Gazetarët Maria Ressa (majtas) dhe Dimitri Muratov marrin Çmimin Nobel për Paqen për vitin 2021 nga Kryetari i Komitetit Nobel, Berit Reiss-Andersen. Foto: Cornelius Poppe, NTB
Viti 2022 ka qenë një vit që ka qëndruar në shenjën e luftës. A mund të bëjë Komiteti Nobel një zgjedhje që është bërë 19 herë më parë?
Të premten, kryetari i Komitetit Nobel, Berit Reiss-Andersen, do të dalë nga një derë dhe do të na tregojë se kush janë fituesit e këtij viti.
Këtë vit, nuk ka asnjë favorit të qartë. Këto figura janë në krye të listës së shanseve:
- Svetlana Tikhanovskaya, kandidate për presidente bjelloruse në ekzil
- Aleksei Navalny, burgosi disidentin rus.
- Volodymyr Zelensky, President i Ukrainës. Edhe në një vit lufte si viti 2022, një fitues pothuajse me siguri do të shpallet. Një komitet në vendin tonë fqinj në lindje ka dhënë një mesazh të qartë.
Një çmim është dhënë për çdo vit për 50 vitet e fundit. Që nga viti 1972, kur Komiteti Nobel zgjodhi të mos shpallte fitues (në vitin 1976 nuk u dha asnjë çmim, por çmimi për atë vit u dha në vitin 1977).
Ishte një vendim që nuk kishte precedent. Që nga krijimi i saj në vitin 1901, ka ndodhur 19 herë që nuk është dhënë asnjë çmim.
Sviatlana Tsikhanowskaya është dashur të shkojë në mërgim nga frika e partnerit të Vladimir Putinit në Bjellorusi.
1 nga 3Photo: Michal Dyjuk, AP/NTB
Një çmim që do të jepet
Por Fondacioni Nobel në Suedi i ka dhënë një mesazh të qartë komitetit norvegjez, thanë ekspertët për Aftenposten. Një çmim do të jepet çdo vit.
Historiani i Nobelit Asle Sveen thotë: «Do të ishte një ndjenjë nëse tani do të thoshin se nuk mund të gjejnë fitues. Ai thotë se kur në shekullin e 20 – të nuk u dha një çmim për tre vjet, Komiteti Norvegjez i Nobelit u qortua nga Fondacioni Nobel në Suedi.
Çmimet janë dhënë edhe në të kaluarën pavarësisht luftrave të mëdha.
“Të thuash se gjendja është kaq serioze për shkak të luftës në Ukrainë, saqë nuk mund të japësh çmimin për punën e paqes gjëkundi do të ishte një deklaratë e plotë dështimi,” thotë Henrik Urdal, drejtor i Institutit të Kërkimit të Paqes Oslo (Prio).
Ai beson se është më e rëndësishme se kurrë të jepet çmimi kur shumë njerëz janë të pashpresë.
“Po bëhet gjithashtu shumë punë e rëndësishme paqeje,” thotë Urdal.
Lidhet më qartë me testamentin e Alfred Nobelit
Kohët kur një çmim nuk është dhënë, ka qenë për shkak se komiteti nuk gjeti laureatë të kualifikuar midis të nominuarve, ose për shkak se Komiteti Nobel nuk ishte dakord mbi një çmim, është shpjeguar në faqen e internetit të Qendrës Së Paqes Nobel.
Shumë çmime janë kritikuar për mos përmbushjen e kritereve në testamentin e Alfred Nobelit. Shpikësi i dinamitit donte që çmimi t’i jepej «atij që ka punuar më shumë ose më mirë për vëllazërinë e popujve, heqjen ose pakësimin e ushtrive në këmbë, si edhe formimin dhe përhapjen e kongreseve të paqes».
Megjithatë, çmimi u jepet aktivistëve mjedisorë, humanistëve dhe aktivistëve të të drejtave të njeriut.
Vitet e fundit, komiteti është bërë shumë më i qartë se si çmimi lidhet me vullnetin e Alfred Nobelit. Por nuk kanë kaluar më shumë se dy vjet që kur e ka marrë Programi Botëror i Ushqimit.
“Ky është shumë një çmim humanitar,” thotë Sveen.
Maria Ressa, Dmitry Muratov dhe David Beasley në ballkonin e Grand Hotel në vitin 2021. Beasley është drejtor i Programit Botëror të Ushqimit dhe mori çmimin për vitin 2020. Fotografi: Aleksandër Zemlianiçenko, AP/NTB
Një testament që është shkruar në një situatë shumë të ndryshme nga ajo e sotme ka nevojë për riinterpretim, beson Urdal.
Por komiteti është bërë më i qartë se cilat aspekte të testamentit besojnë se janë përmbushur.
“Ata kanë ardhur me çmime shumë më pak të menduara sesa ka qenë rasti në të kaluarën,” thotë Urdal.
Nuk ka rrugë të sigurt drejt suksesit
Marrja e çmimit mund të jetë një mallkim i maskuar. Ja disa shembuj nga vitet e fundit.
- 2021: Redaktorëve Maria Ressa dhe Dmitry Muratov u është dashur të mbyllin mediat e tyre pas marrjes së çmimit Nobel.
- 2019: Presidenti etiopian Abiy Ahmed Ali lufton një luftë civile.
- 2017: Fushata Ndërkombëtare Kundër Armëve Bërthamore. Pesë vjet më vonë, rritet rreziku që më shumë vende të kenë armë bërthamore. Përdorimi i armëve bërthamore në luftën e Ukrainës konsiderohet një mundësi reale.
- 2016: Juan Manuel Santos. Ish presidenti i Kolumbisë mori çmimin për negociatat e paqes me Farsën. Një fraksion i grupit shkoi në luftë tre vjet më vonë. Megjithatë, tani një grup tjetër rebel, ELN, ka hyrë në negociata.
- 2015: Kuarteti Kombëtar i Dialogut mori çmimin për “kontributin në ndërtimin e një demokracie pluraliste në Tunizi”. Demokracia e vendit është kërcënuar tani nga kriza më e keqe e saj.
- 2009: Komiteti Nobel e vendosi Barack Obamën në listën e tij të shkurtër disa javë pasi u bë president i Shteteve të Bashkuara. Shtëpia e Bardhë hetoi nëse Obama mund të ndalonte së ardhuri në Oslo. Pas kësaj, lufta me drone e SHBA është kryesisht e lidhur me Obamën.
“Ky është një nga çmimet më të këqia që komiteti ka dhënë kohët e fundit. Unë mendoj se Obama do të ishte dakord,” tha Urdal.
Gjëja e parë që Thorbjorn Jagland bëri si kryetar i komitetit ishte të pranonte një çmim për presidentin e ri të SHBA, Barak Obama. Foto: John McConnico, AP/ NTB
Aftenposten
