Me nxënës të ikur nga lufta, Blomtermåla, Mönsterås Kommun, 1999/2000
Sinan Kastrati, Suedi
Pjesa e shtatë (7)
Vazhdon nga numri i kaluar
Ademi, babai i Sadri Godancit, atherë penizoner u mundua të ma “mush menen” gjithë natën që unë të regjistrohem në fakultetin teknik por Sadriu thonte ”Më mirë të regjistrohet aty ku ka dëshirë Sinani”.
Latif Kryeziu, nuk fliste. Ai vetëm na dëgjonte mua, Sadriun e Ademin, të zotin e shtëpisë.
Në fund të odës rrinin ulur Dini, vëllai i dytë i Sadriut dhe Lati, nip nga Sferrka. Dy djem të urtë por që ngapakë i kritikonte Sadriu e Ademi shkaku që sipas tyre, nuk mësonin si Snani … Ata nuk flisnin por rrinin gati nëse dikush nga lypte ujë me pi ose ndonjë shërbim tjetër. Edhe Hyseni, vëllai i vogël i Ademit fliste më rrallë ndërsa Isufi që punonte në Zvicërr, “qile gur gojën” .
Një ndejë me prindërin Florim Hoxha nga Bellanica. Malmö, dhjetor 2021
Latif Kryeziu, më vonë ishte bërë një nga tregtarët, biznismenët e pasunikët më të medhenj të Kosovës. Dini, vëllai i vogël (pas Sadriut), është gjithashtu një pasunik i mesëm e Lati, një jetim, nip i Adem Godancit kam dëgjua se punon jashtë, në Zvicërr e nuk ka nevojë për “shkollë”, as Dini.
Të hënen në mëngjes të një shtatori me plot diell Sadriu, Lata (Latif Kryeziu) e unë u nisëm për në Prishtinë. Sadriu. Rrugën e bëmë duke bërë llafe e muhabet. Vërtetë ishte kënaqësi me e dëgjua Sadriun. Një intelektual i zoti e burrë që nuk u mashtrua me “dollar”.
Se sa ka qenë i afërt e i thjeshtë me miq, që nga gjyshi, Sejdiu, baba, Ademi e ai, është se ditëve të hënave kur ne pritnim autobusin në Kijevë, për në Prishtinë, kur ai vinte në Kijevë, sepse udhtonte nga Prishtian, para këmbëve na ndalte makinën. Shumë studentë e puntoreë vraponin duke mendua se ai do të merrte udhtarë me para, ai iu thonte:
-Më falni por kam vend vetëm për mikun, Sinanin, Jakupin a ndonjë tjetër nga Turjaka.
Me një grup nxënësish të Bäckagårsskolan, Malmö, maj 2022
Para Radio Prishtinës, Sadriu ma ndali makinën e unë zbrita dhe trup e trup nëpër oborr të fakultetit hyra brenda fakultetit e drejt te shallteri referentëve. Referentët, Ali Tyrbetari e Demë Mahmutai, pasi i shikuan dokumentët, dëftesat dhe diplomën e shkollës së mesme, mënjëherë, aty për aty më thane se “ti je pranua”.
Më 23 shtator 1975 e mora INDEX-in, sigurisht se ishte një ndjenjë kënaqësie e paprovueshme dhe e åapërshkrueshme për mua.
Isha studenti 407, sipas radhës që isha pranua në Letërsi, Gjenerata e Tretë.
Në ballinën e INDEX-it ishte stema e RSFJ-së ndërsa në anën e djathtë shkruante shqip
UNIVERZITETI I PRISHTINËS УHNBEPЗNITET У ПPNШTNHN
Ishin edhe rubrikat ku shkruhet: RS (Republika Socialiste, serb.”SP”) ku ishim të obliguar ta shkruanim: RS –e Sërbisë (edhe pas vitit 1974 që Kosova me Kushtetutën e saj njihej si KSAK (Krahina Socialiste Autonome e Kosovës).
Në rubrikën ”shtetas”, unë e kisha shkruajtur, nga padija ”Jugosllav”. Një profesor imi kur e pa më tha:
Sinan, shlyeje ”Jugosllav” e në vend të kësaj shkruaje ”RSFJ” dhe kështu bëra.
Ademi e Sadriu kanë vdekur. Ka vdekur edhe Latif Kryeziu ndërsa unë, jetoj jashtë.
Këtu po e ndërprej për të vazhduar ndonjëherë tjetër. Në të vërtetë po bëjë një kapërcim e po lë një boshllëk për shkaqe subjektive 1*), të njohura vetëm për mua.
Dua të flas shkurt sikur grabujën që iu kanë thye dhëmbët e fijet e barit nuk i mbledh si duhet. Dua të shkruaj vetëm për disa nga kujtimet e vitit të fundit shkollor dhe kalendarik, vitin 2021/2022. Sigurisht se pas një kohe, si pensionist do të vazhdoj e do të shkruaj edhe për disa nga ngjarjet e vitit 1975- 1992 fillimin e studimeve deri sa erdha në Suedi dhe 1999 2021, periudhën e vështirë që ishte në Kosovë, deri më 12 qershor 1999 dhe peridhën e pasluftës. Disa nga ato kujtime, i kam qit në letër por ka edhe të tjera që nuk i kam thënë.
Legitimacioni zyrtar për mësues
Puna me nxënës si mësues nuk është e lehtë dhe pa pengesa e vështirësi. Ato vështirësi e pengesa kalohen me lehtë e më shpejtë kur mësuesit (shqiptarë, ndërh. imja) bashkëpunojnë, e ndihmojnë njëri tjetrin dhe pa harrua, bashkëpunimin me prindër (shqiptarë) që është shumë i nevojshëm për mbarëvajtjen e punës në Mërgatë.
Po a bashkëpuno-jmë- nim ne mësuesit shqiptarë dhe a e ndihmonin njëri-tjetrin kur (ata, ato) kishin nevojë ???
Përgjigja është me shumë pikëpyetje.
Në Suedi, është shteti që edhe mësimin për gjuhë të huaja e organizon, e mbëhtet dhe financon.
Kështu dukej Dokumenti Zyrtar i lëshuar nga Högskoleverket, se një mësues është i kualifikuar që të punoi si mësues në shkollat fillore dhe në gjimnaz si mësues i gjuhës shqipe
Mësimi në gjuhën shqipe dhe gjuhët tjera (Hemspråk, modersmål) nuk është i obligueshëm (i detyrueshëm) por prindi nëse don e mbush një fletë dhe e kërkon që fëmiu ose fëmijët të mësojnë në gjuhën shqipe dhe komuna, pastaj sipas ligjit cakton mësimin në shkollën ku mësojnë ata fëmijë ose të shkojnë në shkollën më të afërm ku mbahet mësimi, nëse për shkaqe të ndryshme nuk organizohet mësimi në shkollën ku nxënësit (shqiptarë) ndjekin mësimet suedisht (për shkak të numrit të vogët të nxënësve, 1, 2, 3 nxënës apo numrit të pamjaftueshëm të mësuesve, largësisë ndermjet shkollave etj).
Këto vështirësi e pengesa i kam pasur edhe unë. Kam pasur nxënës në 13 shkolla fillore dhe të mesme (gimnaz dhe shkolla profesionale) por mësimin e kam mbajtur në 10 shkolla, në 5 ditët e javës, para e pasdreke, aty ka ka pasur mundësi.
Ka pasur shkollë që ka pasur vetëm nga 2 nxënës por unë kam shkua atje shkaku që ata mos ta ndërpresin mësimin sepse nuk kanë pasur mundësi e kohë që të udhtojnë e vijnë në shkollën tjetër.
Gazeta e Kalmarit, kryeqytet i një krahine në Suedi, shkruante … se Kosova është krahinë serbe, unë punoja si mësues me fëmijët që kishin ikur nga terrori serb, më 1999/2000, reagova se Kosova nuk është krahinë serbe. E njte, 10 shkurt 2000
Ishte dëshirë edhe e prindërve që të vijojnë mësimin plotësues prandaj shkoja me qef edhe pse i lodhur e shpesh kisha kohë vetëm sa të ulem e të pi një gotë ujë ose 1 kafe sepse siq thash kisha 13 shkolla në vetëm 5 ditë pune të javës.
Mësimi në gjuhën shqipe (angleze, arba, boshnjake, daneze … në më shumë se 30 e më shumë gjuhë zhvillohet pasi nxënësit ta kryejnë mësimin suedisht, dmth pas orë 13:00, 14:00 -të deri në në mbrëmje.
Nxënësit, shpesh janë të lodhur por kanë edhe aktivitete tjera, sport, muzikë prandaj shpesh mungojnë ose nuk vijnë fare.
Nuk ka dyshim se mundësitë që na i ka ofruar shteti suedez, nuk i kemi pasur në atdheun tonë, në Kosovë por jo gjitherë kemi pasur përkrahjen nga individë (individë) që ”vendosin” për ato që kemi dëshirua.
(”Uppsägningsblankett”), Kërkesë ose njoftim nëse prindi vendos që fëmiu ta ndërpres mësimin në gjuhën amtare
Kjo ka ndodhur edhe në mesin e vetë mësuesve dhe prindërve shqiptarë, mjerisht, rrallë por po, nuk e kemi ndihmua a përkrahur sa duhët mësuesin.
Një e padrejtë, ta quaj kështu ka qenë edhe ajo se kur Ministria e Arsimit e Suedisë e ka bërë vlerësimin e shkollimit për të huaj, ne që kemi pasur shkollim superior ose profesional, mësues, arsimtar etj. psh në Kosovë ose në Shqipëri, ajo ”SKOLVERKE” iu ka dhënë ”të drejtë” që të gjithëve që kanë kryer një shkollë mësuesie psh mësues gjeografie, mësues fiskulture, matematike, muzike … etj. iu ka lëshua një dokument që mundet me punua si mësues në shkollën suedeze, mësimi në gjuhën shqipe.
Kjo ishte e padrejtë sepse i barazonin mësuesit profesionistë me ata që dinin të flisnin e shkruan shqip (jo të gjithë dinin të shkruanin).
Këto padrejtësi ndoshta kanë qenë edhe nga shkaku se Ministria e Arsimit e Suedisë nuk e ka njohur sistemin e shkolllimit të vendeve prej nga kanë ardhur mësuesit.
Unë i kam shkruajtur Ministrisë së Arsimit të Suedisë qysh para vitit 1998 e më vonë për këto ”parregullsi” dhe padrejtësi që na bëheshim mësuesve të një gjuhe dhe iu kam shpjegua se një një mësues i Bazave të Arsimit Teknik, Muzikës ose Matematikës, mund të punoj si mësues matematike në shkollat e Kosovës por jo si mësues i gjuhë, letërsisë shqipe dhe iu kam shtrua pyetjen logjike:
Nëse për nxënësit me mësim në gjuhën suedeze në Bruksel, aty ku ka shumë parlamentarë suedezë, kërkohet mësuesi i gjuhës suedeze, për mësimin e suedishtes, i dërgoni ju mësues muzike, matematike apo mësues të gjuhës suedeze (si lëndë) atje?
(”Ansökan”) Kërkesë për mësimin në gjuhën amnore
-Jo, ishte përgjigja, sepse mësuesi i gjuhës (shqipe, suedeze….) mëson lëndë mësimore në univerzitet që që nga shkronjat, Fonetikën (zanoret, bashktingëlloret… dukuritë fonetike) dhe vazhdon me format e fjalëve, fjalët e para, parashtesat, rrënjen, temën e fjalës, prapastesat, mbaresat, nyjet, kategorië leksiko gramatikore (emrat, mbiemrat, përemrat, foljet …, pra Morfolofjinë, Sintaksën, Dialektologjinë, Historinë e gjuhës , letërsinë për fëmijë, për të rritur, teorinë e letërsisë, historinë e letërsisë, kritikën letrare etj. Ndërsa një mësue që sigurisht se ka njohuri në shkencën që ka mësuar (studjuar), këto nuk i njeh sepse nuk ka mësuar dhe nuk ka shpresë se do ti mësoj nga përvoja e në vend të huaj ….
Këto fenomene e vështirësi i kemi edhe tash dhe ato po vazhdojnë. Ky është vetëm një shqetësim i imi por që duhët të jetë edhe shqetësim në radhë të parë i Ministrisë së Arsimit të Kosovës …, i drejtorëve të shkollave ku ka nxënës shqiptarë, e nëse ka kuadro të nevojshëm, atherë më mirë pakës se aspakë, ”më mirë breshër, kur s,bjen shi”.
Po nxënësit jo çdo here i kuptojnë këto ”cikërrime” po besa edhe disa prindër nuk duan ose nuk i kuptojnë edhe ata.
A do të vazhdoj edhe tash tutje kështu siq është ?
Nuk e di por kam frigë se gjeneratat që do të vijnë, fëmijët, një pjesë e madhe e prindëreve (gjenerata e dytë) që kanë lindur në Suedi, flasin edhe në shtëpi suedisht. Një pjesë tjetër nuk vijnë fare në mësim në gjuhën shqipe … dhe këto shenja të këqija që gjuha shqipe, edhe nëse nuk vdes, do të harrohet në mërgim.
Atherë, çka mund të bejmë tash që mos të kemi fatin e shumë popujve e gjuhëve që nuk fliten, që janë zhdukur o kanë vdekur ?
Shqipja, si gjuhë, e kam thënë dhe e thonë edhe gjuhtarët, është gjuhë që i takon Familjes së gjuhëve Indoevropiane por që nuk ka motër (E. Lafe tha se nuk ka as kusherira), sikurse që kanë psh italishtja, frëngjishtjam spanjishtja, katalonishtja, portugalishtja apo gjuhet sllave: rusishtja, bjellorusishtja, kroatishtja, bullgarishtja etj. ose gjuhët skandinave me motrën më të madhe; suedisshtën dhe 3 motrat tjera më të vogla; danishten, norvegjishtën dhe islandishten.
Shqipja Brenda teritoreve shqiptare nuk ka rrezik se do të shuhet ani pse tokat shqiptare e deti po tkuren e po zvoglohen. Në qytetin e Manastirit (Bitol), sa kam dëgjua nuk ka as shkollë shqipe ndërsa në Mal të Zi, pjesa më e madhe e malësorëve kanë ikur në SHBA e gjetkë. Atje kanë mbetur vetëm arat e trojet e rrethuara me muret me gurë. Në Tivar më nuk fliet shqipja e sa për shkolla shqipe as që flitet. Në Medvegjë, gjendja nuk është hiç më e mirë. Atje ajka, yndyra e intelektualëve (që nga prof. Idriz Ajeti … ) moti i kanë mbyllur dyert me therra e oxhaqet nuk tymojnë më. Sa për Qameri, dihet se është një plagë që kullon gjak.
Po nëse atje është kështu siq është, nuk mund të pritet më mirë, atherë as në Norvegji e Danimarkë, shtetet e BENELUKSIT apo në Australi, nuk ka shpresë se mund të bëhet mirë.
Shtetet shqiptare, Kosova e Shqipëria duhet sa më shpejtë ti marrin masat e ta ndihmojnë Mërgatën me mundësitë që kanë, në informin, me një kanal televiziv vetëm për mërgatën disa orë në javë, shkollim dhe mundësisht të ndihmohen nxënësit me ekskurzione jopolitike nga shteti, duke i vizitua qendrat historike, qytetet, varrezat e heronjëve, me konferenca e takime tjera sepse, Mërgata është si mishi me ashtin (kockën) e lidhur me atdheun, me Kosovën, Shqipërinë, Maqedoninë.
Nuk duhet të dërgojnë Kosova e Shqipëria emisarë politikë për vota e vjedhje parash, siq ka ndohur që nga viti 1990-1999 dhe tash, por më pakë por njerëz që ”i ha puna” e i beson ”pazari”.
Përsëri nuk arrita ta përfundoj, prandaj për disa nga letrat e nxënëseve, prindërve dhe të tjerëve do të shkruaj në vazhdimin ose vazhdimet tjera e pastaj do ta mbyll ”gojën” e celularët me qepen, për një kohë e nuk do të flas e as shkruaj.
Pasi që sot është 12 qershori, dita e çlirimit të Kosovës, të gjithë shqiptarëve, dhe popullsisë tjetër të Kosovës, kudo që janë : URIME !
1*) SUBJEKTIV mb.
Që ka të bëjë me një njeri të veçantë, si qenie e ndërgjegjshme, që ndien, që provon e që mendon; kund. objektiv. Bota subjektive. Dëshira (mendime) subjektive. Ndijimet subjektive. Gjendja subjektive e të sëmurit.
spec. Që ka të bëjë me njeriun si subjekt; i subjektit. Faktori subjektiv në histori.
Që ndodh për shkak të një a të disa njerëzve të veçantë dhe që nuk vjen nga shkaqe madhore e nga rrethana të domosdoshme; kund. objektiv. Pengesa subjektive. Vonesë për shkaqe (arsye) subjektive.
Që niset nga dëshira vetjake dhe jo nga faktet ose nga gjendja e vërtetë, i anshëm; kund. i paanshëm, objektiv. Vlerësim subjektiv. Qëndrim subjektiv.
Idealizmi subjektiv filoz. shih tek IDEALIZËM 1.
Shih edhe: subjekt subjektivist subjektivizëm subjektivisht sublim subversiv sublime subvencion subvencionim
Vazhdon
Malmö, 12 qershor 2022
