Akademik Prof Dr Hakif Bajrami
SHPALLJA E PAVARËSISË SHQIPËRISË I KRIJOI KOMBIT SHPRESË DHE BESIM NË ARDHMËRI
Kam hulumtuar mjaft për këtë kthesë të kombit tim, por nuk e mësova kurrë a na ka borq historia, apo ne i kemi borq asaj. E vërteta, Shqiptarët si kombi m` i vjetër në Evropë, historia u ka marrë energji shumë më tepër, se sa që ajo u ka dhuruar histori të çliruar shqiptarëve, nga pesha e lirisë dhe robërisë, me ideologjitë politike dhe rreligjioze, së bashku. Pra, fara arbërore dhe Shqiponja u ka qëndruar fortunave, si shkëmbi valëve të detit. Dhe,njëmijë herë kemi rënë, njëmijë e një herë jemi ngritë. E këtu, historikisht gatuhet në një histori prej: dheu, guri, uji, ajri, zjarri, balte dhe njerzëve. Të gjitha gjallërojnë në një vend, si buka që për Arbërorin janë të ëmbla sikurse jeta!
Por, historia është plotë e përplotë vrragë dhe kthesa. Të notojmë mbi to është krenari, por edhe obligim që të jemi objektiv. Në lidhje me këtë, me vendimet e Kongresit Berlinit (1878) kombit tonë iu grabitën mbi 25000 kilometra katrorë territore, të cilat kishin shumicë apsolute shqiptare. Sipas dokumenteve kadastrale që gjinden në Arkivin e Turqisë në Stamboll,Principata serbe deri më 1877 i kishte 36 617 kilometra katrorë. Por në luftën e dhjetorit 1877 me ndihmën e mercenarëve evropian Principata serbe i okupoi edhe 989 lokalitete shqiptare të Sanxhakut Nishit dhe Pirotit, që arrinin në 10 792 kilometra katror.Lidhur me këtë, Vilajeti i Kosovës i kishte 32 900 kilometra katror, Vilajeti i Shkodrës i kishte 10 800 kilometra katror, Vilajeti i Janinës i kishte 17 900 kilometra katror, Vilajeti i Manastirit i kishte 28 500 kilometra katror.Dhe, sipas hartës linguistike të përpiluar më 1876 në Vjenë, Shqipëria etnike më 1912 i kishte 115 000 kilometra katror.
Pas Kongresit Berlinit (1878), fuqitë pjesmarrëse e vrejtën se Perandoria Osmane, vërtetë është i “smuri në Bosfor”, prandaj shkatrrimi i saj pritej brenda 20 vjetëve, përmes një lufte e cila do të kishte karakter rregjional. Dhe, atë luftë e gjetën duke e themeluar Aleancën Ballkanike, e cila si një lloj kryqzate e kreu detyrën e besuar më 1912. E vërteta, ajo detyrë, ishte konceptuar në filozofinë politike, te të gjashtë fuqive, që duhej vendet përkatëse të rreshtohen, sipas interesit tyre gjeostrategjik, kuptohet, nëse duan ndihmë nga qendrat e fuqisë përkatëse. Duke menduar kështu gradualisht do të themelohet filozofia që u shndërrua në në një “rreligjion”, se çdo politikë duhet pozicionohet në luftë si: anti isilam, anti turk, dhe pro ortodoks.
Mbi parimet e lartëcekura më 1879 u themelua Aleanca Gjermani-Austro Hungari. Në frymën e kësaj Aleance, më 1882 u themelua Aleanca Gjermani-Itali. Ndërsa më 1897 u themelua Aleanca Itali-Austro Hungari. Kështu, Blloku i Boshtit (si u quajt) pati krijuar një ekonomi shumë të fuqishme, e ku dallohej Gjermania, e cila, e zinte vendin e PARË në botë për përpunimin e çelikut. Kjo fuqi ekonimike ishte shumë e interesuar që të pasojë një rindarje e re e Botës në sfera interesi. Pra, ky bllok kishte mjaft kapital, por nuk kishte tregje të mjaftuara.
Blloku tjetër që ishte i kënaqur me ndarjën e Botës në sfera interesi (kjo do të thot kishte mjaftë koloni, por nuk kishte kapital) filloi të formësohet me Aleancën Francë-Rusi më 1893. Më 1904 do të pasojë Aleanca Francë Angli. Ndërsa më 1907 do të rrumbullaksohet Aleanca Rusi-Angli.
Pjesa dërmuese e drejtuesëve politik shqiptar e kishin të njohur përkushtimin kombëtar të Klubit “Shpëtimi” që vepronte në Shkup, si kryeqendër e Vilajetit Kosovës, me program për t` u themelua Shteti Shqiptar. Në fakt, dobësia e këtij klubi (dhe jo vetëm e këtij) ishte se kurrë nuk e kishin diskuatuar se si ishte polarizuar Fuqia eknomike dhe ushtarake në Evropë. Në prag të kryengritjeve shqiptare (1910-1912) Klubi i Shkupit e mori emrin “SHQIPTARI”. Kryesisht klubin e drejtonte Familja Draga (Dexhip Draga, të cilit iu bashkua fuqishëm Hasan Prishtina, Bedri Pejani, Sali Xhuka, Midhat Frashëri etj.). Më 1915 klubi i Shkupit ndrroi emër dhe për një kohë nominohet “BASHKIMI”. Ky klub politik më 17 dhjetor 1919, u nominua me emrin “XHEMJET”, sepse asnjë emër shqip nuk e lejonte okupatori serbian.
Shqiptarët në dekadën e parë të shekulit XX-të, filluan ta shkrijnë historinë shtetërore dhe politike, jo nepër zyret e Satmbollit, por në Kryeqytetin e Shqiptarisë, që duhej të shpallej e që ishte pa asnjë dilemë Shkupi. Aty, më 1909 do të kuvndohet gjërë e gjatë nga patriotët e çështjes se: “Kombi shqiptar duhet të ngritet në luftë, për ta shpallë INDIPENDENCËN (pavarësinë, mvehtësinë nga Babadovleti).E vërteta, kjo Besë u realizua pas kryengritjeve të mëdha shqiptare, sidomos në Vilajetin e Kosovës, ku më 26 gusht 1912 Shkup u çlirua (kuptohet edhe tërë Vilajeti i Kosovës) dhe ishte nën kontrollin e ushtrisë Hasan Prishtinës. Në Shkupin e çliruar më 26 gusht, paparitmas do të vijnë TRE përfaqsues të Fuqive Evropiane (një francez, një rus dhe një austriak) dhe: Hasan Prishtinës, Bajram Currit, Isa Boletinit, Idriz Seferit Bajram Daklanit do t` i deklarojnë: “Çfardo rrezultati të ketë lufta juej, NDRYSHIM të kufijëve të Pernadorisë Osmane nuk ka”. Këtë fjali do t` ia thot francezi Hasan Prishtinës, jo duke e lutur, por duke e URDHËRUAR, se ushtria juej ka siellje të shkelqyer, por duhet të shpërndahet. Ky ultimatum është i prerë dhe nuk ka bisedime shtesë”, shqiptoi francezi në Shkup. (Shiqo: K. Jezdiq, Narod i drzhavnici, e botuar në serbiste (e përkthyer nga frengjishtja), më 1913, për përdorim intern diplomatik).
Pas një muaji (tetor 1912) për Fuqitë evropiane lejohej ndryshimi i kufijëve!
Shtrohet tash pyetja, pse po ato fuqi evropiane (Franca, Anglia, Rusia, Gjermania, Austro Hungraia dhe Italia) ua pranuan ndryshimin e kufijëve të Perandorisë Osamne, pas mbarimit të Luftës Ballkanike në dobi të: Malit Zi (i shpalli luftë Turqisë dhe Shqiptarëve më 8 tetor 1912), në dobi të Serbisë (i shpalli luftë Turkut dhe shqiptarëve më 18 tetor 1912; në dobi të Bullgarisë dhe Greqisë. Si rrezultat i luftës së tyre, në të ashtuquajturën Paqën e Bukureshtit, më 30 korrik 1913, Anglia, Franca, Rusia, Gjermania, Austro Hungraia dhe Italia, Serbisë ia njohën të drejtën e okupimit të Vilajetit Kosovës dhe një pjese të Vilajeitit Manastirit në madhësi prej 39000 kilometra katror me një popullsi 1 290 000 banorë; Malit Zi ia prano t` i okupoi 7000 kilometra katrorë, një pjesë të Dukagjinit, një pjesë të Sanxhakut me 260000 banorë, sa gjysma e popullsisë malazeze; Greqisë në Bukuresht fuqitë evropiane ia pranuan 51 300 kilometra katrorë dhe 1 624 000 banorë, në mbi 60% e asaj popullsie ishte shqiptare. Në këtë mënyrë, fuqitë evropiane dhe Aleanca Ballkanike i shkaktuan kombit shqiptar një gjenocid duke mos u llogaritë fare të vrarët e të konvertuarët, por duke i detyruar të arratisën nga trojet e veta mbi 1 000 000 shqiptarë në Anadolli. Kjo popullsi u bartë në Anadolli me 395 anie evropiane, po pati edhe shpërngulje përmes rrugës tokësore me trena dhe këmbë.
Në rrethanat e një krematoriumi që po i ngajnet shqiptarisë më 1912/13, do të ndodhin dy ngjarje historike: E para, në Shkup ushtria serbiane do ta burgosë parinë shqiptare në krye më Hasan Prishtinë më 6 nëntor 1912. Burgosja e kësaj parie dhe izolimi i isaj në Burgun e Beogradit në Kalemagdan (Hasan Prishtina, Idriz Seferi, Nexhip Draga,etj.) do ta pamundësojë pjesëmarrjen e tyre në shpalljën e Pavarësisë, për të shpëtuar çka mundet për t` u shpëtuar, nga tokat shqiptare.
Ngajrja e dytë ishte nisja e patriotit dhe diplomatit e politikanit më të shquar të kombit shqiptar nga Stambolli për në Evropë, që ishte Ismail QEMAIL VLORA me shokë, për ta vizatuar rrugën: Stamboll-Bukuresht-Vijenë,Trieshtë, Durrës-Vlorë. Në të njejtën kohë nepër vilajete, kaza dhe nahije, shqiptarët do të zgjidhen delegatët që më në fund do të gjejnë strehim historik jo në Shkup, sepse ishte i okupuar, po as në Durrës sepse penguan myftiu musliman dhe dhespoti ortodoks, duke deklaruar se: Flamuri i Padishahut nuk lejon që ne të shkëputëmi nga ai, me asnjë çmim”. Dhe Isamil Qemaili, do të bëjë historinë në Vlorë, për të mbetur shembull i pashlyeshëm në vazhdimësinë e shtetit shqiptar nga epopeja e Skenderbeut, Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1886), Lidhjes Shqiptare të Pejës (1899) dhe të 53 kryengritjeve shqiptare për liri dhe pavarësi.
SI U ZGJODHËN DELEGATËT PËR SHAPLLJËN E PABARËSISË SHQIPËRISË
Kuvendi i Taksimit
Kur shumë shtete ballkanike e kishin synim ta luftojnë Perandrinë Osmane, faktet flasin se shqiptarët me 54 kryengritje e zënin vendin e parë. Por, mbetën të fundit, jo për faktin se nuk e donin pavarësinë e Shqipërisë, por okupatori me një anë ishte shumë i egër, ndërsa blloqet e Fuqive evropiane shtyheshin cila prej tyre do ta ndrydhë e shtrydhë Stambollin, për ta rrah gjkos se e larguam “kryqzatën” islame nga Evropa. Në këtë drejtim kryengritjet shqiptare 1910-1912 flasin vet, se ajo luftë ishte me program dhe e drejtë por u therr pas shpine me thika helmuese në dobi të fqinjëve të krishterë ortodoks: grekë, bullgarë, malazezë dhe serbianë. Duke e vrejtur se çështja shqiptare është e varur më së shumti nga FAKTORI i brendëshëm, Ismail Qemaili, në pozitën e kryetarit të deputetëve shqiptar në Parlamentin Osman, do ta ftojë një mbledhje në Stamboll në vendin e quajtur TAKSIM, më 12 janar 1912.Në të njejtën kohë Hasan Prishtina do të shfaq mendimin se: Selaniku,Manstiri ose Shkupi, duhet të IDEOHËN si kryeqytete të Shqipërisë. Dhe, duke e lakmuar detin, por edhe eknonominë e përparuar, Hasani do të orientohet që në Selanik të blejë pasuri të patundëshme, të cilën shpresonte për ta përdorë për çështjën shqiptare.
Mbledhja ilegale u mbajtë më 12 janar 1912. Në hotelin “ Pera Palce” në Taksim. Aty do të takohën: Ismail Qemail Vlora, Hasan Prishtina, Esat Pasha, Myfit Bej Libohova, Syja Bej Vlora. Lidhur me këtë askush deri me sot, pasiqë pjesëmarrësit kryesor kurrë nuk e sqaruan çështjën deri në fund, se edhe kush tjetër mori pjesë në atë kuvend ilegal,një fakt dihet. Ismail Qemail Vlora u zotua se do ta nisë aktivitetin DIPLOMATIK, për ta prezantuar çështjën shqiptare në qeveritë e Evropës. Hasan Prishtina mori për detyrë për ta organizuar KRYENGRITJËN në Vilajetin e Kosovës; Esat Pasha –Toptani mori për detyrë që ta organizojë KRYENGRITJËN në Shqipërinë e Mesme (Bregdetare); Syrja Bej Vlora dhe Myfit Libohova, muarën për detyrë se do ta nisin KRYENGRITJËN në Shqipërinë e Jugut. Tani publikisht dihet se vetëm Hasan Prishtina e kreu detyrën e besuar sa që më 12 gusht 1912 ushtria shqiptare e drejtuar nga Hasan Prishtina e ÇLIROI Shkupin. Dhe, pas 20 ditë çlirimi në Shkup do të arrijnë TRE përfaqsues të Fuqive evropine për të biseduar me kreun e luftës shqiptare për liri dhe çlirim definitiv nga robëria osmane.
Me Hasan Prishtinë do të komunikojnë: një diplomat rus, një diplomat aaustrak dhe një diplomat francez. Emrat e tyre nuk janë bërë kurrë të njohur, sepse kishin ardhur me qellim tradhtie. Por, në emër të fuqive Evropiane do të flasi diplomati Francez, me Hasan Prishtinë duke iu drejtuar me një frengjishte prej tiranie: “Ndëgjoni zotëri Hasan Bej, tha ai, çfardo rrezultati të ketë lufta juej, ndryshim të kufijëve të Perandorisë Osmane nuk do të pranohen. Tani duhet të urdhëroni dembilizimin e ushtrisë suej”. Kot, do të mundohen Isa Boletini, Riza Gjakova dhe Bajram Curri me Idriz Seferin të shfaqin një dredhi duke i lutur: “Na lejoni zotëri ta drejtojmë ushtrinë tonë shumë të diciplinuar kah Manastiri, sepse aty e kemi themeluar Alfabetin më 1908, dhe ai vend është Vialjet shqiptar me popullsi apasolute, po me atë emër”. E kotë, “asnjë hap nuk lejohet dhe po ngaju që të marrshoni kah jugu ne do të ju sulmojmë dhe denojmë si agresor, ndrhyri diplomati rus”. (Shiqo: K. Jezdiq, Narod i drzavnici, 1913, f. 7 dhe f 46, sekret.). Edhe më kjartë, Isa Boletini që ishte më i njohuri për diankëri politike, do ta lus austrakun që ta dëgjojë: “ Nuk më dhimbset asnjë Perandori, sepse të gjitha kanë shkua në varre, por e kam një detyrë morale për ta çliruar një padishah të rrzuar nga froni, e po ai më ka vrarë familjën dhe internuar mua dhe unë tash dua t` i tregoi se ja erdha si shqiptar i BESËS, dhe të lirova nga burgu. Jeni i sigurtë në BESËN time”. I kotë ishte edhe ky trik i gjenaralit shqiptar pa nishana-Isa Beg Buletini. Si përfundim, Ushtria Shqiptare do të DEMOBILIZOHET, dhe reparte të ushtrisë osamen prap do ta rrethojnë ndërtesën e Vilajetit Kosovës në Shkup.
Djallëzia e Evropianëve për t` iu dhënë shansë ballkanasëve sllavo ortodoks
Të ideuar nga Rusia dhe Franca, Mali i Zi do t` i shapllë luftë Perandorisë Osamne më 8 tetor 1912. Pas dhjetë ditësh, luftë Perandorisë Osamne do t` i shpallin Serbia, Greqia dhe Bullgaria. Në këtë luftë do të komandojnë 614 oficerë të lartë evropianë. Në këtë luftë nuk do të i jipet përparësi drejtësisë por politikës, që do të thot se pas saj qëndronte TIRANIA. Dhe e kundërta, nuk i jipej përparësi eknomisë dhe kulturës për t` u admiruar në popull se është fjala për luftë çlirimtare. E vërteta, Lufta e Parë Ballkanike është kamufluar si |çlirimtare” e në esencë ishte luftë imperialiste, duke e masakruar tokën dhe kombin shqiptar në mënyrën më mizore.
Kuvendi i Shkupit 14 tetor 1912
Në Kuvendin e Shkupit, me propozim të Hasan Prishtinës, më 14 tetor 1912 do t` u dërgohet KËRKESË shqiptarëve të Konfesionit katolik në Malësisë Mbishkodrës që ta SHKËPUSIN Bashkëpunimin me Malin e Zi dhe njëherit t` i caktojnë delegatët për Kuvendin Kombëtar, kudo që të caktohej shpallja e pavarsisë Shqipërisë. Lidhur me këtë, me që më 26 tetor 1912 ra Shkupi nën okupimin serbian, në anën tjetër Ismail Qemaili me shokë do të largohet nga Stambolli dhe më 5 nëntor 1912 dhe do të pranohet ngrohtësisht në Koloninë shqiptare, në Bukuresht. Pas një aktiviteti politik, Ismail Qemaili, Luigj Gurakuqi etj. do të gjënden më 10 nëntor 1912 në Vjenë. Nga Vjena Ismail Qemaili do ta njohtojë opinionin politik shqiptar se: “Pavarësia e Shqipërisë u sigurua”. Kjo do të thot, se për kundër aktivitetit Rusisë që Shqipëri mos të ketë fare, në saje të angazhimit të Diplomacisë Austro-Hungareze, Italiane dhe në një masë Gjermane, Shqipëria u sigurua se do të themelohet si shtet, pa i kornizuar kufijët, siç dëshironin dhe propozonin shqiptarët në të katër Vilajetet.
Itinerari i Isamil Qemailit, pas burgosjes së parisë shqiptare në Shkup më 6 nëntor 1912, do ketë drejtim të palëkundur që nga Trieshta ( ishte më 19 nëntor), të orientohet kah Durrësi ku do të jetë më 21 nëntor 1912.Vështersitë e Delegacionit Ismail Qemailit jo vetëm në Durrës ku nuk do të përfillet asnjë propozim i tij, por edhe në Shijakë, Tiranë, Krujë, Kavajë, Lushnje nuk do të pritet me “lule”, por me kërcnime të turkoshakëve shqiptarë.Por, përkundër vështersive, falë përkushtimit të partiotëve, familjeve të njohura shqiptare, më 25 nëntor Ismail Qemaili do të gjindet në Vlorë. Aty për një këhë të shkurtër do të gjindet 63 delegatë, të cilët deri më 7 dhjetor 1912 do ta konstituojnë Kuvendin Kombëtar; do ta themelojnë një Pleqësi Kombëtare, do ta themelojnë një Qeveri të Përkohëshme të drejtuar nga Ismail Qemaili. Qeveria e Përkoshme i kishte ministritë respektive. Ndërsa do ta caktojnë edhe Delegacionin shqiptar, për t` i prezantuar kërkesat shqiptare në Konferencën e Londrës, që do t` i fillojë punimet më 17 dhjetor 1912.
Në rrethana të reja që i kishte krijuar Lufta ballkanike, përfaqsuesit shqiptar në Shkup, do të debatojnë: Hasan Prishtina, Midhat Frashëri, Bedri Pejani, Nexhip Draga në shtëpi të Salih Gjukës.Pas një debati të gjërë, Bedri Pejani më 16 tetor 1912 i njohtonte fuqitë evropine se: “Populli shqiptar sërish do t` i marrë armet për ta fituar lirinë dhe pavarësinë”. Lidhur me këtë, lufta dhe diplomacia shqiptare do të zhvillohet në dy fronte: kundër osmanlisë dhe kundër prtendimeve okupues të shteteve fqinje si: Serbisë, Malit Zi, Bullgarisë dhe Greqisë.(shiqo: DASIPB. Koleksioni “Bedri Pejani 1909-1946).
Veprimtaria patriotike që nuk është objektivizuar kurrë në historiografinë shqiptare
Më 16 tetor 1912 Midhat Frashëri me detyrë nga Hasan Prishtina, për shkak të autoritetit FAMILIAR që kishte, për shkak të përkushtimit atdhetar; për shkak të diturisë dhe urtësisë që kishte për të biseduar me popull do niset nga Shkupi për Prishtinë,së bashku me Bedri Pejanin, Salih Gjukën, Rexhep Mitrovicën. Hasan Prishtina me një grup patriotësh do të mbetët në Shkup, për ta përciellë qëndrimin e konzujve evropian si dhe gazetarëve të shumët që ishin aty. Për ta penguar këtë aktivitet, pushteti serbian, do të urdhërojë burgosjen ose pushkatimin e çdo shqiptari që rreziston.
Në anën tjetër Midhat Frashëri, Bedri Pejani dhe Rexhep Mitrovica do të niset për në Popovë, në kuvendin e burrave të Llapit, Përmalinës dhe Vushtrrisë, për t` u takuar me Isa Beg Buletinin dhe për ta marrë pajtimin e tij që të jetë i deleguar i trevave të sipërtheksuara. Në këtë kohë, ende nuk dihej se ku do të ndodhë kuvendi që do të shpallej pavarësia: në Shkup, Manastir, Selanik apo diku tjetër. Nga ajo odë kombëtare (Popovë), Midhat Frashëri, si kryevprimtar do të gjëndet në Mitrovicë për ta caktuar për përfaqsues të popullit në kuvendin Kombëtar Nexhip Bej Dragën dhe Rexhep Mitrovicën. Nga Mitrovica, Midhat Frashëri do të mbajë mbledhje me parinë e Pejës, ku do të gjejë një NGROHTËSI të veçantë. Aty për të folë në emër të popullit në çdo kuvend ku shpallej pavrësia, do të zgjidhën: Bedri Beg Peja, Sali Xhuka, Qerim Begolli. Tutje Midhat Frashëri do të kuvendojë me popull në Gjakovë, ku si përfaqsues për Kuvendin Kombëtar do të zgjidhte Riza Beg Gjakova. Lidhur me këtë, deri sa Midhati ishte në Gjakovë do të marr letra me NËNSHKRIME-autorizime se jeni mëkëmbisitë e: Kosovës, si të Mitrovicës, Pejës, Plavës, Gucisë, Gjakovës, Hasit, Tejdrinit për kauzën shqiptare. Nga këto anë, për shkak të përparimit të shpejtë të ushtrive serbe dhe malazeze, Midhat Frashëri me shokë, do të gjëndet në Mirditë, Tiranë, Durrës, Elbasan. Qëllimi i këtij udhtimi, shkruan Midhat Frashëri, ishte që me Abdi Bej Toptanin ta organizojmë një kongres kombëtar diku në lokalitetet e Tiranës, e ku do të ishte edhe Kapidani-Abati i Mirëditës. Në këtë kohë Syrja Bej Vlora i ftonte prijësit shqiptar në një kuvend kombëtar. Mendimi i Midhat Frashërit në këtë kohë ishte që mbledhja të mbahet në Elbasan, aty ku u takuan përfaqsuesit e Kosovës me ata të Elbasanit dhe krahinave për rreth.
Në Elbasan, sipas Qamil Luzhës do të këndohet si një lloj HYMNI KOMBËTAR:
“Elbasan qytet i bukur,
Në kërthizë të Shqipërisë,
Bijtë e tu të bardhë si flutur,
Po e shtrojnë rrugën e pavarësisë!
Duke përgatitë çdo gjë që Elbasani (pasiqë çështja e emrimit për kryeqyet të Shkupit, Manastirit ose Selanikut kishte marrë fund, si pasojë e okupimit të atyre qendrave), Midhat Frashrit dhe përcjellësve të tij u erdhi një letër nga Ismail Qemail Beg Vlora. Pas dy ditësh, Ismail Qemal Vlora së bashku me Luigj Gurakuqin dhe delegatët e Bukureshtit kishin zbritur në tokën shqiptare në Durrës, krejtë me qëllim që aty të shpallet pavarësia.
Por, reagimi i Myftiut dhe Dhespoti i Durrësit Jakovi, do të kundërshtojnë çdo mbledhje që do të mbahej në krahinën ku ata kanë pushtet me moton se: “Këtu kemi lindë dhe këtu do të vdesim vetëm në hien e flamirit të Sulltanit”. Mu për këtë shkak, Ismail Qemaili do të niset për t` u drejtuar kah Vlora.Në Vlorë shumë shpejtë, për rrethanat që ishin krijuar, do të arrijnë delegatët që e përcillnin Midhat Frashërin, po edhe shumë përfaqsues që ishin informuar me telegrame nga Ismail Qemali.
Për shkak të kapitullimit të Osamnlisë dhe për shkak se okupatorët kudo po silleshin mizorisht ndaj shqiptarëve, trevat shqiptare ishin siellë në një mjerim të llojit të vet. Prandaj, imponohet pyetja, çfarë kontributi i kanë dhuruar çështjes kombëtare FAMILJET e mëdha shqiptare, për t` i siguruar delegatët dhe për ta vënë tërë pasurinë e tyre në sherbim të çështjës, për shpalljën e pavarësisë. Lidhur me këtë, pjesa më e madhe e delgatëve, do të strehohen në shtëpinë e Xhemil Beut dhe familjeve, në Vlorë. Aty Ismail Qemaili me shokë, do ta fillojë historinë, më të ndritëshme kombëtare.
DOKUMNTET E KUVENDIT TË VLORËS
Këto dokuemnete janë botuar për herë të parë në “Përlindja e Shqipërisë”, pastaj nga Lef Nosi më 1924. Në vijim janë botuar në Tiranë më 1962, dhe në Prishtinë në “Vjetarin” e Arkivit Kosovës më 1986, pa asnjë ndryshim. Pason botimi i dokumenteve sipas mbledhjeve:
Mbledhja e parë
Mbledhja e parë e Kuvendit Kombëtar të Përgjithshëm 15/28 të vjeshtës së tretë 1912. Kuveni Kombëtar i përmbledhun prej delegatëve të të gjitha viseve të Shqipërinë këtu në Vlorë, u hap n` orën 4, pas dreke në shtëpinë e z. Xhemil Beut.
Zotëri Ismail Kemal Beu, si nisiatori i parë i mbledhjës, e mori fjalën e u tregoi delegatëve qëllimin e kuvendit, domethanë, që të përpiqen s` bashku e të marrin masat e nevojshme për të shptuar Shqipëriën nga rreziku i madh ku ndodhet sot.
Si e kërkon rregulla e zakoni u nis pastaj vërtetimi i kartave (autorizimeve-hb) të delegatëve, emnat e të cilvet jan këta:
Nga Berati: Zotëria Z. Eljas Be` Vrioni, Hajredin Be` Cakrani, Xhelal Be` Skrapari, Dud Karabunara, Taq Tutulani, Sami Bej Vrioni. Ky i fundit pritet të vijë.
Nga Dibra: Z. Myfti Vehbi Efendiu.
Nga Durrësi: Z. Z. Abas Efendiu, Mustafa Agai e Jahja Efendiu, i cili pritet të vijë; Zotëri Dom Nikoll Kaçorri nga Arqipeshkopit të Durrësit për të gjithë shqiptarët katolik që ndodhen nën urdhënin e tij.
Nga Elbasani: Z. Z. Shefqet Be` Daiu, Lef Nosi, Qemal Beu e Mitahat Be FRASHËRI.
Nga Gjinokastra me telegram: Z. Z. Azis Efendiu, Veli Efendiu,Elmas Efendiu.
Nga Ipeku (PEJA): Z. Z. Rexhep Beu, Bedri Beu, Sali Xhuka, Mithat Be Frashëri; këta zotëri janë edhe delegatët e Gjakovës, të Plavës e të Gusinjës.
Nga Kruja: Z. Z. Abdi Be` Toptani e Mustafa Asim Efendiu.
Nga Lushnja: Z. Z. Kemal Beu, Ferid Be` Vokopola e Nebih Efendi Sefa.
Nga Ohri e Struga: Z. Z. Zyhdi Beu, Dr. Myrtezai e Nuri Efend Sojliu.
Nga Sh` Jaku (Shijaku-hb): Z. Z. Xhemal Beu, Ymer Beu e Ibrahim Efendia.
Nga Tirana: Z. Z. Abdi Be` Toptani e Murad Be` Toptani.
Nga Vlona: Z. Z. Ismail Kemal Beu, Zyhni Efendia, Aristidh Ruci, Kjazim Kokoshi, Jan Minga e Ekrem Beu.
Nga Kolonia e shqiptarëve të Bukureshit: Z. Z. Dhimitër Zografi, Dhimitër Mbroja, Dhimitër Berati e Dhimitër Ilua, ky i fundit pritet të vijë.
Zdhedhja e kryetarit të Kuvendit
Pas vërtetimit të kartavet Z. Sali Xhuka mori fjalë e tha që duke qenë që Korça nodhet sot e qarkuarë nga ushtria e nuk mund të dërgoj delegat e duke që atdhetaria e Korçës asht e njohun që ndodhen ndër mest t` ënë zotrinj Korçarë që janë të njohunë për atdhetariën e `tyne kërkon që të pelqehen si përfaqsonjës të Korçës Z. Z. Pandeli Cali, Athanas Floçi e Spiro Ilua. Mbledhja me plotsiën e zanave e pelqeu e e polisi këtë vendim.
- Mustafa Asim Efendiu, kërkoi që edhe Shkodrën që ndodhet në shtet ma keq se Korça, të pelqehet si përfaqsonjës z. Luis Gurakuqi, i cili ka qenë edhe në të tjera mbledhje kombëtare përfaqsonjës i saj e që asht edhe një nga nisiatorët e mbledhjës së sotme. Kuvendi prapë me plotësië zanash poltisi e pelqeu z Luis Gurakuqin për përfaqsonjës të Shkodrës.
Nga Permeti erdhën telegrame me të cilat thohet se në qoftë se delgati i tij z. Veli Be` Klisyra nuk ka arrië edhe në Vlonë , ta zaan vendin e tij Z Syrja Bej Vlora e Mithat Bej Frashëri.
Erdhi edhe një telegram nga Z. Hamdi Beu e Mustafa Barotçiu, me të cilën thonë se po vijnë edhe ata si delegatë t` Ohrit e të Strugës.
Si u mbaruan këto punë Z. Rexhep Beu (Mitrovica) e mori fjalën e tha që si kryetar i Kuvendit të sgjidhet Z. Ismail Kemail Beu, si shkronjës i parë Luis Gurakuçi, e si shkronjës i dytë Z. Shefqet Be Daiu. Delegatët e pelqyen këtë kërkim e emnuan të propozuarit me të përplasuna duarsh.
U hap pastaj fjala mbi dhanjën e zanavet e pas shumë bisedimesh u vendos që ç`do ngastër (kaza) të ketë vetëm nga një za pa venë `re numrimin e delegatëvet`.
- Mustafa Asim Efendiu, kërkoi që të tregohet mirë çashtja e sotshme e Shqipëriës e gjendja e ` saj përpara mendimit e qëndrimit t` Evropës.
E mori fjalën kryetari Z. Ismail Kemal Beu e, me një kuvendim të nxehtë, të lidhun e të arsyeshmë tha këto: “Shqiptarët, ndonse besnik kurdoherë te Mbretëria Othomane, nuk kanë harruar kurrë GJUHËN AS KOMBËSËN e `tyre e prova ma e mira janë përpiekjet e kryengritjet që baan herë për herë e sidomos në këto katër vjetët e mbrame (1908-1912), për të ruajtun të drejtat e zakonet e veta. Qeveria Othomane nuk e vështroi kurrë nderrshtinë e `saj e nuk deshi kurrë t` u a shpërblenjë me të mirë shqipëtarëvet sherbimet e mëdha që i baan. Në kët kohë të fundit rrëfeu ndopak dëshirë që të mirëj vesh me kombnin t` anë, po prapë nuk vuni gjithë vullnetin e mirë e nuk mori gjitha masat e nevojshme për të përfaqsuar e për të kënaqur Shqipëtarët. Në këtë e sipër krisi lufta me të katër mbretëritë e Ballkanit, të cilat kërkonin përmirësimin e të drejtave të vllazërit e tyne një kombi e një bese.
Ma vonë e harruan qëllimin e parë, e pas që lufta u vajti mbarë, u muarën vesh për coptimin e ndarjën e mbretërisë e pra edhe të Shqipëriës. Shqiptarët, të cilët kishin marrë pjesë në lufta ma fort se si ushtarë, si të zotë e vendit për të shpëtuar vehten e tyne kur paan se ushtria e Turqiës u munt e se Mbretëria nuk munt të qëndronte ma, vrapuan të mirrnin masa që koha kërkonte.
Me këtë qëllim Z. e tij Isamil Kemal Beu, u nis nga Stambolli, e pas që u muar vesh me Shqiptarët e Bukureshtit, u nis për në Vjenë ku nisi marëveshjet e tija me ato Mbretëritë të mëdha që kanë interesa ma të gjalla në punët e Ballkanit. Pas që nuk mbetej ma ndonjë shpresë për ta shpëtuar Shqipërinën me armë, e vetmja udhë shpëtimi ishte ndarja e Shqipëriës nga Turqia. Këtë mendim e këtë qëllim vuni përpara z Ismail Kemal Beu ; mendim e qëllim të cilët u pranuan me sympathi nga të gjithë qeveritë e mëdha, sidomos Austria e nga Italia. Vetëm Rusia munt të mbahet pakë si e ftoftë nga shkaku i slllavëvet, por edhe ajo nuk e mohon Shqipëriën e kombin Shqipëtar.Për të mbaruar këtë qëllim Z. e tij ftoj të gjithë Shqiptarët të mblidhëshin në Vlonë, e sot asht i gëzuar që thirrja e tij nuk vajti kot, po nga të gjithë anët e Shqipërisë u dërguan delegatë, që të mendoheshin e të përkujdesëshin s`bashku për shpëtimin e Atdheut.
Pas(taj) z. Ismail Kemal Beut (i diftoj) masat ma të parat e ma të nevojshmet që duhet të marrë sot kombi shqiptar,(e që) janë këto:
1.Të bahet Shqipëria më vehte nën një Qeverritë të përkohëshme;
2.Të zgjidhet një Pleqësië për ndihmë e kontroll të Qeverës;
- Të dërgohet një komision n` Evropë për të mbrojtur çështjen shqiptare përpara Mbretërive të mëdha.
Të gjithë delegatët me një za e pelqyen fjalën e Zotërisë Tij Ismail Kemail Beut dhe vendosën që:
I.Shqipëria të bëhet që sot e lirë e pavrur. Të përplasuna durash të panumruara e të papushim e pritën këtë vendim. Mbledhja u dërgua për të nesermen e delegatët jashtë të përshëndetnin Flamurin që u ngrit në ora 5 ½ pas dreke.
Kryetari i Qeverriës së përkohëshme u sgjodh Z e Tij Ismail Kemal Beu, nënkryetar Z.e Tij Dom Nikollë Kaçorri.
Mbledha e dytë më 30 XI 1912
Mbledhja u hap në orën 3 ½ pas dreke. Nga delegatët mungojnë Z. Z. Ferid Be Vokopola, Murat Be` Toptani e Taq Tutulani. Si delegatë të ri erdhën Z. Z. Mehemt Pash Deralla, Isa Be` Buletini, Ajdin Be` Draga, Dervish Be` Ipeku nga Kosova; Sami Be` Vrioni nga Berati; Dervish Be` Elbasani e Mahmut Efendi Kaziu nga Peqini; e me telegram u emnua Isamil Beu nga Gramshi e nga Tomorrica.
Si u këndua e u pëlqye porçes-verbali i mbledhjes së pëprparshme, shkronjësi Z. Luis Gurakuqi kërkoi që mos të nënshkruhet ditë për ditë po të lihen të gjithë për në funt; në këtë mënyrë edhe delegatët e ri që erdhën e ata që do të vinë përpara se të mbarohet kuvendi do të munt të shënojnë emnin e tyne nën këro shkresa të përkujtimshme. Të gjithë delegatët e pëlqyen e pranuan mednimin e z (Luis) Gurakuqi.
- Asis Efendiu kërkoi që z. Meksi të njihej si delegat i Tepelenës e z. Lef Nosi kërkoi që të njihej si delegat i Dibrës, z. Sherif Efendiu. Mbledhja e pelqeu me plotësiën e zanavet që të dy.
- Dervish Beu pyeti kryetarin e Qeverriës së përkohshme se sa do të jetë numri i ministrave e z.Ismail Kemal Beu tha se hë për hë mundt t` emdohen vetëm këta:
- Ministër i punëve të jashtëme;
- Ministër i punëve të brendëshme;
- Ministri i ushtrisë e i sigurisë së përbotshme;
- Ministri i kursimit;
- Ministri i drejtësiës;
- Ministri i i MËSIMIT e i punëve të përbotëshme.
U vendos që zgjedhja e ministrave t` i lihet në dorë z. Kryetarit e që ministri të mos munt të rrxohet gjer sa të mos mblidhet kuvendi tjatër i përgjithshëm, për të themeluar qeverriën e reë.
Shkronjësi Luis Gurakuqi kërkoi që të hypet në pikën e dytë të programës, do me thënë, të vihet në bisedim çështja e zgjidhjës së Pleqësiës e numrit i këshilltarvet.
Mbi këtë Z. e tij Ismail Kemal Beu propozoj që numri i pjestarëvet të Pleqësisës të jetë prej dymbdhjetë vetash. Pastaj, duke qenë se ay, si kryetar i Qeverriës së përkohshme nuk munt të mbetët edhe kryetar i kuvendit. Kërkoj që të zgjidhet një kryetar tjetër. Z. Gurakuqi propozoj për kryetar Z. Myfti Vehbi Efendinë. Midhat Be Frashësi kërkoj që zgjedhja e kryetarit e e nënkryetarit të bëhet me zana. Me plotësiën e znanatet u zgjodhën Z. Z. Myfti Vehbi si kryetar e Z Lef Nosi si nënkryetar.
U hap fjala mbi numrin e pjestarëve të pleqësisës. Ca delegatë than që të pëlqehet fjala e kryetarit për numrin Dumbdhjetë, ca than që pjestarët të jenë tetumbdhjetë e ca të tjerë që të mbetët si pleqësi të gjithë delegatët.
U vendos që të vihet në VOTIM numri i pjestarëve të pleqësisës e iu dha urdhër shkronjësit të këndojnë emnat e delegatëve për votim të haptë. Shkronjësi Z. Gurakuqi vuni re se duke votuar pas delegatëve e jo pas kazave po shtohet kundër vendimit të përparëshmë; po nukë u ndëgjua e votimi vajti përpara.
Për të gjithë votuan 4 vetë; për numrin 17 votuan 27 delegatë e për numrin 12 votuan 16 vetë. Mbeti pra që numri i pjesëtarëve të jetë tetumdhjetë.
- kryetar i kuvendit tha që nesër mbledhja të hapet në ora 1, pas dreke, e z. Gurakuqi proponoi që radha e punëvet të jetë kjo:
- Formimi i ministit (ministrive);
- Sgjedhja e Pleqësiës;
- Sgjedhja e delegatëve për në Evropë (në Konferencëne Paqës në Lonëdër-hb).
Mbldhja e tretë , më 8 .1. 11. 1912
Mbledhja u hap në orën 2 pas dreke nën kryesinë e kryetarit Myfti Vehbi Efendiut.
Mungojnë delegatët Ferid be Vokopola, Z. Nebi Sefa, e z. Taq Tutulani. Shkronjësi z. Gurakuqi këndoi procesverbalin e mbldhjes së përparëshme, që u pëkqye, pastaj luti delegatët të flasin me radhë, pse ndryshe shkronësit nuk munt të bëjnë detyrën e tyne. Kërkoj edhe dy shkronjës të tjerë për ndihmë e u zgjodhën Z. Z. Mustafa Kruja e D. Berati.
Kryetari i qeverriës mori fjalën mbi proseverbalin e vuni re se votimi mbi numrin e pjestarëvet të pleqësisës u ba kundër rregullës pas që ishte vendar që zanat të jipen për ç`do kaza pa venë re numrin e delegatëve.
- Midhat Be Frashëri tha se, passi votimi, u ba pa ndonjë kundërshtim, do me thënë se u rrzua vetvetiu vendimi i përparshëm.
Shkronjësi Z. Gurakuqi u përgjegj se ai si delegat, u kundershtua duke thënë se votimi u bae kundër rregullorës.
- Ismail Kemal Beu shtoj se, pas që nuk u përlqye numri dymbdhejtë për pjestar të pleqësisë, munt të thohet se lindi një kundërshtim në mes Qeverriës e Kuvendit.
Shumë delegatë muarën fjalën e shumë bisedime u baan mbi këtë çështje; ma në funt si nga ana e Qeverriës si nga ana e kuvndit u pëlqye mendimi i Z. Gurakuqi, i cili tha se nuk munt të flitej për kundërshtimin a mosbesimin ndaj Qeverriës, pas që ndryshimi nuk ngjan mbi programin e Qeverriës, por mbi një çështje pa rëndësisë themellore.
- Z. Ismail Kemal Beu kërkoi që formimi i ministrisë (ministrive-Hb) të mbetej gjer sa të vinin edhe delegatët tjerë.
- Abedin Be Draga kërkoi që edhe e Pleqësiës të mbetej për pastaj.
U vëndos që zgjedhjet të mos bëhen gjer sa të mos vijnë delgatët e Janinës, të Gjinokastrës, të Çamëriës e të Tepelensë.
U vendos edhe që do të DELEGOHEN si KOMISION n` Evropë t` i zgjedhë Ministri (Kryeministri-HB).
(Dihet se për pjesëmarje në Konferencëne Paqës në Londër që fillonte më 17 dhjetor 1912 u zgjdhën: Rasih Dino, Mehemt Konica dhe Filip Noga, po edhe një diplomatë që jetonte në Kairo, por që nuk e pranoi detyrën. Delegacioni më 2 janar 1913 ia dorëzoi Konferencës në Londër MEMORANDUMIN për Shqipërinë. Memorandumi ishte me shumë dobsi, sa që Edurda Grei, do të kërkoi të dhëna shtesë. Memorandumit iu shtuan faktet tjera dhe ai u dorëzua më 25 janar 1913. Lidhur me këtë, Memorandumi serbian dhe ai grek, ishin shumë të përgatitur teknikisht dhe me shumë rrena dhe konstrukte politike,sa që Fuqitë Evropiane iu besuan verbërisht –hb).
Mbledhja e katërt, më 20 3. 11 1912
Mbledhja u hap në orën 2 p. m. nën kryesinë të Myfti Vehbi Efendiut
Këndohet radha e delegatëve dhe gjendet se mungojnë Z. Z. Bedri Bej Ipeku, Ferid Bej Lushnja dhe Nebi Efendi Lushnja.Mungon edhe Zotnija Jahja Durrësi, po Z. E tij mori leje nga kryetari për këtë mungim.
Këndohet një telegarmmë nga Kavaja, ku thot se Kavajasit kanë zgjedhur për delegatë Z. Abdi Bej Toptanin. Një telegrammë nga Tepelena thot se, me që Sheh Maksuti dhe Samiu Beu janë smurë, s` mundin të vijnë ndër kuvend si delegatë, prandaj ndë vend të atyre quajmë delegatë Z. Myfit Bej Gjinokastrën dhe Fehmi Efendinë, kryetar i klubit të Janinës, Z. Z. Kristo Meksi dhe Aristidh Ruçin.
Sot erdhën delegatët e Gjinokastrës, emrat e të cilve janë këto; Myfit Bej, P. Poga, Jan Papadopullo , Hysen Ef. Gjinokastra dhe Veli Bej Klisyra.
- Myfit Bej Gjinokastra kërkon fjalën e thotë se, me qense telegrafi me Çamërinë s` punon është mirë të quhen, prej kuvendit Delegatë të kësaj krahine.Proponimi i Z. Së Tij pranohet me tërësinë e zanave, kështu pra bahet delegatë të Çamërisë: Z. Veli Gërra Reshadia, Vesel ( Jakup Vesel) Margëllëçi, Aziz Tahir Ajdonati dhe Rexhep Demi nga Filati.
- Kryetar i mbledhjes proponon për delegatë të Ipekut Z. Qerim Begollin.
Duke kënduar letrën e Z Jahja Ef. Dursit, i cili shkruan se le si ndërkembës Z. Abdi Benë, miren ndë bisedim çeshja ndë ka apo s` ka të drejtë delegati që të lërë ndërkëmbës. Vendoset se këtë të drejtë mund t` a ketë delegati vetëm aherë kur shkruan asi soji ndë letrat e delegatit. Letra e Z. Jahja Durrësit s` i apin një këtillë të drejtë parandaj kërkimi i z. Së tij s` mori fund.
Kryetari i Qeverriës së Hëpërheshme ngritet dhe tregon konditat që duhet t` i mbushnjë ministria që të kënaqë Evropën me një anë dhe Stambollin më tjatrën anë; duhet të jenë emra të njohur ndër Shqipëri dhe jashtë Shqipërisë. Pas kësaj Z. e tij qiti përpara një listë si projekt. Ndë këtë listë figurojnë këto amra: Z.Z. Mehmet PASH Tetova, Myfit Bej Gjinokstra, Aziz Pasha, Vehbi Efendi, Abdi Bej Toptani, Midhat Bej Frashëri.
- Dud Karabunara ngrihet kundër faktit që ndë këtë listë s` gjëndet as një i krishterë. Në këtë mënyrë flasin edhe Z .Pandeli Cali, D. Berati dhe Qemal Be Elbasani. Lista s` VOTOHET dhe mbetët që të mbarohet kjo punë të nesërmen. Mbledhja mbyllet në orën 6 p. m.
Mbledhja e pestë, më 21 . 4. 11. 1912
Mbledhja hapet me 2 p. m. nën kryesinë e Myfti Vehbi Efendiut.
Nga 63 kongresarë mungojnë 6 veta; Z. Ferid Be Lushnja, Dervish Be Ipeku, Jahja Ef. Durrësi, Jan Papadhopulli, Nebih Ef Lushnja dhe taq Tutulani.
Lajmërohet se Delvina zgjodhi si delegat Z. Mehmet Ali Pashën, po sepse ky zotnië s` mund të vijë nga shkaku i shëndetit kuvendi pranon si delegat të Z. Së tij Avni Beun.
- Kryetar këndon urdhnin të ditës: 1. Të zgjedhunit e ministravet, 2. Të zgjedhunit e Pleqsiës.Zotnija e tij Ismail Beu shtron përpara kuvendit një mënyrë të re për zgjedhjen e ministrave. Fuqiën që e kam unë në këtë çështje j` a le kuvendit, thot Z. tij. Kuvendi le të zgjedhë tetë veta., jo shtatë siç kishin thënë, që të jenë KATËR të krishterë e KATËR muslimanë. I lutet kuvendit ta pranojë këtë mënyrë, të mos merret me fjalë shumë, po ta mbarojë këtë punë një çast e më shpejtë.
Disa delegatë flasin kundër këtij propozimi dhe kërkojnë që para kryeministrit t` i mbetet kjo barrë. Me gjithë që më të shumti folës ngrihen kundër kësaj mënyr, më së fundi mbetet që t` i zgjedhë kuvedni ministrat.
U votuan 5 veta: Z. Z. L. Gurakuqi, fitojë 54 vota. Myfit Beu Gjinokastra 52 vota, Mehmet Pashë Tetova 42, Abdi Bë Toptani fitoj 34, Midhat Be Frashësi 35, Pandeli Cali 22, Pjetër Poga dhe K. Meksi nga 21. Lef Nosi 20, Sami Be Vrioni 15, Myfti Be Efendiu dhe Daut Karabunara nga 14. Murat Be Toptani 13, Eqrem Be Vlora 10, Jan Papadhopullo 8,Ilias Be Vrioni 7 dhe i fundit D. Zografi 6 vota.(Në koluare do të reagojë Bedri Pejani se në Qeveri nuk është propozuar asnjë përfaqsues nga Kosova, do të shprehet Qamil Luzha më 1972-hb).
Nga këta zotërinj proklamohen të zgjedhur PESË veta, të parët që kanë një numër votash më të mëdha se gjysma, do me thënë ata që kanë përmi 28 vota fitojnë. Pra, në këtë votim Z. Z. Myfit Beu , Luis Gurakuqi, Mehmet Pasha, Abdi Beu dhe Midhat Be Frashëri zgjidhen ministra. Të dymbdhjetë emrat që vazhdojnë pas këtyre, duke mos pasur numrin votash të dmosdoshme viren përseri ndë votim.
Mdë këtë të dytin votim zërat u ndanë kësi osji: Z. Z. Peter Poga fitoj 40 zpra, Pandeli Cali 39, Lef Nosi 37, K. Meksi 19, Dud Karabunara 16, Eqrem Beu 2, Myfti Vehbi Efendiu dhe D. Zografi nga 1. Quhen të zgjedhur TRE të parët që fituan më shumë se gjysmën e votave (28). Pra numri i ministrave ishte 8.
Përpara se të fillohet votimi për të zgjedhur këshillonjësit, Z. D.Berati i lutet kuvendit që të mbarohet kjo zgjedhje me një votim, domethënë të quhen të zgjedhur ata që do të kenë vota më shumë.
Propozimi i Z. S` tij pranohet dhe sakaq, nis votimi, me zërt u ndanë në këtë mënyrë: Z. Z. Ilias Be Vrioni pat 55 zëra, Sami Be Vrioni 54, Dud Karabunara 48, Mustafa Asim Kruja 42, Murat Be Toptani 42, Eqrem Be Vlora 40, Myfti Vehbi Efendiu dhe K. Meksi nga 39. D. Berati 38. D. Zografi dhe Bedri Be Ipeku nga 35, Sali Gjuka , Veli Be Klysyra dhe Hajredin Be Cakrrani nga 32, Xhelal Be Skrapari dhe Shefqet Dajiu nga 30, Dervish Be Elbansani 29,dhe i fundit Hajdin Be Draga me 27.Midis atyre që s` maar dot aqë zëra sa duheshin që të zgjedhën po gjithë që patën më shumë se 10, janë Z. Z. Veli Efendi Gjinokastra, patën nga 23, Zihni Ef. Vlora 21, Jan Minga 20, Qemal Be Elbasani 19, Aristidh Ruçi e Th.Floçi 14, Qazim Kokoshi, Jan Papadopullo nga 13, Qerim Be Ipeku dhe Rizah Gjakova nga 11 vota. 11 delegatë tjerë që fituan me 10 zëra e poshtë.
Mbledhja e gjashtë më 23. 6 11 1912
Mbledhja u hap në oërën 2 p, m. nën kryesinë të Myfti Vehbi Efendiut
Nga delegatët mungojnë Z. Z. Azis Gjinokastra, Abdi Be Toptani, Aristidh Ruçi, Jan Papadopullo, D. Zografi, D. Mbroja, Dervish Be Ipeku, Ferid Be Vokopola, L. Gurakuqi, Jahja Durrësi, Isa Be Buletini (shkoi me 300 kreshnikë në vijat e frontit për ta mbrojtur Vlorën), Dom Nikollë Kaçorri, Lef Nosi, Myfid Be Gjinokastra, Midhat Be Frashësi, Mehmet Pashë Tetova, Nebih Sefa, Pandeli Cali, P. Poga, Qazim Kokoshi, Qerim Be Ipeku (Begolli-hb), Spiro Ilo, Taq Tutulani, Th. Floçi, Zihni Efendiu dhe Zenel Be Ipeku (Peja).
- shkronjësi Shefqet Daiu, hapi fjalën duke kërkuar mbldhjes t` i sgjedhë ata njerës që duhet ta mbrojnë çështjen shqiptare përpara Evropës. Përgjigjet Z. Kryetar i Qeverisë dhe thot se kjo punë ka mbetur ndë barrë të Qeverisë, e cila punon pa rreshtur për me i dhënë një funt të dobishëm dhe të shkelqyeshem.
Vendoset që Qeveria të këtë liri të plotë ndë këtë çështje.
- Isamil Beu thotë se Qeveria hëpërhëshme kanndër mënt të japë dhe fjalë për të gjithë të denuarit që gjenden ndë për burgjet e Shqipërisë, pasi të mirret vesh nga auktorit të gjithë krahinave shqiptare.
- Mustfa Asim Kruja pyet: Si do të mbushet sërish numri i pleqve ahere kur poltësia do të prishet me ndënjë afër mënyre? Përgjigjet Z. Shkronjës D. Berati, duke thënë se ndë vendet të lira të këshillës duhet të viren ata që do të ishin aher kur të mos gjendeshë afre ay që zgjodh prej kongresit, domethënë ay që vjen pas ati që u zgjodh me vota më pakta nga të tjerët.
Vendoset ky proponim me tërsinë e zërave. Fjala mbyllet duke u vendosur që, me qenëse Qeveria tashi zuri një veprim të rregullshëm, kongresi të mbajë edhe dy ditë.
Mbledhja e shtatë , më 24 .7. 11. 1912
Mbledhja hapet në ora 2 p. m. nën kryesinë të Myfti Vehbi Efendiut
Nga delegatët mungojnë Z. Z. Thanas Floqi, Isa Be Buletini, Riza Be Gjakova, Zenel BE Ipeku, Qerim Be Ipeku, Ferid Be Vokopola, Asis Gjinokastra, Nebih Sefa dhe Taq Tutulani.
Lajmërohen të ardhurit e delegatëve të Ohrit, Hamdi Beu dhe Dervish Hima; nga Starova Z. Hajdar Bloshmi dhe Mustafa Efendiu edhe nga Mati Z. Z. Ahmet Muhtar Beu dhe Kurt Agai.
Nga këta zotërinj edhe s` kanë ardhur në mbledhje Z. Dervish Hima e Hajdar Bloshmi.
- Meksi hap fjalën duke i kërkuar ta mbyllë kongresin dhe për së dyti, ta quaj barrën dhe emrimin te delegatëve. Quhemi deputet, këshillonjës, snatorë? Formojmë këta 18 veta një “Senat” Conseil d` Etat a tjetër gjë? Kështu thotë z. Sami Vrioni, Z Murat Be Toptani flet gjith në kët mënyrë.
- Kryetar i Qeverriës së hëpërhëshme u përgjigjet gjithë këtyre Zotërinjve duke u thënë se këto sende që do Z Meksi të vëndosen sot, kanë marrë funt që ditën e zgjedhjes së Pleqësisë. Që aherë u tha se kjo Pleqësi, porosi “Mandatarja”, ndërkëmbësja e kuvendit do të bashkëpunojë me Qeverrinë të hëpërhëshme, do ta KONTROLLOJË kur të jetë nevoja.
Në këtë mënyrë flasin edhe Z. Gurakuqi, Kaçorri dhe Shefqet Daiu. Z. Mustafa Kruja, çel një çështje e cila rrjeth prej së parës, kanë të drejtë këshillonjësit, thotë Z. e ti ahere kur s` u pëlqenë ndonjë send ndë punë të ministrit, t` i kërkojë hesap dhe, po të mos dëgjohet t` i a marrin ministrit fuqinë?
- Kryetar i Qeverriës, flet kundër këti mendimi, dhe duke thënë se këto fjalë sikur diftojnë se kuvendi s` ka besim të plotë te Qeverrisë? Të gjithë përgjigjen po.
Vendoset pra, se Pleqësia, sot për sot, s` munt të punojë pas një programi hollësirash, sepse një program i tillë s` munt të bëhet se s` munt të dimë ç` na sjell dit` e neserme.
Vendoset se Pleqësia s` ka të drejtë të rrxojë një ministër.
- K. Meksi i paknaqur me këto vendime s` munt të punojë pa programë dhe kërkon t` i pranojë lejën.
- Kryetar i Qeverriës, i lutet Z. Meksi ta marrë prap lejën dhe kuvendi të mos ia pranoi kërkesën.
Emrat e ministrive dhe ministrat historik që Qeverisë Ismail Kemail Vlorës
Në kujtimet e Midhat Frashërit gjejmë këto të dhëna se: Kryetar Qeverie dhe Ministër i punëve të Jashtme zgjidhet Ismail Qemail Vlora; Ministër i Luftës zgjidhet Mehemt Pashë Deralla-Kalkendeleni (Tetova); Ministër i Drejtësisë zgjidhet Pjetër Poga Gjinokastra; Ministër i Punëve të Brendëshme zgjidhte Myfit Be Libohova; Ministër i Arsimit zgjidhte Luis Gurakuqi; Ministër i Finansave zgjidhet Abdi Bej Toptani; Ministër i Bujqësisë zgjidhet Pandeli Cale; Ministër i Përgjithshëm zgjidhet Midhat Frashëri dhe Ministër i Postave zgjidhet Lef Nosi. Lidhur me këtë, pasi që zgjidhet një Pleqësi që do ta kontrillojë Qeverinë, pasi që një delegacion do të niset për në Evropë, do të mirret vesh se Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi dhe disa përfaqsues tjerë të Shkupit dhe Kumanovës me Preshevë ishin privuar nga Liria në Shkup me 6 nëntor 1912. Ata ishin burgosë dhe internuar në Beograd, ku do të mbahen deri më 1 prill 1913.(AVIIB. P.4.K.62/1913).
Pas prezantimit të këtij mozaiku, nga tribunët e popullit mbetej enigmatike pse mungonin në Vlorë: Bajram Curri dhe Dedë Gjon Luli, pasiq ë në Vlorë u shpallë pavarësia e të gjitha viseve shqiptare, pra, jo ajo që u pranua në tavolinat e Londrës më 1913. Përgjegjën duhet objektivizuar me argumente historike. Për Bajram Currin oprgjegjën e kam botuar, dhe ajo është e njohur. Për Dedë Gjon Lulin, shkaqet duhet të objektivizohen dhe të botura të dihet e vërteta, sepse çarkullojnë shumë zëra se ende ishte në ball të luftës me një okupator që ishte shpallur i humbur. Por fjala është te okupatori malazezë që nuk ishte më pak i egër se i pari.
Si dukej Flamuri Kombëtar dhe kush e valviti i pari
Sipas Petro Pogës, që i kishte parë me sy të gjitha ngjarjet rreth ngritjës Flamurit, ai do të kujtojë se: “ Janë disa thash e thëme se kinse Flamuri ka ardhur nga Amerika. Në disa gazeta shkruhet se Flamuri ka qenë i qendisur me sermë e me xhufka.Të gjitha këto janë rrena të fabrikuara. E vërteta, Flamuri i parë që është ngritur në Vlorë ka qenë një PELHURË e kuqe me 3 metra e gjatë dhe 2 metra e gjërë.Mbi te u shtyp shqipnoja dy krenare me ngjyrë të zezë. Me atë flamur emblematik u përgatitën edhe 4-5 të tjerë më të vegjël.
Pelhura e Flamurit u ble nga një tregtar i quajtur Diamant dhe u qep tek një rrobaqepës i quajtur Thoma. Flamurin e ngriti në prezencën e një mase ku ishin edhe delegatët e të gjitha krahinave shqiptare babai i shtetit shqiptar Ismail Qemail Vlora. Në atë moment Murat Bej Toptani nisi për ta kënduar një viershë, (sigurisht një llojë HYMNI KOMBËTAR-HB), por që nuk e lejoi shiu i rrufeshëm që binte. Pas një ore u ngritën edhe dy flamujë: njëri në doganë e tjetri në Portin e Vlorës. Oficeri që ishte afër pati urdhëruar që të sulmohen me topa dogana dhe porti detar, por asnjeri flamur nuk u goditë. Në vijim po e prezantojmë një kujtim të Ali Asllanit i cili shkruan:
“ Një ditë i ndejri Vehbi Efendi Dibra që ish si “ Shejhul-Isamil” në kabinetin e parë më 1913, ndodhej për disa ditë në Elbasan dhe më kërkoi me ngutësi Ismail Qemailin që të i afrohej telegrafit (telefonit). Lidhur me këtë Vehbi Efendi Dibra lajmëronte se myftiu i Elbasanit lidhur me Flamurin Kombëtar Shqiptar kishte lëshuar këtë fetva (vendim i prerë).Ai shkruante se popullsia islame nuk duhet LEJUAR që ta përdorë një BAJRAK që ka një zog në mes si ky i yni. Në këtë atmosferë Plaku (Ismail Qemaili) do ta urdhëroi telegrafistin që t` i shkruaj Myftiut Elbasnait. Telegrami u diktua nga Ismail Qemaili në gjuhën turqishte. Ja teksti: “ Padishah! Osmanijan, ajni zemanda Halifeji Islam iqen Gjonsierende, dyveli mauzeme tarafenden, gjenulerine ihda ollunan nishanllar mualak, vebu nishanllarda alel aqther Haç Menkush olldigi haldan Xhami i sherife gjidyp namaz killarllar…”,që shqip do të thot:” Padishahu i osmanlinjëve që njëkohësisht është edhe Halifi i Muslimanëve, duke pasur varur në GJOKS nishanat (dekoratat) që i kanë dhuruar mbretëritë e mëdha dhe në këto nishane, ka shumë herë duke qenë skalitur KRYQI, i ven dhe falen në Xhami.Padishahu Halif, duke marrë parasysh të mirën e ardheut dhe të popullit, jo që nuk e shohim pengime fetare, po përkundrazi e shohim të dobishme dhe të nevojshme. Pra, na për të mirë të Atdheut tanë të dashur dhe në emër të bashkimit të shenjët të shqiptarëvet, këtë BAJRAK me SHQIPONJË,lipset ta kemi përmbi krye dhe të shenjëtë.” Jo vetëm kaq, Ismil Qemaili i drejtohet Vehbi Efendiut që ta shkruaj një Proklamatë drejtuar popullit në frymën e asj që u tha më lartë, duke shtuar: Rroftë Shqipëria, Rroftë Kombi Shqiptar, Flamuri i Tij le të vavitët tash i lirë me domethënje:
Çili krihët e bëna hie,
Zogjët tuej ushqej me die.
Shiko an` për anë ti bi,
Shihna mirë e lirë me sy!
Çështja e vizatimit të shqiponjës nepër sexhade të odave shqiptare nepër Vilajetin e Kosovës më
1913-1914
(Një segemnti kujtimi nga Kosova)
Entuziazmi do të më rrëfej Gjyshja Qamile Bajrami (ishte e shkolluar në Medresenë u Vushtrris) më 1959 këtë: “Në tanë Vilajetin e Kosovës, sidomos vajzat i pat përfshi nji gëzim i papamë, në fund të vitit 1912. Ato patën fullue të bajnë gara se cila prej tyne, po e vizaton ma mirë SHQIPONJËN NË SEXHADE, sepse letra nuk kishim. Kështu, më kujtohet, në fillim të vitit 1913 u organizuam TRI motrat: Zadja që ishte 22 vjeqë, Qamilja që ishte 18 vjeqë, dhe Hamidja që ishte 14 vjeqë, që për nevoja të odës ta bëjmë një sexhade të re. Baba Shaqiri u pajtue dhe na i siguroi të gjitha mundësitë. Sexhaden e bëmë, por erdhi hoxha i Luzhanit dhe në odë tha: “Asht haram me u falë në këtë sexhade kur e ka nji sorrë në mes”!. Lidhun me këtë, jo atë natë e as të nesërmën, por pas dy ditëve na thirri Baba Shaqir në odë dhe na kumtoi se Sexhaden duhet më e largue prej ode, sepse Hoxha ka thënë, nuk lejohet. Lejohen vetëm fjalë arabisht dhe të grabituna prej Kuranit”. U stepëm, mbetëm pa frymë për nji çast. E mori fjalën Motra Zade dhe tha: “Baba Shaqir, kjo sexhade asht e duerve tona. Kjo ka me metë këtu në odë, dhe hoxha mos të vjen fare ma në vizitë. Ata njerëz që e kanë hapë Flamurin në Shqipni (Vlonë), ata janë ma të ditun se hoxha. Për ata nuk koka gjynah e për neve po. Baba u bind, dhe sexhadja mbeti në odë deri më 1921, kur na bani shkrum familiarisht Bozhidar Janku”.
Përmbyllje me një gojtari të Gjergj Fishtës famëlartë në Konferencën e Paqës në Versaj më 1919
“ Ç` me kohë të Luftës turko-ballkanike e tektej zemrat Shqiptarëvet kanë pikue gjak prej dhimbjes e mejrimit, për arsye që Evropa e qytetnueme përkuli në Konferencë të Londrës të 1913 ma se gjysmën e Shqipnisë e plot nji milion Shqiptarë, nën zgjedhë të randë të anmiqve të tyne kufitar. E pse këta anmiq të tyne ishin si me numër se me miq ma të fortë, kështu ndodhi që shqiptarëvet s` u mbeti ma asnji rreze shprese se do të mund të nxirrshin ma kurrë atë pre të lotueme prej çapojve të tyne rrëmbyesa e gjithmonë të zhyemun në gjak….”.
Lidhur me këtë që u prezantua më lartë, me asnjë vend, me intersat e asnjë populli, nuk është bërë TREGTI symbyllur në konferencat e paqës, ashtu si i ka ngja kombit shqiptar më 1878, më 1913 dhe tash më 1919 në Versaj, ku po dhunohej shqiptaria nga çdo anë. Mjerishtë ato padrejtësi dhe ato plagë kombëtare i kanë mbetë Shqiptarisë por si thikat e ngulura në kurriz, edhe sot.Në jug dje e sot kërcnon greku për çdo ditë. Në veri dje dhe sot po këcnon sllavi për çdo orë, dhe shqiptarët parap janë të përqarë në 100 trafe politike sikurse më 1912. Mblidhni mend shqiptar se politika ju ka dexheneruar dhe një ditë nëse vazhdohet kështu, do t` ua ha edhe këtë pjesë toke që ka mbetë.
-Ta kujtojmë Shpalljën e pavarësisë dhe të gjithë ata patriotë me këtë zë të zemrës katakomb, pa u përkulur kurrë. Prandaj
Moj Shqiponja me dy krena,
Të jetoj emni nepër breza.
Të kujtoj TY në shumë luftime,
Dhe bëhet pushkë kjo zemra ime!
- Punimi i kushtohet heroit kombëtar Adem DEMAÇIT!
Prishtinë, më 28 shtator 2022
