të gjerë dhe të lavdishëm që kishte të bënte me një luftë civile historike internacionaliste. Ajo luftë, e njohur si “lufta e vullnetarëve revolucionarë komunistë”, kishte ndodhur në prag të luftës së dytë botërore. Të mbushur me luftëtarë patriotë dhe me vullnetarë internacionalistë, llogoret dhe barrikadat rezistente spanjolle, e kishin hijeshuar dhe bërë kulmorë komunizmin. Mijëra vullnetarë nga e gjithë bota, kryesisht të brumosur me idetë proletare socialiste, ishin dyndur drejt Spanjës për t’iu bashkangjitur revolucionarëve spanjollë që luftonin kundër fashizmit dhe diktaturës së Frankos. S’ka dyshim: qindra e qindra revolucionarë internacionalistë të racave dhe kombeve të ndryshme, kishin rënë dëshmorë në llogoret dhe barrikadave spanjolle pa e gjykuar sakrificën, me një fjalë jetën e tyre. Heroizmi dhe vepra e tyre, ishte pjesë e mësimeve tona meqë, ne jetonim në heartlandin komunistë.

Kështu disi në moshën rinore, kishin ardhur deri tek unë “mësimet” për vendin e largët përtej ballkanik: Spanjën! Por përtej narrativëve politik dhe ideologjik, ne mësuam në shkolla edhe historinë spanjolle, letërsinë e famshme spanjolle etj. Më vonë, ndërsa që demokracia e përlau hemisferën lindore dhe komunizmi u shpartallua, nga shtypi dhe radioja s’qe e vështirë të mësonim edhe për korridat e çuditshme spanjolle (lufta me demat), për ritmin e çmendur të kitarës spanjolle, për zërin artistik të Hulio Iglasiasit, për plazhet e famshme, për futbollin elokuent spanjoll, për arkitekturën dhe artin spanjoll etj.

2. Diçka e largët dhe e afërt!

Spanja, ky vend apo “krahu” perëndimorë romak: i arrirë e me plotë histori dhe arkeologji, me një urbanizëm mes arkitekturës romake dhe asaj arabe, s’mund të jetë ndryshe veçse, një hapësirë që meriton respekt mes civilizimeve. E kam imagjinuar sa herë një “Spanjë të librave” dhe një “Spanjë të lirisë”! Imagjinata e fundit, është gjithmonë magjia e botës së atij që “lirinë”, detyrimisht duhet parë nga perspektiva e daljes nga bota e robërisë! Në kohën kur vendi ynë ishte pa liri (Kosova e vogël), dhe kur s’i shqiptarë rruga të qonte nëpër Serbi dhe në Jugosllavi, areola e qytetarit të rendit të dytë s’të hiqej nga koka. E populli të cilit i takoja, ishte i treti për nga numri në ish federatën jugosllave ! Mbase historia spanjolle e viteve 1938-39, vizatohej në mendjen dhe në imagjinatën tima si një pikë referuese – e përkufizuar e konceptit të munguar të lirisë, sigurisht ndryshe nga dyzimet që na vinin prej teorive dhe praktikave komuniste në lindje. Kujtoja shpesh disa vullnetarë shqiptarë që kishin shkuar në Spanjë për t’iu bashkuar betejës kundër diktaturës së Frankos në vigjilje të fillimit të luftës së dytë botërore, qoftë nga ndjenja mbi lirinë e munguar dhe qoftë nga ndikimet që shpërndanin përjetësimet e tyre në këngë, në vjersha, në libra etj.

Mes përfytyrimeve të idealeve dhe vdekjes së tyre vullnetare, një figurë e çuditshme e titulluar “Guernika” nga një piktorë edhe më i çuditshëm Pikaso, më kthente gjithmonë prapa në kohë: në barrikada dhe klithma përleshjes mes frankistëve dhe internacionalistëve. Mendja ime, shkonte pastaj vërdallë në fustanellat e valltareve flutura dhe në rrugicat me pluhur të Andaluzisë. Nuk e di pse Spanjën, e përfytyroja disi vetëm mbi peizazhe të perëndimit të diellit ku ngjyra e relieveve të përziera dhe nxehtësia e verës, e krijonin në sytë e mi një “pelarin të artë” që shkrihej nga tingujt e kitarës dhe zëri i këngëtarit të panjohur! Kështu, e përfytyroja para shumë vitesh Spanjën e madhe, as të pasur shumë dhe as të varfër, dhe besoja vazhdimisht se kisha qenë shumë herë në tokën e saj – dhe e ndjeja çuditshëm se ky nuk ishte një vend i lagët por përkundrazi, një vend që kishte vetëm një det në mes që e ndante atë nga veni i shqipeve. Megjithatë, kishte një të vërtetë që s’përmbushej dot: “ikja” e gjithmonshme e spanjollëve kryesisht drejt perëndimit dhe jugut, dhe mungesa ose abstenca e tyre e gjithmonshme nga Ballkan. Pse kjo është kështu, nuk e di mirë! Epo, duhet pyetur historinë, ose më saktë gjeohistorinë! Megjithëse, harrova të them që diku në shekullin VIII, një grixhë e madhe e komunitetit hebre zbarkoi nga Spanja në plazhet e Vlorës. S’di tjetër shkëputje apo kalim të spanjollëve nëpër gadishullin tonë, ta zëmë, ndryshe nga ardhjet kaotike të kalimin në viset e Ballkanit të vizigotëve, të galëve etj.

Sido qoftë, personalisht “Spanjën” nuk e ndjejë s’i një vend boshllëk, dhe as si një vend të humbur në perëndim! Se, edhe po të duam, nuk na lënë shkrimtarët e piktorët s’i Carmen de Burges, Miguel de Servantes, Pikaso, Salvador Dali etj. Pastaj, si mund të flasim për futbollin, e të mos referohemi tek historia e futbollit spanjoll me një mori lojtarësh të pa tejkaluar në nivel botërorë ? Pra, gjithmonë kam pasur përfytyrime dhe ndjesi se Spanja s’është aspak një vend i largët, një vend i huaj dhe aq më pak një vend indiferent që s’ia vlen të merresh me te! Pastaj, përtej lashtësive historike dhe mungesës totale të fakteve e dëshmive, shqiptarët dhe spanjollët kanë diçka të përbashkët dhe asnjëra palë s’mund të ndjehen të heshtur apo të distancuar përgjithmonë! Epo, nuk janë vetëm Baskët, ata që dikur në lashtësi kanë ndarë afërsi gjenetike me shqiptarët e sotëm. Ja një rrëfim sporadik, por tejet domethënës për historinë, në fakt për lidhjet e lashta mes popujve evropian, padyshim edhe për lidhjet e lashta shqiptaro-spanjolle. Në një panair të librit në Prishtinë, në vitin 2017, unë e bleva një roman interesant me titull “Kujtimet e Adrianos” me autore, belgen Margaret Jusiner. E them me modesti: më doli një nga romanet më të mira që kisha lexuar ndonjëherë. Por, pse e mora s’i referencë këtë moment ? Romani në formë autobiografie, një model shkrimi fascinonant, e sillte një detaj nga jeta e perandorit romak Adrian, cili e kishte trashëguar perandorinë nga kushëriri i tij, perandori Trajan. Ja, cili ishte ky detaj:

“U ndala më shumë se njëherë në Liman, në vilen e ngahershme të Ciceronit, të cilën e kisha blerë në fillet e mbretërimit tim: më interesonte kjo provincë e Kampanisë që më sillte në mend Greqinë. Buzë Adriatikut, në qytezën e vogël të Adrias, nga ku paraardhësit e mijë katër shekuj më parë kishin emigruar drejt Spanjës (krahina Italika), më nderuan me dekoratën më të lartë bashkiake; pranë këtij deti të furtunshëm emrin e të cilit e kam, brenda një altari gërmadhë gjeta urnën e familjes sime. Mendova për ata njerëz mbi të cilët s’dija thuajse asgjë, por prej të cilëve rridhja…”.

Duhet të kishin qenë vitet 250 p.e.s, kur pjesëtarë të fisit ilir të Adrianëve, një nga fiset më të famshme lirie (paraardhësit e shqiptarëve), kanë emigruar në Spanjë, konkretisht në krahinën Italika. Në fakt, dy perandorë të njohur romak, Trajani dhe Adriani i takonin këtij fisi të famshëm, por edhe Spanjës që i lindi! S’ka dyshim, i pari Trajani e kishte zgjeruar jashtëzakonisht shumë perandorinë, dhe i dyti, kish ndalë luftërat pushtuese, e kish sjellë paqen, dhe i kish dhënë një frymë të theksueshme kulturore dhe urbane perandorisë me përkushtim dhe shpirt politik e artistik.

A s’është kjo një gjetje ? A s’është kjo një histori që ndryshe sa ndanë, bashkon ? Dy perandorë të famshëm romak që “shtëpi” të tyre kishin pasur Spanjën, etnogjeneza i nxirrte në lidhje të përbashkëta me paraardhësit tanë.

Post sciptum:

Kishte kohë që hulumtoja – lypja një finesë, një shkas dhe ndoshta një momentum për ta shkruar këtë shkrim, një lloj komenti. Për më shumë, më duhej edhe një titull, padyshim konvencional por të përshtatshëm për këtë përmbajtje jo konvencionale. Pra, ishte fjala apo shprehja “indiferencë” që më ktheu parapa në jetën time, për të argumentuar këtë përmbajtje se “indiferenca në Madrid” nuk është edhe aq adekuate në raport me shqiptarët, dikur moti zotë të tokës e detit! Epo, “indiferenca në Madrid”, domethënë ajo indiferencë që i forcon vazhdimisht distancat mes kombeve dhe shteteve, përfshinë relacionet e betonuara politike dhe diplomatike të Spanjës karshi çështjes së Kosovës. Qysh? Spanja, pothuajse kategorikisht është e pozicionuar në qëndrimin për të mos e njohur shtetin e Kosovës!

Ok. Ky, është qëndrimi politik dhe diplomatik i shtetit dhe, unë s’dua të hyjë në analiza të caktuara rreth “narracionit” të këtillë ! Pra, Madridi ka “shkaset dhe arsyet e veta” pse mban këtë qëndrim ndaj Kosovës. Por, ndryshe nga bunkerizimi politik dhe diplomatik, për mua ka rëndësi të shkruaj mbi një “Spanjë tjetër” përtej politike gjë që, ky gjykim më mundëson ta shmangë nga koshienca ime indiferencën time të dyzuar apo të ftohtë, kundrejt një realiteti të ngrohtë që unë e kam të formësuar që moti, qoftë s’i përfytyrim dhe qoftë si ndjejë personale.

Epo, gjithçka nuk është vetëm “përfytyrim dhe imagjinatë”! Mes dyzimeve dhe ftohtësive, ekziston edhe diçka e panjohur por faktike të cilën, se kemi honepsur ose e kemi parë me indiferencë…