Kohë e “artë” e rinisë, gjatë shkollës së mesme Normale në Shkup, kur i kaloja ditët në shkollë e netët nëpër diskoklube të natës deri në agim me muzikën, e: The Beatles, Rolling Stones, Led Zeppelin, Jimi Hendrix, Janis Jaoplin’s, Tina Tajner, Mango Jeri, Bee Gees, Chansons Françaises, Johnny Hallyday…
Edhe, pse: nga nëna vija nga një familje hoxhallarësh me tituj shkencor fetar, që studimet i kishin kryer në Kajro, e nga babai me prejardhje bektashiane. Dhe, si nxënës asaj kohe dy vitet e para mbajta edhe “ramazan”. Shkaku, shokëve të dhomës, dhe kushteve të vështira ekonomike si nxënës për ta kursyer një “vakët” (drekë) ushqimi. Për më tepër, asaj kohe edhe në një klub sportiv ushtroja boks, i sigurova çajin dhe bukën për darkë. Kolegu im i sportit, Azis Salihu u bë gati kampion botëror, unë mbeta nëpër diskoklubet e natës dhe te “Parku i Grave” me vajza “maqedonase”, shqiptare, “turke” dhe rome. Nuk e dija kur është “ramazan” e kur “bajram”. Në xhami, nuk hyra sa isha nxënës i shkollës Normale, por kishën herë pas here e vizitoja shkaku vajzave “maqedonase”, që mos e zbulonin se isha shqiptar duke fshehur veten pas emrit Bobi Canablla (e lexoni për së prapthi mbiemrin). Arsye, se: asaj kohe ende ekzistonte urrejtja mes shqiptarëve dhe “maqedonasve”, që nga Lufta e Dytë Botërore (1941-1945). Vajzat “maqedonase”, të edukuara nga prindërit nuk shoqëroheshin me shqiptarë. Aq më pak të jenë dashnore, ose gra besnike. E vajzat shqiptare, nuk guxonin të rrinin gjithë natën pas orës 19.00 nëpër parqe publike, kafene e diskoklube nate, larg familjes dhe shtëpisë për shkak të prindërve, që posa binte terri i mbyllnin brenda katër mureve.
Serbia e luftoi Turqinë me gra serbe. Në sistemin komunist jugosllav me gra serbe dhe fe islame e vazhdoi luftën edhe me shqiptarët. Punëtorët shqiptarë që punonin në Serbi si punëtorë krahu “me sharrë në krah” (E. M., edhe pse e kishin nga një grua në vendlindje dhe fëmijë, u martuan edhe me gra serbe, dhe lindën fëmijë në Serbi. Edhe, në Luftën e Kosovës (1988 – 1999), neve na vranë fëmijët tanë që i lindëm me gra serbe. Rrugë strategjike luftarake, që shumë pak me gra e ndoqën “maqedonasit”, por nuk hoqën dorë nga lufta me fe islame. E ndoqën shembullin e Serbisë, mbylljen e shkollave në gjuhën shqipe, por i hapen dyert e xhamive me altoparlantë, “ezane” në gjuhën arabe dhe flamuj me gjysmëhënë në minare.
Luftës me gra serbe i dha fund UҪK-ja (1998 – 1999), por jo edhe fesë islame që me ndërtimin e xhamive dhe hoxhallarëve e pushtoi Kosovën e pasluftës si Republikë e “pavarur” demokratike edhe me veshje dhe simbole turko – arabe. Sot, Serbia e vazhdon luftën me shqiptarët me fe islame. Xhami me dy e katër minare. Dhe, hoxhallarë.
Vite më vonë pas kryerjes së shkollës së mesme, u arratisa pas studimeve në Prishtinë. Edhe, këtu u dalldisa në diskoklubin e podrumit të Hotel “Bozhurit” pas grave besnike shqiptare dhe serbe. Vetëm, se këtu: për çudi, vajzave serbe nuk u pengonin djemtë shqiptarë. Herë dilja anës shqiptare në korzo para Hotel “Bozhurit”, e herë në anën tjetër, korzon serbe pas Vukicës (Ujkeshës), e cila në takim dilte me kukull. Herë pas here, edhe e ngacmoja me fjalë: Cilën ta rrëzoj të parën, ty apo kukullën. Jo, mua të parën! Përgjigjej, vogëlushja. Prishtina asaj kohe i kishte dy korzo: korzon shqiptare, dhe korzon serbe. Pasmesnate, u suleshim grave shqiptare dhe serbe, dy shtamave me verë të Ajshes këngëtare me shokë, që asaj kohe e këndonte këngën popullore: “Elbasan i bukur, Elbasan”, në hotel “Bozhur” mes Prishtine.
Jetë nate e bujshme studentore, që asaj kohe do të përfundonte edhe me martesë. Nevojë, që duhej edhe të studioja edhe të punoja si mësues i Gjuhës Shqipe në Drenas të Drenicës. Kohë, kur për shkak të orarit të komunikacionit nga Prishtina për në Drenas, duheshte të zgjohem me natë, ende pa lind Dielli, dhe arrija tri orë para kohe në mësim në lokalet e shkollës.
Vite, kur erdhi të më vizitojë edhe Babai nga Katundi i Kërçovës, që shkaku nënës me prejardhje hoxhallarësh, tashti ishte bërë edhe haxhi. Edhe, shprehu dëshirën që ta fali “xhumanë”, në Kosovë. Ku, ka xhami këtu më afër në Drenas, më pyeti babai. Jo Drenasi, nuk ka xhami, po as fshatrat tjerë më afër. xhami, ka vetëm në Komoran. E, sa kilometra është larg ai fshat, pyeti babai. Ndoshta, mbi pesë km. Tha: këta qenkan shkje. Jo, i thashë: këta janë edhe më shqiptarë se ne në Maqedoni. Edhe, e dërgova në Komoran ta fali “xhumanë”.
Kosova e asaj kohe shumë pak kishte xhami, dhe nuk ishte aq besimtare sa është sot. Edhe pse, që asaj kohe e kishte shkollën e mesme fetare për hoxhallarë, por me program shumë kombëtar. E them këtë, se unë shpesh shoqërohesha me nxënësit e asaj shkolle për shkak të djalit të dajës, që i ndiqte mësimet në atë shkollë. E, më vonë vazhdoi studimet në dy fakultete: histori dhe sociologji, në Prishtinë. Dhe, nuk u bë hoxhë, por historian dhe studiues i Skënderbeut. Ta them të vërtetën edhe për shkak të vajzave të bukura shqiptare pa mbulesa turko – arabe, që i vizitonin shpesh hoxhallarët, të cilat ndonjëri e merrte edhe për grua. E, ne si studentë, mezi i prisnim kur ktheheshin nga misioni fetar pas muajit të “Ramazanit” të na e shtrojnë sofrën me dreka e darka dhe pije “hallall”: raki rrushi dhe verë.
Vite më vonë, pas kryerjes të studimeve dhe ushtrisë, ndarjes nga gruaja e parë, pas dy atentateve të dështuara në Prishtinë, e lash vendin e punës dhe Kosovën, u ktheva në Shkup (1980). Dhe, u martova për së dyti herë në Katund (Kërçovë) me një studente të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe (mbesë hoxhe). Për shkak, se: nuk isha banorë i Shkupit, edhe pse isha i Kërçovës në Maqedoninë e Jugosllavisë, u detyrova pesëmbëdhjetë vite të punoj si mësues nëpër fshatrat e malësisë të Shkupit. Që, për shkak të politizimit të arsimit deri në palcë, në vitin 1995 me një letër përcjellëse Ministrisë së Arsimit, dhashë dorëheqje.
Përndjekje të papara policore, gjoja se jam i dërguar nga Kosova të veproj në këto anë. Edhe, Çështjen shqiptare dua ta zgjidh me luftë. Biseda informative në polici me njëzetë nënshkrime shqiptarë me emra dhe mbiemra. Gjoja, se kisha pasur takime të fshehta në Bullgari. Dhe, me mijëra marka ia kisha dorëzuar Partisë Socialiste në Shqipëri. Për më keq, unë kisha qenë ai kryesori, që Çështjen shqiptare dua ta zgjidh me luftë?!
Shkupi, ende nuk kishte pësuar ndryshime. Po ai qytet i shkollës mesme me ato diskoklube dhe “Park të Grave”. E kishte fituar gjatë sistemit komunist vetëm “Qendrën tregtare”. Nuk dihej, kur është “Ramazan” e kur “Bajram”. Qytet, i rrethuar me fshatra shqiptare të asimiluar e regjistruar si “turq”, e asnjëri nuk e dinte gjuhën turke.
Vazhdoi përndjekja policore pas helmimeve nëpër taverna të Shkupit dhe Atdhe. Djegia e banesës në “Ҫair”. Vdekja klinike në Voskopojë (2000), dhe po të njëjtën Ditë Ringjallja në Korçë. Aksidenti i komunikacionit në “Qafë – Thanë” (2007). Zjarri në “xhipin” e djegur përpara dritareve të banesës në “Ҫair” (2012). Përsëri, djegia e shtëpisë së gruas besnike në “Ҫair” (2016), përderisa unë isha në një manifestim kulturor në Prishtinë. Sulmeve fizike në “Qairqankë”. Dhe, e fundit aksidenti i komunikacionit rrugës për në Kërçovë (2017). Përurimin e përmendores të kaçakut të maleve stërgjyshit Emin Ҫeliku (Xhambazi), krahut të djathtë të Dervish Carës për çlirimin e Shkupit (1844). Betejën e Katllanovës për bashkimin e Trojeve Shqiptare. Fatkeqësisht, ende nuk u zbuluan deri më sot autorët?!
Regjistrimin e radhës të popullatës në Maqedoni (1994), pas demonstratave të studentëve në Prishtinë (1981), fshatrat e rrethinës të Shkupit, që deri dje ishin “turq”, sot u regjistruan shqiptarë. Përjashtim bënte vetëm fshati Studeniçan, i cili gjatë sistemit jugosllav ishte i gjithi regjistruar si “turq” pa e ditur gjuhën turke, kësaj radhe mbeti vetëm me një “turk”. Fshati, ku mësuesit dhe mësueset në atë katund, nuk mund të hynin pa kësulën leckë të zezë, ose të bardhë dhe femrat pa shaminë mbi kokë për të dhënë mësim në gjuhën shqipe. Simbole turko – arabe, që i vendonin kur hynin në katund, dhe i hiqnin kur dilnin në autobus. Shkaku, se katundi i kishte pagëzuar mësuesit dhe mësueset: po vijnë “shkjetë” dhe “shkinat”?! Rrezik, që nxori krye pas njëzetë viteve me realizimin e regjistrimit të popullsisë në Maqedoninë e Veriut (2022). Dëshmitar i gjallë jam, i këtyre ngjarjeve fetare – historike. Shkaku, se: herë pas here së bashku udhëtonim për në malësi nëpër vendet e punës me të njëjtin autobus. I kam parë në ato ditë të vështira, edhe vetë me sy përpjekjet e tyre për të shkuar nëpër ato fshatra malor pranverë e dimër. Shi, breshër e borë të madhe deri në brez, pa rrugë.
Edhe pse shumë banorë të këtyre fshatrave malore, ende lindin dhe vdesin pa qenë banorë të këtij shteti të “përbashkët”, që nga koha e Serbisë, Jugosllavisë dhe Maqedonisë edhe sot pa nënshtetësi. Nuk i merrnin as ushtarë. Pak veta e dinin se Shkupi Shqiptar, ishte i rrethuar me fshatra shqiptar. As unë vetë, si nxënës i Shkollës Normale “Zef Lush Marku”, që kisha jetuar në këtë qytet katër vite me radhë (1967 -1971). Pak gjë dija për Shkupin Shqiptar. I njihja të gjitha rrugët e Shkupit, po nuk i dija fshatrat shqiptar që e rrethonin nga të katër anët e maleve. Asaj kohe i dija vetëm dy fshatra shqiptar të Shkupit: Studeniqanin dhe Radushën. Edhe, atë, se: nga këto dy fshatra në dy klasë i kishim nga një nxënës. Nxënësit tjerë të kësaj shkolle të mesme ishin nga Shkupi, qytetet tjerë të Maqedonisë, Kosovës dhe Malit të Zi.
Gjatë “ndryshimeve demokratike” pas viteve të ‘90 -ta, nuk pati regjistrim të popullatës për “arsye” të ndryshme të partive politike në pushtet. Regjistrimi i parë pas parregullsive dhe dështimeve, është realizuar me mbikëqyrje nga OSBE-ja, në Maqedoni pas pavarësisë (1994). Regjistrimi dytë është realizuar në vitin 2002. Maqedonia e Veriut nuk e ka regjistruar popullsinë prej vitit 2002. Shkaku dështimit, ose anulimit të regjistrimit. Edhe, në regjistrimin e vitit 2011 procesi i regjistrimit u ndërpre për shkaqe politike, dolën më shumë shqiptarë në Maqedoninë e Veriut, dhe u pakësua dukshëm numri i ”turqve” dhe “maqedonasve”. Dhe, regjistrimi u anulua. Regjistrimi i vitit 2022 pas njëzetë viteve realizohet sa për sy e faqe në Maqedoninë e Veriut: 54,21 % maqedonas dhe 29 % shqiptar.
Vite me radhë nuk u bë regjistrimi i saktë i popullatës në IRJM. Politikë asimilimi i shqiptarëve, që gjatë këtyre viteve me të madhe në qytetet dhe fshatrat shqiptare lulëzuan me të madhe xhamitë me dy e katër minare. Organizatat “humanitare” fetare. U hapën edhe shkolla në gjuhën turke me arsimtarë shqiptar, dhe nxënës shqiptar. Hap, të cilin nuk e bëri Turqia me hapjen e shkollave shqipe me pashallarë dhe agallarë shqiptar në kohën e Rumelisë.
Shkupi nga koha e sistemit komunist jugosllav e kishte vetëm një shkollë fillore në gjuhën turke “Tefejuz”. Arsyeja dihet, për asimilimin e shqiptarëve në “turq” dhe “maqedonë”. Edhe ajo rrezikohej të mbyllet për shkak të pakësimit të numrit të nxënësve. Shkollë fillore në gjuhën turke kishte edhe Tetova dhe Gostivari, por nuk kishte Kërçova. Shkaku, se askush nuk e dinte gjuhën turke, edhe pse regjistroheshin si “turq” dhe “makedonski myslimani” (torbeshët). Turq, nuk ka Shkupi, as Tetova, Gostivari, Manastiri. E të mos flasim për Dibrën, Strugën, Ohërin dhe Prespën. Turq, mund të ketë vetëm ndonjë fshat i Velesit.
Shkollë në gjuhën turke në “demokraci” hapi edhe Kërçova. Asaj kohe në sistemin komunist jugosllav, në Kërçovë vinin edhe pesë kopje të gazetës “Birlik”, që dilte në Shkup. E unë ktheja në qendrën e Kërçovës për ta blerë “Rilindjen”, që dilte në Prishtinë. Dhe, një ditë e pyeta shitësen “maqedonase”, a shitet ndonjë kopje e kësaj gazete? Jo, asnjë mu përgjigje duke rrudhur krahët shitësja. Kohë, kur “Rilindja” shitej me qindra kopje, në Kërçovë.
Vitet e fundit (1990 – 2022), në lagjen e “Ҫairit” dhe Shkupit u shtuan ferexhetë e zeza dhe leckat kësula të “myslimanëve” shqiptarë. Thirrjet e hoxhallarëve përmes altoparlantëve nga minaret e xhamive. Protestat “paqësore” të veshura me petka fetare dhe flamuj turko-arab, “Monstra” i niste nga xhamia e “Jahja Pashës”. Shkaku, se: institucionet arsimore dhe kulturore ua kishin “pushtuar” partitë politike shqiptare?! Therja e kafshëve shtëpiake për “Kurban Bajram” para syve të fëmijëve në parqet para shtëpive, dhe oborret e banesave mes Shkupi. Edhe, atë: i blinin një ditë përpara dhe i lidhnin për pemësh gjithë natën të blegërojnë e pëllasin, që t’i therin Ditën e nesërme për “Kurban”.
Dukuri, që nuk e kisha parë si fëmijë në Katund, as gjatë shkollës së mesme katër vite me radhë në Shkup. Veshje turko – arabe: pantallona deri nën gju, kësula lecka, mjekra cjapi dhe ferexhe të zeza duke i mbuluar edhe sytë. Nuk e di njeri i gjallë nën këto mbulesa, kur del në rrugë, a fshihet burrë apo grua?!
Për çudi, viti 2022 solli pak ndryshime të papritura: nuk i dëgjova blegërimat dhe pëllitjen e kafshëve shtëpiake, në Shkup. Dhe, nuk e dija se është “Kurban Bajrami”. Edhe pse, disa vite me shkrime publicistike i kisha fshikulluar këto dukuri masakruese të kafshëve shtëpiake.
Ku ta di unë, këtë vit kush i shpëtoi nga masakrimi kafshët shtëpiake: Qeveria e “vëllazërim-bashkimit”, nëna parti, koronavirusi me masat qeveritare, pandemia me vaksinat e detyrueshme, varfëria e “myslimanëve”, apo Natyra?!
Nuk e besoj se, i shpëtoi Zoti…
