Prof. Dr.Nail Draga, Ulqin
(Përkitazi me emërtimet dhe regjistrin e vendbanimeve në Komunën e Ulqinit)
Për vendbanimet si kategori e veçantë socio-gjeografike ka definime të ndryshme, varësisht prej qasjes studimore dhe profileve shkencore, por është pranuar pothuaj nga të gjithë se Vendbanimet janë njësi e veçantë antropogjeografike, të cilat kanë emrin, territorin dhe numrin e banorëve.
Ne lidhje më këtë çështje ka mendime dhe pikëpamje të ndryshme, por më këtë rast do të cekim vetëm dy. Kështu psh., M.Macura si vendbanim ka definuar “ çdo vend të banuar me emër të veçantë pa marrë parasysh se a janë të banuar në momentin e regjistrimit”.Ndërsa nga ana tjetër statistika zyrtare ka pranuar definimin gjeografik te vendbanimëve së “vendbanimi është njësi e veçantë territoriale-antropogjeografike me emër të veçantë pa marrë parasysh numrin e shtëpive”.
Nga ajo që u tha më lartë del se vendbanimet, veçohen me hapësirën e tyre territoriale, numrin e shtëpive dhe të banorëve në një vend të caktuar, paraqesin dukuri komplekse, që trajtohen nga disciplinat e ndryshme shkencore.
Vendbanimet pa banorë
Gjatë diskutimit në këtë takim në mes tjerash u trajtuan edhe vendbanimet të cilët tash janë pa banorë. Një dukuri e tillë ka filluar të jetë e pranishme sidomos në këto dy dekadat e fundit që dëshmohet edhe rezultatete e regjistrimit të popullsisë(1991, 2003, 2011). Pasi, trendi i emigrimit të popullsisë është bërë dukuri bashkëkohore nga një dukuri e tillë nuk bën përjashtim as disa vendbanime në komunën e Ulqinit. Por, ishte konstatim i përgjithshëm se ndonëse këto vendbanime për këtë kohë janë pa banorë, ata nuk duhet të fshihen nga regjistri i vendbanimeve, sepse ish banorët aty kanë shtëpiat dhe pronat e tyre. Një qendrim i tillë ishte me vend sepse në të ardhmën mund të të ndodhë që të ketë rikthim të ish banorëve, apo vendosjes së të tjerëve në to. Por, pasi, ata vazhdojnë të jenë pronarë legjitim, çështje kjo e cila nuk mund të eliminohet me asnjë vendim administrativ, u vendos qe të jenë pjesë e regjistrit të përgjithshëm të vendbanimeve, në komunën e Ulqinit.
Duke marrë parasysh së në Statutin ekomunës së Ulqinit ekzistonin të evidentuara 39 vendbanime, në cilësinë e këshilltarit të FORCËS, në seancën e Kuvendit të komunës paraqita propozimin me datën 13.4.2011, duke i shtuar numrit ekzistues edhe katër vendbanime tjera që ishin: Selita, Gjonza, Kravari i Poshtëm dhe Rashtisha e Poshtme. Propozimi im pas arsyetimit u miratua njëzëri nga këshilltarët dhe më pas u bë pjesë e Statutit të Komunës së Ulqinit, përkatësisht neni nr.8(Fletorja Zyrtare e MZ nr.16/11).
Por, pasi ditë më parë nga shëbimi i Kuvendit arriti akti për Vendimin për caktimin e emrave të vendbanimeve në territorin e Komunës së Ulqinit, në lidhje me këtë çështje Këshilli për propozimin e emërtimeve të rrugëve, shesheve dhe institucioneve në Komunën e Ulqinit, mbajti mbledhje me datën 30.5.2016. Pas një diskutimi konstruktiv nga pjesëmarrësit me shumicë të votave, u miratu propozimi qe regjistrit ekzistues ti shtohen edhe shtatë vendbanime të tjera: Amulli i Poshtëm, Bore, Gaçi, Suma, Kodra e Dakajve, Zenelaj dhe Zheji.
Ndërsa në mbledhjen e Kuvendit të Komunës së Ulqinit të mbajtur një ditë më pas, pra me 31.5.2016, gjatë diskutimit për këtë pikë të rendit të ditës, duke arsyetuar propozimin e Këshillit, ceka se asnjë regjistër nuk është i përkryer andaj çdo propozim, apo vërejtje është e mirësesardhur, andaj ftova këshilltarët të marrin pjesë në diskutim për këtë çështje. Në diskutim morën pjesë disa këshilltarë, duke paraqitur pikëpamjet e tyre si për numrin e po ashtu edhe për drejtshkrimin e emërtimeve në gjuhën shqipe dhe ate malazeze. Kështu nga këshiltarët u propozu që regjistrit ti shtohet edhe vendbanimi i LULAJVE, që u miratu njëzërit nga këshilltarët duke qenë vendbanimi i 51 në regjistrin e vendbanimeve në Komunën e Ulqinit. Madje, duhet thënë se një vendbanim i tillë në Anë të Malit, ka vlera të veçanta etno-kulturore dhe historike, pothuaj si asnjë vendbanim tjetër në këtë krahinë.
Forma e folur dhe forma e shkruar e emërtimeve
Duke marrë parasysh së emërtimet e toponimeve(emërvendeve) paraqesin vlera gjuhësore dhe historike, duhet të kemi kujdes në shënimin e tyre në formën origjinale ashtu si i shqipton popullata vendore. Por, duke marrë parasysh formën e shkruar të tyre deri më tash në tabelat rrugore, duhet bërë çmos që ato gabime të mos përseritën edhe në të ardhmen. Kështu p.sh. kemi të shkruar Rashtisha e Epërme, që nuk përkon me realitetin, sepse popullata vendore e quan Rashtisha e Naltë, apo e Sipërme, e jo e Epërme! Në mënyrë identike është shkruar edhe Kllezna e Epërme, ne vend të Kllezna e Naltë, apo e Sipërme.
Tabelat në vendbanimet Rashtisha e Naltë dhe Kllezna e Naltë e shkruar gabimisht si e Epërme(!?)
Dukuria e përkthimit të emërtimeve
Përkthimi i toponimeve, nuk është dukuri e re dhe e panjohur edhe në ketë mjedis, që dëshmohet me deformime dhe kalka të ndryshme qe janë të panevojshme. Sepse është dukuri e njohur dhe e pranueshme në vendet demokratike, që toponimet shënohen në formën e folur sipas popullsisë vendore. Por, në komunën e Ulqinit kemi dubleta si Mali i Bardhë-Bijela Gora, Mali i Brisë-Briska Gora, apo forma e dubletës Katërkollë-Vladimir, Millë-Mide etj. Por, me i çuditshëm është përkthim i emrit personal, ku Gjergji na del Gjorgje, rasti Shën Gjergjit në Sveti Djordje, apo Shën Kolli në Sveti Nikolla. Një dukuri e tillë është për çdo kritikë, sepse për raste të tilla, forma me e pranuar është ajo e transkripsionit, duke qenë më afër emërtimit përkatës, duke çmuar formën burimore në të folur dhe në të shkruar. Në rastin konkret nuk paraqet problem transkripsioni i shkronjave sepse të tillat ekzistojnë edhe në gjuhën sllave, por problemi është i natyrës jashtëgjuhësore i diktuar nga faktori politik dekada me radhë, duke deformuar emërtimet përkatëse, përmes kalkave apo dubletave të panevojshme.
Emërtimet ndërkombëtare nuk përkthehën
Rasti i tillë është për hulumtim që dëshmon në formën me praktike asimilimin, sepse emrat askund nuk përkthen apo deformohen, por shkruhen ashtu si janë në përdorim nga popullata përkatëse. Sepse nuk përkthehet fjala vjen San Francisko, San Marino, San Remo, San Diego, San Jose, Sankt Peterburg sipas dëshirës së individëve apo administratorëve të ndryshëm por shënohen si të tillë, dhe nuk paraqesin pengesë për komunikim. Madje një veprim i tillë është obligim ndërkombëtar sipas rezolutës së OKB, në lidhje me standardizimin e emërtimeve gjeografike(Gjenevë 1967). Sepse emërtimi i standarizuar është ai emërtim i cili është pranuar nga organet kompetente dhe ashtu në mënyrë unike shfrytëzohet në atë hapësirë gjuhësore.
Eshtë çështje tjetër qasja subjektive, apo veprimi i qellimshëm, për të deformuar toponimin përkatës i cili i takon arealit gjuhësor dhe kulturor të një popullsie tjetër ku raste të tilla në ish-Jugosllavi ka pasur mjaft, ku as Mali i Zi nuk ka mundur të jetë përjashtim. Sepse forma e shkruar në harta apo në aktet e administartës lokale paraqet gjendjen praktike të barazisë gjuhësore e me këtë edhe kombëtare të popullsisë përkatëse në një mjedis të caktuar. Në lidhje me këtë çështje viset dhe vendbanimet shqiptare në Mal të Zi, paraqesin rast tipik për hulumtim jo vetëm gjuhësor, sepse përmes tyre paraqitet në mënyrë praktike pozita, dhe statusi i shqiptarëve në këtë mjedis.
Forma e folur dhe e shkruar
Edhe pse kemi të bëjmë me një territor relativisht të vogël sikurse është Ana e Malit ka ndryshime gjuhësore lokale, sepse varësisht prej vendbanimit ka forma të ndryshme të folurit, andaj del se kemi formën e folur dhe formën e shkruar te emërtimit te vendbanimit.Kështu për lartë thuhet naltë përkatësisht forma lokale nelt, por edhe sipër. Ndërsa në këtë aspekt në Krajë thuhet Ana e Sipërme dhe Ana e Poshtme, qe varët kryesisht nga aspekti relevior i kësaj krahine..
Duhet të konsultohet popullsia vendore
Ne lidhje me përcaktimin e territorit dhe të emërtimit të vendbanimeve popullsinë vendore del se nuk e ka konsultuar kush, nga ata qe kanë vendosur në vendosjën e emërtimeve në tabelat rrugore.Andaj, në këtë aspekt ndërmarrja e rrgëve e cila ka ndërtuar rrugën dhe ka vendosur tabelat rrugore e ka obligim të bëjë përmirësimin e tyre, sikurse i emërton popullsia vendore.Në lidhje me këtë çështje dua të ceki se administrata lokale e Ulqinit në lidhje me vendbanimet . Lisna dhe Bore vazhdimisht i ka paraqitur si një vendbanim si Lisna-Bore, që nuk përkon me gjendjen reale, sepse janë dy vendbanime të ndryshme.
Madje shikuar historikisht vendbanimi LISËN është më i vjetër, ndërsa BORE shumë i ri i banuar dhe me një shpërndarje hapësinore më të gjerë. Këtu si duket si kriter administrativ është marrë komuna kadastrale, andaj me këtë rast në regjistër i kemi evidentuar si dy vendbanime të veçanta: LISËN dhe BORE, duke bërë eliminimin e një padrejtësie disa vjeçare.
(Fjala e mbajtur në mbledhjen e Kuvendit të Komunës së Ulqinit, më 31.5.2016)
