Foto e aktorit të famshëm Bekim Fehmiu nga skena e filmit me të famshmen Irena Lejleku, (Irena Papas) .
Nga: Agim Morina, Londër
***
Në vitin 1994 pati dalë një sidi (CD) me album prej 26 këngësh shqipe të shqiptarëve në Greqi dhe në Itali, i përgatitur nga Thanas Moraiti (Thanassis Moraitis), Dhimitër Leka (Dimitrios Lekkas) dhe Aristid Kola (Aristides Kollias) në Athinë. Disa vite më vonë unë e bleva këtë sidi me këto këngë në Londër. Nuk kam fjalë me përshkru mahnitjem time me cilësinë dhe bukurinë e këngëve, me përgatitjen, aranzhimin dhe anën teknike pamore të albumit.
Ky album shoqërohet nga një doracak me tekstet e këngëve dhe shpjegime të ndryshme në shqip, në greqisht dhe në anglisht. Tekstet shqipe janë shkru me alfabet grek, sepse siç dihet në Greqi zyrtarisht nuk njihet as pakica shqiptare dhe as gjuha shqipe. Mirëpo, kushdo që i dëgjon këngët e këtij albumi bindet menjëherë se është një nga albumet më cilësore të përgatitura ndonjëherë me këngë shqipe.
Arsyeja pse më erdhi në mendje ky album dhe më bëri të mallëngjehem, ishte lajmi se sot paska vdekë aktorja famëmadhe Irena Lejleku – Papasi. Përveç si aktore, ajo ishte edhe këngëtare që këndoi këngë të ndryshme në bashkëpunim me kompozitorin e famshëm grek Vangelis. Për fat të keq, ajo nuk këndoi asnjë këngë në gjuhën shqipe. Kjo ndodhi për arsye të ndryshme, ngaqë Irena, gjatë jetës së saj, shfaqi edhe qëndrime politike kundër diktaturës ushtarake në Greqi dhe një kohë iu desh me u largu e me jetu në egzil në Itali dhe ShBA. Ekspozimi edhe me çështjen e ndijshme të të drejtave të shqiptarëve (arbërorëve) në një atmosferë tashmë tejet të tendosur politike do të ishte i papërballueshëm. Por, për fat të mirë, ajo ndihmoi në përgatitjen e albumit me këngë arbërore të Moraitit, Lekës dhe Kolës, pasi ua rekomandoi këtyre këngëtaren Fotula Sofunë (Photula Sophou), e cila këndon këngën e dhjetë të këtij albumi. Për këtë ata, përveç të tjerëve, e falënderojnë:
– Irena Papasin, që na njohu me Fotula Sofunë (‘Irene Pappas for having introduced Photoula Sophou to us’).
Gjaku i shprishur, (në arbërisht, don me thanë ‘gjaku i shpërndarë’, ‘gjaku i shkapëderdhur’ nëpër botë), në shekullin e XX dha disa nga frytet e fundit nëpërmjet degësh prej shtetesh të huaja: nga Greqia nxori Irena Papasin dhe nga Jugosllavia nxori Bekim Fehmiun. Ata u takuan në serialin e famshëm italian “Odiseu”. Me fjalët e vetë zonjës së madhe, Irenës, pas dhjetëra shekujsh ajo dhe Bekimi, bënë që Odiseu dhe Penelopa të flasin prap me gjuhën e e tyre të mirëfilltë – shqipen.
Me vdekjen e saj, filmi humbi një aktore të madhe, ndërsa ne, shqiptarët, humbëm njërën nga bijat tona, një Doruntinë, të mërguar larg, prapa shtatë bjeshkësh e shtatë detesh, që na la amanet, së paku një këngë, për me dëshmu se të qeshurat e saja mund të ishin në shumë gjuhë, por vaji i saj ishte vetëm arbërisht. Një shuarje e gjuhës së një popullsie as që mund të ndodhë ndryshe, pos me vaj e gjëmë. Dhe, kjo, e rekomanduar nga Irena dhe e kënduar nga Fotula është ndër jehonat e fundit.
Të qofshim falë përjetë, Irenë!
Ne nuk bëmë asgjë për ty, si për shumë të tjera e shumë të tjerë.
Ti së paku na e le një këngë, si shumë të tjera e shumë të tjerë.
* * *
Teksti i këngës që e këndon Fotula Sofu:
“Dale-dale mor barbe,
Qiparisin mos ma pre.
Qiparisin me fundë
mos e pre, mos e tundë
Që hare ka Zaharica
Se martonet Sotirica.
(Vë briskun gadale,
Faqet ka si portokalle.)”
Kjo këngë mund të dëgjohet në këtë vegëz:
