Për Perandorinë e Konstantinopojës dhe veçanërisht për Shqipërinë, Engjëll Komneni testament për Francën dhe Evropën

Për Perandorinë e Konstantinopojës dhe
veçanërisht për Shqipërinë
ENGJËLL KOMNENI
TESTAMENT
PËR FRANCËN DHE EVROPËN
Njoftim për pasardhësit e familjes Engjëlli, L’Ange Comnène, Engel
Don Morin Pons 1824 A.D

***

Njoftim mbi pasardhësit e
familjes L’Ange,
Angjel, Engel, Engjëll
Me prejardhje nga Shqipëria dhe e strehuar
në Francë prej vitit 1466.
Në mbështetje të të drejtave të Markezit
Engjëll Komneni
Për Perandorinë e Konstantinopojës dhe
veçanërisht për Shqipërinë
Don Morin Pons
A PARIS, DE L’IMPRIMERIE DE LEFEBVRE
RUE DE BOURBON, N° 11
1824 A.D.
Përktheu dhe përshtati
Sefedin Krasniqi
Kontrolli dhe përpunimi teknik
Arber Gashi

Armët e familjes

Armët e familjes Engjëlli ishin të përbëra nga një yll
argjendi me pesë cepa, siç e mbanin shqiptarët në
rondele, me gjysmëhënën e argjendtë sipër saj, e
dhënë për stemën e qytetit të Kostandinopojës nga
Konstandini i Madh; me kurorën perandorake greke, me
moton në greqisht dhe e përkthyer këtu në latinisht:
NOMINE L’ANGE ET OMINE; i rrethuar nga urdhri i
kalorësve engjëllorë, i krijuar në vitin 1185 nga perandori
Isak Engjëlli, dhe veçanërisht nga një Shën Gjergj i hipur
mbi kalë dhe duke e luftuar dragoin.
3
Nga Shqipëria dhe Greqia
nën despotatin e perëndimit
Sipas Strabonit, një bashkëkohës i Tiberit, shkrimet e
të cilit janë shumë të vlerësuara për saktësinë dhe
precizitetin e tyre, Shqipëria ishte një pjesë e Ilirisë
së lashtë, të cilën grekët e ndanë në barbare dhe greke.
Pjesa barbare përfundonte në Lissus ose Alessio (Lezhë),
mbi Croïe (Krujë), në bregun e djathtë të Drinit. Për sa i
përket Ilirisë greke, ajo shtrihej nga Epydaume ose Durazzo
(Durrësi) në malet e Aeroceraunes dhe deri në qytetin e
Artës, në gjirin e atij emri, që më parë mbante atë të
Ambracies.
Shqipëria ka një gjuhë të vetën, me të cilën janë evidentuar
fjalë, shprehje të marra nga gjuhë të popujve tjerë që e
kanë dominuar në kohë të ndryshme, apo që vetëm kanë
bërë tregti me të në kohë të ndryshme. Prandaj, shqiptarët
4
nuk janë koloni e asnjë kombi dhe kanë të njëjtën origjinë
me grekët.
Sa i përket rregullave (adeteve) dhe zakoneve të veçanta të
shqiptarëve, kulturës e territorit të tyre, iluminizmit të tyre
në arte e shkenca dhe fenë mes tyre, veçse ndonjë
variacioni të rrallë nuk duhet të kenë përjetuar ndryshim të
madh në këtë drejtim.
Gjatë republikës, grekët njiheshin me karakter të dobët,
mendjelehtë, të pasionuar pas arteve; të pavëmendshëm
ndaj çdo lloj pasurie, madje edhe ndaj kultivimit të tokës.
Gjithashtu ata që asokohe aspironin t’i qeverisnin nuk
kishin gjë tjetër për të bërë, veçse të kërkonin t’i kapnin me
elokuencën, me festivale dhe lojëra, të mbështetur në
mënyrë të mrekullueshme nga një kult fetar kryesisht ideal.
Nën mbretërit paraardhës të Pirros dhe nën atë princ aq të
frikshëm për romakët, qytetërimi në Iliri, dhe veçanërisht
në Ilirinë Greke, ishte në një shkallë shumë të lartë
përsosmërie dhe në mënyrë të pakrahasueshme mbi atë të
të gjitha vendeve fqinje. Pastaj, edhe në periudha të
ndryshme të jashtëzakonshme, shkatërrimet e
maqedonasve, pushtimet e galëve, dominimi i romakëve,
dhuna dhe grabitja e njohur e prokonsujve të ushtrisë së
tyre i rrënuan këto vende kaq të lulëzuara në të kaluarën
dhe pjelloria e të cilëve u citua kudo e që njiheshin nga
prodhimet e tyre sa të bollshme aq edhe të admirueshme.
Paul-Emile, ndër të tjera, republikan i zjarrtë, i pangopur
dhe çnjerëzor e plaçkiti gjithë Ilirinë, mori kënaqësinë ta
mbulonte në rrënoja e hi. Ai përfundoi duke i rrëmbyer
disa nga banorët dhe i dorëzoi në skllavëri si ndëshkim për
dashurinë e tyre për pavarësinë e vendit të vet.
5
Shqipëria, si gjithë Greqia, pasi u bë pjesë e Perandorisë
Perëndimore dhe u bashkua me Patrikanën e Romës, u
copëtua nga mosmarrëveshjet midis ritit grek dhe ritit
romak; aq më tepër fatale për Perandorinë Lindore, sepse
perandorët ndërhynë shumë herë personalisht, si teologë,
dhe në dëm të autoritetit sovran, në vend që t’i zvogëlojnë
kundërshtitë në heshtje, nga një qeveri më e dëgjueshme
dhe më e fortë.
Ardhja e kryqtarëve në Kostandinopojë ishte një tjetër
plagë e madhe për grekët, pa u dhënë atyre asnjë avantazh.
Më pak të qytetëruar se grekët, më shumë fanatikë se
fetarë, dominimi i tyre i përkohshëm u karakterizua nga
plaçkitje të mëdha dhe rrënime. Pasi i trajtuan grekët si
popuj të pushtuar, ata u dëbuan nga Kostandinopoja nga
Mikeli i Parë, Paleologu, i cili pushtoi perandorinë (1).
Në atë kohë, shtetet e perandorisë ishin ende pjesërisht në
Evropë dhe ishin pjesërisht në Azi; të gjitha institucionet
ishin të rregulluara keq, madje edhe e drejta e trashëgimisë
në fron. Popujt, të dalluar nga feja dhe nga zakonet e tyre,
vazhdimisht bënin përpjekje për t’u çliruar nga zgjedha e
Perandorisë dhe më në fund, Paleologët u përgatitën për
përmbysjen e saj, sepse kishin toleruar në mënyrë të
pandjeshme vendosjen e muhamedanëve në shtetet e tyre
evropiane.
Historia e së kaluarës duhet të jetë e paharrueshme për të
ardhmen; sepse e kaluara vetëm e riprodhon veten në
forma të ndryshme. E kaluara duhet të jetë udhërrëfyese e
qeverive; popujve, madje edhe individëve.
6
Kombi shqiptar pa në mesin e tij lindjen e tre heronjve,
bëmat e të cilëve nuk do të fshihen kurrë nga kujtesa e
njerëzve: Pirron, mbreti i Epirit; Aleksandrin, Mbretin e
Maqedonisë; Skënderbeun, Mbretin e Shqipërisë së
Epërme.
Pirro, i thirrur në ndihmë të Tarantinëve, humbi
aksidentalisht kur përmbysi republikën romake. Aleksandri
ishte pushtuesi i një pjese të Azisë. Skënderbeu, me fitore
tingëlluese, ndaloi shpërthimin e muhamedanëve që sapo
kishin pushtuar Perandorinë e Lindjes dhe kërcënonin me
përmbysje të të gjithë të ashtuquajturin krishterim.
Kombi shqiptar zë një territor të gjerë në detin Adriatik, gjë
që e vë atë në pozitë të pjesëmarrjes në tregtinë detare
ndërmjet kombeve, nën mbrojtjen, veç tjerash, të ishullit të
Korfuzit, që është një vartësi e vjetër. Malet e saj
(Shqipërisë), në raport me fushat, janë të ndjeshme ndaj
një mbrojtjeje të madhe reciproke. Aleatët e saj natyrorë
duhet të kenë qenë: Republika Federale e Moresë, Austria,
Mbretëria e Napolit, Franca dhe Anglia. Ajo ka treguar, në
çdo kohë, se çfarë mund të ishte ende nën një qeveri
monarkike të mirëkoordinuar dhe nën një ligj të
përbashkët.
Më në fund, kombi shqiptar nuk do të harrojë se pas
marrjes së Kostandinopojës në vitin 1204 (1), dhe ngritja e
Baudoiu, konti i Flanders, Theodore Angjelit (Engjëlli), i
biri i Gjon Engjëllit, sebastokratori (titull bizanzin ose
udhëheqsokrat) i Perëndimit dhe nipi i Konstandin
Engjëllit, i Filadelfit në Akarnani dhe i Theodora
(Comnène) Komnenit, ishte trashëgimtari legjitim, me të
drejtën e trashigimisë, së perandorit Alexis Engjëlli, i biri i
7
perandorit Isaac d’Ange (Engjëllit), kushëriri i tij i parë, pasi
ishte i biri Andronic Engjëllit, vëllai i Gjon Engjëllit, babait
të tij; njëri dhe tjetri, bij të Konstandin Engjëllit të Filadelfit;
se, pasi u përpoq më kot të mbizotëronte të drejtat e tij
legjitime për fronin e Kostandinopojës dhe në përjashtimin
e të gjithë të tjerëve, kundër pabesisë së kryqtarëve, Teodor
Engjëlli u tërhoq në Shqipëri, djepi i të parëve të tij, dhe
vazhdoi të sundonte si despot (1) popujt luftarakë të
Perëndimit, dashuria dhe besnikëria e të cilëve ndaj
pasardhësve të vet për ruajtën pavarësisë së tyre nga çdo
sulm deri në vitin 1337 (2), kur sovraniteti i Shqipërisë u
bashkua me perandorinë, nga Androniku, Paleolog, i
njohur si Plaku, gjatë pakicës së despotit Nicefor III, i racës
së Engjëjve, ribashkimi që ishte pararendës i pushtimit
barbarë të muhamedanëve të këtyre vendeve të bukura.
Për më tepër, nëse Perandoria Lindore u nënshtrua tre
shekuj më parë nga një hordhi numerikisht e madhe, nga
një armik i paepur fanatik me emër të krishter, gabimi i
detyrohet mungesës së largpamësisë dhe frikacakëve e
sovranëve të saj sesa formës jo të plotë, të pamjaftueshme,
anarkike të qeverisjes perandorake, e cila kishte shkuar
përtej despotizmit pa arritur ende një liri të rregulluar
mirë. Le të mos harrojmë pra se, gjatë rrethimit të
Kostandinopojës, ku perandori Konstandin Paleologu,
tregoi aq guxim dhe aq shumë rezistencë deri në vdekje, në
kohën e nënshtrimit dhe të shfarosjes, kohë kur grekët
ende diskutonin mbi meritat e ritualit grek ose ritualit
romak.
Tani grekët, sinqerisht fetarë nga kujdesi i vazhdueshëm,
fjalët ungjillore, shembulli i virtyteve private të barinjve
(pastorëve) të tyre, do të marshojnë njëzëri drejt çlirimit të
8
atdheut të tyre, nën thirrjen hyjnore dhe nën flamurin e
kryqit që u dha atyre fitore nën Konstandinin e Madh. Sa u
përket sundimtarëve të Evropës, ata ishin po aq të
shkujdesur aq sa paraardhësit e tyre ndaj Perandorit.
Konstandin Paleologu, i cili më kot kërkoi ndihmën e tyre
në favor të çështjes së të gjithëve për të ashtuquajturin
krishterim, të paktën grekët do të kenë kërkuar në këtë
moment neutralitetin e tyre, në vend që të ndjekin
fshehurazi impulset e një politike të rreme, antikristiane, të
errët dhe çnjerëzore, të diktuar nga një ambicie gjigante, e
pafuqishme për të bërë mirë por gjithmonë të aftë për të
dëmtuar. Zoti dhe ligji ynë do të jenë motoja e grekëve, me
të cilën ata do të arrijnë të vetëm të këpusin zinxhirët e
tyre, të çlirojnë të gjithë Greqinë ose të vdesin.
Greqia njihet si barriera natyrore e Evropës kundër
hordhive të Lindjes, fanatizmi i të cilëve u mjafton për të
guxuar gjithçka; pasi Polonia është kundër atyre të Veriut,
që janë bërë ushtarakë dhe të privuar nga gjithçka.
Kauza e grekëve është tani, më shumë se kurrë, ajo e
Evropës. Prandaj, ndërmarrja e tyre për çlirimin e atdheut
të tyre nga zgjedha e muhamedanëve është më fisnike, më
legjitime, më e guximshme, më e krishtera dhe më e
shenjta që na ka rrëfyer historia e shekujve.
9
SHËNIM BIOGRAFIK
E mri L’ANGE (ENGEL, ANGJEL, ENGJËLL) është i
përbashkët për disa familje fisnike, në Francë dhe
madje edhe jashtë saj, origjina e të cilave, eshtë
padyshim e ndryshme, megjithatë mund të shkaktojë
shumë keqkuptime, shumë gabime në kërkimin e
dokumenteve, titujve që duhet të lidhen ekskluzivisht me
secilën prej këtyre familjeve, nëse ky hulumtim është bërë
pa paragjykime, me dallueshmëri dhe një këmbëngulje
kokëfortë. Ekstrakti i mëposhtëm, ndonëse i paplotë, është
marrë, para revolucionit, nga bibliotekën e mbretit dhe atë
të Saint-Germain-des-Prés, etj., dhe te historianët ofron
shkurt ekzistencën e këtyre familjeve të ndryshme dhe në
të njëjtën kohë sa mund të ekspozohet ndaj ngatërruar të
tyre.
1 °. Sipas Guillaume Paradin, në historinë e tij të Lionit,
Boso de l’Ange përfshihet në mesin e fisnikëve që u betuan
dhe nënshkruan, në Lion, në vitin 1269, njëfarë kompromisi
me kapitullin dhe banorët e qytetit të Lionit.
10
2 °. Theseque de Normandie, citon, në vitin 1271, një
Guillaume de l’Ange (Uilliam të Engjëllit), i cili ecën për
Guillaume Tirel, i cili i detyrohet një kalorësi për peshkopin
e Lisieux.
3 °. Në bibliotekën e mbretit gjejmë origjinalin,
pergamenën, një faturë të dhënë nga Pierre l’Ange
(Engjëlli), kalorësi, Bernard Froment, arkëtar i Dukës së
Normandisë dhe Guyenne, 27 gusht 1346, për një shumë
prej dyqind frangash, të cilën Duka (thuhet) e kishte dhënë
me një hir të veçantë.
4 °. Në aktet e Rhimer-it, gjejmë Eduard I’Ange (Engjëllin),
shefin, në vitin 1357, rob lufte në Angli, pasi kishte marrë
leje, me pesë nga shokët e tij, për të ardhur në Francë për
të kryer punët e tyre private atje dhe për t’u kthyer në
Angli. .
5 °. Një faturë nga Eduard l’Ange (Engjëlli), kalorës, për
pranuesin e Amiens, 17 korrik 1363, për shumën prej njëzet
e gjashtë frangash, trembëdhjetë sols katër deniers, të cilat
kishte të drejtë t’i merrte, çdo vit për jetën, për këtë recetë.
6 °. Kontrata martesore e Eduard l’Ange (Engjëllit), në vitin
1364, e cilësoi kalorës Viscontit të Troyes. Raportuar në
gjenealogjinë e shtëpisë së Pruneló.
7 °. Origjinali, në pergamenë, i një raporti të arrestuar dhe
vulosur nga Pierre de l’Ange (Pjetër Engjëlli) , pronari,
Lordi i Lagarde, komisioneri për të shqyrtuar njerëzit e
armatosur, duke qenë në Châtillon-sur-Seine, 22 prill 1497,
nën komanda e z. de Grâville, admiral i Francës.
11
8 °. Origjinali, në pergamenë, i një letre patentë nga Louis
XII, e 9 shtatorit, 1503, drejtuar François de Ricourt,
pronari, duke porositur të bënte orën, në mungesë të
marshalëve të Francës, duke marrë parasysh fisnikërinë e
tij dhe shërbimet e saj ; dhe kjo (thuhet) në vend të Pierrë
l’Ange ( Pjetër Engjëllit), i cili atëherë, jo shumë kohë më
parë vdiq.
9 °. Sipas Guichenon, në historinë e tij të Savojës, Gérard de
I’Ange, kalorës, u emërua arbitër, me Hugues Izard, për të
kufizuar disa toka midis Philippe, kont i Savojës, dhe zotit
të Beutjeu, në 1281.
10 °. Humbert de l’Ange, kalorës, ishte i pranishëm, me
kalorës të tjerë, në 1334, në armëpushimet midis Filipit të
Savojës dhe Dauphinois.
11 °. Guillaume de I’Ange, zoti i Solier, zoti i Toulougeon, si
dhe disa kalorës të tjerë, ishin të pranishëm në homazhet e
bëra nga Jean de Rongemont, zoti i Corlier, Humbert, zoti i
Thoire dhe Villars, në ditën e Sint- Vincent, në 1336.
12 °. Claudine de l’Ange u martua, në 1522, me Claude Guy
de Burges, pronar.
13 °. Homazh i bërë për François Ier, dmth 16 Prill 1536, pas
pushtimit të Bresse, nga Guy de Burges, fisnik, për tokën e
Solier, që i përket Claudine de l’Ange, gruas së tij.
14 °. Letër patentë nga Charles IX, që mbante dhuratën e
detyrës së këshilltarit në Parlamentin e Bordos, në favor të
të dashurit dhe të shtrenjetit të tij Gjon Engjëllit të Luksit,
12
në konsideratë të shërbimeve të mira dhe të këndshme që
ai i bëri mbretit; 19 prill 1568.
15 °. Në një kronikë të vjetër të Bordosë nga viti 1553, gjejmë
Bertrand de l’Ange, jurat de Bordeaux.
16 °. Jean l’Ange përfshihet në mesin e këshilltarëve të
Parlamentit të Tuluzës në dhjetorin e fundit 1626.
17 °. Në disa histori të qytetit të Lièges, lexojmë se Laureat
de Méant, i lindur më 1550, dikur Mambour, këshilltar i
Lièges, ishte djali i Pierre de Méant, dikur Mambour dhe
kryetar, dhe i Isabelle de l’Ange, e bija e Laurent de l’Ange,
kryetar i Lièges dhe Marie Raket.
18. Rerre de l’Ange ishte një nga deputetët e qytetit të Lille,
në pronat e mbajtura në Ghent, në 1484:
19 °. Martesa, 26 mars 1658, midis Marię de l’Ange, vajzës së
Pierre de l’Ange, zotit të Chastellier, dhe Charles de
Surgères des Granges, kalorës.
20 °. Louis de l’Ange, Christophe de Servant dhe këshilltarë
të tjerë në oborrin e principatës së Portokallisë, vazhduan
me regjistrimin e disa pushteteve të dërguara nga
guvernatori i principatës së përmendur dhe bënë betimin e
ri për besnikëri, në pritje të vdekjes së Maurice, Princi i
Nassau, 15 maj 1625.
21 °. Trashësia e i letrave të një akti që përmban faturë të
dhënë nga z. François de l’Anges Montmirail, kalorës,
guvernator i mbretit të Prusisë, të Neuchâtel, në Zvicër, ata
dhe trashëgimtari i z. Frédéric de l’Ange Montmirail,
13
kalorës, president në oborrin e parlamentit në Orange, te
M. Henri de Pourcelets, marquis de Servière, dhe messire
de Brancas de Forcalquier, 276,560 fr. në kartëmonedha,
pjesë e çmimit të tokës në Vitrolles, 1 mars 1702.
22 °. Së fundi, për të përfunduar këtë shënim, tashmë
shumë të gjatë, do të vërejmë se në një tabelë të shtëpive
fisnike që i dhanë fesë manastirit të l’ile Barbe (Ujdhesës
Barbe), shkruan më sa vijon: “l’Ange (Engjëlli), shtëpi e mirë
dhe e lashtë nga vendi i Bugey, e ndertuar që moti. Ekziston
një tjetër në Nivernais, nga Angelo, e cila mban një yll
argjendi në një kryq argjendi; dhe këta u bashkuan me
l’Ange de Lyon, 1662.” Në të vërtetë, Philippe de l’Ange,
baron de l’Ange, de Château-Renaud, de Villemenan, në
Nivernais, mjeshtër i kampit të regjimentit të Nivernais,
etj., i martuar, siç do të thuhet në njoftimin më poshtë, me
Éléonore de l’Ange, të qytetit të Lionit, me kontratë të 1
prillit 1598.
14
15
Ne, në Francë, nuk jemi të prirur, në kohën tonë, në
përgjithësi, të merremi me një histori të veçantë,
veçanërisht në lidhje me një familje jashtë sferës së botës
dhe të reduktuar në jetën private. Brezi i sotëm, pasi ka
pushtuar gjithçka dhe brezat e kaluar janë harruar
krejtësisht e nuk shërbejnë më si paraardhës në nderim
për familjet.
Në gjendjen e tanishme shpirtërore, do të kishte një
supozim fitoreje që shpejt do të dënohej me tallje, nëse, në
vend që të shënonim thjeshtë fijen e paraardhësve të
Markezit Engjëll Komneni, për të sherbyer si provë për
legjitimitetin e të drejtave të tij, ne do të shkruanim
historinë e familjes së tij, nga një motiv krenarie dhe jo për
një dobi të dukshme për pasardhësit e tij.
Synimi i Markezit Engjëll Komnenit (l’Ange Comnène) është
pra të vulosë kujtimin e Francës dhe të gjithë Evropës,
grekëve e veçanërisht shqiptarëve, të drejtat e tij ndaj
Perandorisë Lindore (Perandorisë se Bizantit) dhe
veçanërisht mbi Shqipërinë, djepin e të parëve të tij;
Origjinën e lavdishme shqiptare Engjëll Komneni e nderon
duke qenë i lindur edhe si francez, si baballarët e tij, pasi
gjetën një atdhe të ri në Francë dhe një azil, veç tjerash, në
Nivernais, nën mbrojtjen e mbretërve të Francës.
Familja e Engjëll Komnenit vjen nga Filadelfi i Akarnanisë,
kryeqyteti i të cilit ishte qyteti i Artës. Plutarku tregon se
ishte një Engjëll (l’Angel); shërbëtor besnik i mbretit Eacid, i
cili e ruajti Pirron, atëherë kur ishte në djep, nga tërbimi i
vrasësve të këtij princi. Prokopi i Cezaresë shton se engjëjt
e Akarnanisë ( les Anges de l’Acarnanie) shërbyen me nder
në ushtritë romake në të gjitha epokat.
16
Prejardhja e familjes së Engjëllit (l’Ange, Angjel),
gjatë ekzistencës së saj në Shqipëri dhe në Perandorinë
Lindore nën titujt e guvernatorit të Perëndimit,
sebastokratit (titull fisnikësh) të Perëndimit dhe despotit të
Perëndimit, si dhe Perandorit të Lindjes, është shenjtëruar
në historinë e Kostandinopojës të shkruar në mënyrë të
njëpasnjëshme dhe pa ndërprerje, gjatë periudhave që i
përgjigjen shkallëve të ndryshme të këtij filiacioni, nga
autorë bashkëkohorë .1
I pari nga emri i Engjëllit (l’Ange), i përmendur
pozitivisht në historinë e Perandorisë së Poshtme është
Konstanin Engjëlli, me mbiemrin Filadelfi, nga vendlindja e
tij në Akarnani, guvernator i Dalmacisë dhe Shqipërisë, që
gëzon një gradë të shquar në oborrin e Kostandinopojës
dhe i cila u martua në vitin 1109 me Theodora Komnenin,
më e vogla nga vajzat e perandorit Aleksis i Parë Komneni, i
njohur si i Madhi, dhe nga Irène Ducas; pra, motra e të
famshmes Anna Komneni.
Familja Komneni ishte me origjinë nga Azia, nga
Paflagoni, afër Pont-Euxin. Për sa i përket Dukëve, historia
tradicionalisht e besnikërisht ka pohuar gjithmonë që ata
kaluan nga Roma në Bizant, me perandorin Kostandin i
Madh, të afërmin e tyre, në vitin 329. Prandaj është gabim
dhe ndoshta nga pikëpamjet politike, të cilat janë të huaja
Michel Glicas, analet e të cilit janë të rëndësishme për mbretërimin e Alexis Comnenus 1
(Aleksis Komnenit). – Ciname, autor i tregimit të perandorëve Gjon dhe Manuel Komneni
( Jean et Manuel Comnène). Nicétas, që nga vdekja e Aleksis Komnenit (Alexis
Comnenus )i qujtur i Madhi, deri në Perandorinë e latinëve në 1205. Georges Acropolyte,
gjatë Perandorisë së latinëve deri në 1205. – Georges Pachymère, gjatë mbretërimit të
Michael I, dhe d’Andronic, i quajtur Plaku, nga familja Paleologu. – Perandori John
Cantacuzene, autor i historisë së kohës së tij, nga vdekja e Mikaelit I deri te Gjon
Paleologu. Jean Ducas, vazhdimësi i historisë së perandorit John Cantacuzene. – Théodore
Métochyte, autor i një historie të Kostandinopojës, deri më 1302. – Nicephore Grégoras
deri në 1341.-George Gémists. – Phranzès, nga pushtimi i Kostandinopojës deri në 1461. –
Kalkondili, autor i përhapur dhe i pasaktë i një historie të turqve nga viti 1298 deri në
1462.
17
për Markezët e Engjëll Komnenit, që i kemi ngatërruar në
disa shkrime kalimtare të kohës tonë, origjinën dhe emrin e
Komnenit, me origjinën dhe emrin e Dukës, të Engjëjve.
Kantakuzenët, Paleologët, Lascarisët, Arianitët, të cilët
njiheshin se formonin familje shumë të veçanta në
Perandorinë Lindore.
Nëse Markezi Engjëll (l’Ange) ia shtoi mbiemrin
Komneni emrit të përveçshëm të tij, këtë e bëri vetëm me
ftesë të Princit Dimitër Stefanoli ( Demetrius Stephanoli).
Konstantin Komneni, me origjinë nga ishulli i Korsikës; i
njohur nga mbreti, me letra patentë (fletëdeshmi) të dhëna
në Versajë në prill të vitit 1782, ishte i të njejtës linjë të
drejtpërdrejtë nga David Komneni, perandori i fundit i
Trebisondes. Për më tepër, në përmbledhjen historike të
Komneneve, botuar në 1784, Dimitër Komneni (M.
Démérius Comnenus) është i kujdesshëm për të vënë në
dukje se familja e Engjëjve (l’Ange) nuk ishte nga raca e
Komnenëve dhe se këtë emër e kishte trashëguar vetëm me
aleanca; dhe madje ka vëmendjen të shtojë në një shënim,
në fund të faqes 67 të kësaj përmbledhjeje historike, “se një
degë e shtëpisë së Engjëjve Komnenë, pas shkatërrimit të
Epirit të Lindjes, u strehua në Francë në dukati i Nivernais.
»(Duka. Famil. Biz. Fq. 154).
Fëmijët e lindur nga martesa e Konstandin Engjëllit
dhe Teodora Komnenit ishin:
1°. Androniku, babai i perandorit Isak Engjëllit, djali
i të cilit Aleksi u vra nga Murzulphe dhe prej të cilit Irene,
një nga vajzat e tij, ishte martuar në martesën e parë, me
Tankredin, mbretin e Sicilisë, dhe në martesën e dytë me
Filipin e Suabe, perandorin e Gjermanisë;
18
2 °. Aleksi, i cili i rrëmbeu fronin perandorit Isakut,
vëllait të tij ;2
3 °. Theodora, e martuar me Conrad, Markezin e
Mont-de-Ferrat;
4 °. Anne, e martuar me Jean Cantacuzène;
5 °. më në fund Gjon ( Jean), i cili vijon:
Gjon Engjëlli, sebastokrator i Perëndimit, dikur
guvernator i Dalmacisë dhe i Shqipërisë, nën sundimin e
perandorit Isak Engjëlli, nipi i tij, komandoi me sukses
ushtritë romake në luftën e Siçilisë në vitet 1156 dhe 1157; në
atë të Sulltanit të Kognit në vitin 1173; dhe kundër
bullgarëve në vitin 1187, në prani të perandorit Isak. Lufta e
fundit duke qenë e pafat, si fatkeqësi iu atribuua
padrejtësisht Gjonit, me qëllimin e njohur të pabazë si
aspirues në perandori; ai u tërhoq në Kostandinopojë dhe
vdiq atje në pleqëri shumë të thellë.
Gjon Engjëlli ( Jean l’Ange), sebastokratori i
Perëndimit, i mbiquajtur Dukas, nga emri i gruas së tij Zoe,
e bija e Konstantin Dukës dhe Anna Komnenit (Comnenus).
Në atë kohë, midis grekëve ishte zakon që t’i shtonin emrit
Philippe i Suabe, Perandori i Gjermanisë, djali i Frédéric Barberouses dhe i Beatrix i 2
Burgundisë, u martua me Irenën, vajzën e lsaac Engjëllit (I’Ange), perandorit të
Kostandinopojës. Ai kishte katër vajza nga kjo martesë:
1 °. Cunégonde, gruaja e Wenceslas IV, mbretit të Bohemisë;
2 °. Marie, gruaja e Henrit II, Duka i Brabantit;
3 °, Elise, gruaja e Ferdinandit III, mbretit të Kastiljes
4 °. Beatrix, gruaja e Oton IV, Duka i Brunswick dhe Perandor i Gjermanisë.
Perandori Alexis Engjëlli kishte nga martesa me Euphrosine Camathère, tre vajza, të cilat
ishin të martuara;
1 °. Irene tek Alexis Paléologue;
2 °. Anna te Theodore Lascaris;
3 °. Eudoxie në Lëon Sgours
19
të tyre atë të nënës ose gruas së tyre, të ardhur nga një racë
e shquar. Nga martesa e Jean l’Ange dhe Zoé Ducas, lindën:
1 °. Isaac (Isaku), i cili, së bashku me të atin,
kontribuan në kurorëzimin e perandorit Isak Engjëllit,
kushëririt të tij të parë;
2 °. Manueli, i cili kishte pushtuar Selanikun në vitin
1204, mori titullin perandor, vdiq pa pasardhës dhe ia la
trashëgim të drejtat Teodorit, vëllait të tij;
3 °. Teodori, i cili vijon:
Gjon Engjëlli, kishte gjithashtu me një dashnore, një
djalë të quajtur Mikael, i cili, në vitin 1187, pasi u martua
me një vajzë të Konstantin Arianitit, komandant në vendet
e Budinit, Olone dhe Valone (Vlorë), pushtoi qytetin e
Durrësit mbi Dri, me ndihmën e vjehrrit të tij. Meqenëse
nga kjo martesë kishte vetëm një vajzë të vetme dhe të cilën
e kishte martuar me Gjon Asanin, Mbretin e Bullgarisë, ai
caktoi si pasardhës në Shqipëri, të preferuaren, vajzën e
vet, mbretëreshën e Bullgarisë.
Ndërkohë, pasi kryqtarët e kishin pushtuar
perandorinë, Teodor Engjëlli protestoi për të drejtat e tij,
në fronin e Kostandinopojës, si pasardhësi i menjëhershëm
dhe legjitim i degës më të vjetër të engjëjve (Familjes
l’Ange) të zhdukur në personin e Aleksit II, birit të
perandorit Isak Engjëlli, por ky pretendim i drejtë nga ana
e Teodorit, ndonëse u miratua me miratimin e romakëve,
ishte i pasuksesshëm, për shkak të intrigave të Theodore
Lascaris , i cili ishte tërhjekur në Natolia, pasi u martua me 3
njërën nga vajzat e uzurpatorit Aleksis Engjëll Komnenit.
Theodore Lascaris ishte tërhjekur, në vitin 1204, në Nicë,
Irenë Engjëllit, nga e cila pati dy djem që vdiqën të rinj dhe pa pasardhës, dhe tre vajza: 3
1 °. Irene, gruaja e Alexis Paléologue, despot i Romanisë;
2 °. Marie, gruaja e Bëla IV, mbretit të Hungarisë;
3°. Budoxie, gruaja e Othon de Cabieu, fisnik Picard.
20
qyteti i Bitinisë; në Natolia dhe mori titullin perandor. Ai
ishte martuar tri herë; ishte tërhequr në Natolia, pasi u
martua me një nga vajzat e uzurpatorit Aleksis Engjëll
Komneni, dhe bazuar në këtë martesë shfaqi një pretendim
të kotë për perandor.
Theodore Lascaris kishte nga gruaja e tij e dytë, me
vajzën e Rupin, mbretit të Armenisë, një vajzë të vetme, të
quajtur Constance, të cilën e martoi me Jean Ducás, me
nofkën Vatace; i cili e pasoi në perandorinë e Nicésë, dhe
ishte babai i këtyre fëmijëve:
1 °. Irene, gruaja e Constąntin Tech, mbretit të
Bullgarisë;
2 °. Theodora, gruaja e Mathieu de Valincourt;
3 °. Marie, gruaja në martesën e parë të Nicephore
Engjëllit, despot i Perëndimit;
4 °. Ana, gruaja e Wenceslas, fisnik bullgar;
5. Budoxie, gruaja e Jean-Pierre I, Balbo, konti i
Vintimille dhe Tende; i cili mori emrin dhe armët e
Lascaris, dhe pasardhësit e të cilit ende mbijetojnë në Itali.
Theodore Lascaris nuk pati fëmijë nga gruaja e tij e
tretë Marie, vajza e Pierre de Courtenay, qarku i Neversit,
perandorit titullar të Kostandinopojës.
Pas kësaj ndërmarrje të parë ndaj Konstandinopojës,
Teodor Engjëlli shkoi në Shqipëri, mbajti titullin e
Perandorit të Lindjes, u kurorëzua në këtë cilësi nga
Kryeipeshkvi Mitropolitan i Akredit dhe nënshtroi të gjithë
Perëndimin nën dominimin e tij, nga Durrësi në Selanik, ku
fiksoi vendbanimin e tij në mënyrë që të ishte më i afërt për
të monitoruar interesat e tij në Kostandinopojë, ku kishte
ruajtur inteligjencën kundër latinëve, nga të cilët ishte
pavarësuar plotësisht.
21
Teodori, pasi kishte qetësuar Perëndimin, shpejt
krijoi një ndërmarrje të re për të dëbuar latinët nga
Kostandinopoja. Ai ishte tashmë brenda mureve të qytetit, i
thirrur me dëshirën e banorëve, kur, i tradhtuar nga Gjon
Asani, mbreti i Bullgarisë, i cili kishte bashkuar trupat e tij
me ushtrinë e tij, me pretekstin se do ta ndihmonte në
planet e tij; por, fshehurazi dhe ende xheloz për
preferencën që kishte ndaj gruas së tij, në lidhje me
pasardhjen e Mikeel Bastardit, njerku e kapi atë frikacak në
befasi, e çoi të burgosur në Bullgari dhe ia nxori sytë.
Teodori, edhe pse i verbër, kishte arritur të
shpëtonte nga duart e famëkeqit dhe barbarit Asani, shkoi
në Shqipëri dhe hoqi të gjitha të drejtat e tij mbi
Perandorinë, dhe veçanërisht mbi Perëndimin, në favor të
Mikaelit, djalit të tij, të cilin e kishte nga martesa me Anne,
vajzën e Aleksis Uranit (Alexis Uranas) dhe Anna Komnenit
(Anne Comnenus).
Mikel Engjëlli, pasi pasoi Teodorin, të atin, në
Perëndim, u kurorëzua perandor i Lindjes nga
Kryepeshkopi i Akredit dhe menjëherë i ktheu sytë nga
Konstantinopoja, me ndihmën e dhëndërve të tij Mainfroi,
mbretit të Siçilisë dhe Guillaume de Villehardouin, princi i
Achaie, si dhe Taron, mbret i Armenisë, njerku i djalit të tij
natyror, i quajtur Zhan; por kjo ekspeditë dështoi përsëri,
nga dezertimi i trupave të mbretit të Armenisë, të
komanduara nga Gjon Engjëlli – Kopili ( Jean l’Ange-leBâtard).
Mikael Engjëlli kishte pesë fëmijë nga martesa e tij
me Teodorën, vajzën e Jean Ducas dhe Irène Lascaris:
1 ° . Nicefori, që pasohet nga; 2 °, Jean; 3 °, Demerius;
4 °. Anne;
5 °. Theodora.
22
Mikel Engjëlli kishte banuar ashtu si babai i tij, në
Selanik, deri në kohën kur Mikel Paleologu, pasi më në
fund mori Konstandinopojën nga latinët, rithemeloi, në
personin e tij, Perandorinë e Lindjes. Mikel Engjëlli
nënshkroi një traktat me perandorin Mikel Paleologu dhe
për sigurinë e traktatit, i dorëzoi atij Selanikun.
Pas kësaj marëveshje të paqes, e cila u çimentua nga
martesa e Jean l’Ange, djali i dytë i Mikael Engjëllit, me
Anne Tronice, motra e gruas së Gjon Paleologut ( Jean
Paléologue), vëllait të perandorit Mikel I, ai u tërhoq në
Arta , në Akarnani, të cilën e bëri kryeqytetin e despotatit 4
të Perëndimit, në të cilin e zotëronte të gjithë sovranitetin.
Sa i përket Dhimitrit, djalit të tretë të Mikel Engjëllit,
ai ishte i martuar me Anën, vajzën e vet Perandorit Mikel I,
Paleologu .5
Pavarësisht këtyre dy aleancave të diktuara Mikel
Engjëlli, nga një politikan i urtë dhe i kërkuar nga
Paleologët, nën pamjen e bashkimit të të integruarve të dy
Arta është ende një qytet tregtar për shkak të pozicionit të saj detar në Gjirin e 4
Ambracies; është ende rezidenca e një kryepeshkopi grek që merr titullin Kryepeshkop i
Lepantos dhe Artës. Është në qytetin e Artës dhe në principatën e Akarnanisë që të
drejtat e Markezit të Angjel Komnenit ( l’Ange Comnenus) bazohen në veçanti, pasi kanë
qenë gjithmonë trashëgimi e të parëve të tij, deri në vitin 1478, kur Turku i Madh u bë
mjeshtër absolut i Shqipërisë, Epirit dhe Maqedonisë.
Për të nderuar kujtimin e Mikael Engjëllit, babait të tij, Mikaeli mori emrin e tij të parë 5
në vend të atij të Dhimitrit që mbante. U martua me një vajzë të perandorit Mikael I,
Paleologut, ndërsa Nicefor Engjelli, vëllai i tij, ishte tashmë i martuar me Anne, vajzën e
Alexis Phylès dhe Eulogie, motrën e perandorit Paleologu; prandaj dy vëllezërit ishin
martuar me dy kushërira të afërta. Në konsideratë të kësaj martese, Mikaeli II Palaeologu,
i lidhur me perandorinë nga i ati i tij Androniku i Parë, i akordoi në të njëjtën kohë, me
një akt të 25 prillit 1293, Mikael Engjëllit, dhëndri i Mikaelit të Parë, Paleologu, gjyshi i tij,
si dhe Andrea, djali i tij, Konti i Durrësit, në Shqipëri, dhe pasardhësit e tyre, privilegjin
për të bërë kalorës, për të dhënë diploma në kishë, për të legjitimuar bastardët etj.
Rrjedhimisht, një nga pasardhësit e tyre, i quajtur gjithashtu Andrew Engjëlli, kont i
Ressit, priti kalorësin Gabriel, shefin, motrën e Bus dhe Vilaine, dhe i dërgoi letrat e
pritjes së tij; më datën 17 korrik 1565, nga të cilat një kopje autentike ekzistonte në
Tournay në Flandër, në duart e z. Cámbry de Viercoart, sipas Dom Caffiaux, Benediktin,
disa vjet përpara revolucionit
23
familjeve, nuk do të lexohej pa emocion, në historinë e
shkruar nga Pachymère, dëshmia e procedurave dhe
fakteve mizore që perandori Mikeli I, Paleologu, iu bëri
pafundësisht Gjon Engjëllit dhe Dhimitër Engjëllit,
dhëndrit të tij, për shkak të talenteve të tyre të mëdha
ushtarake dhe karakterit të tyre të guximshëm; të cilat
frymëzonin vazhdimisht xhelozi, frikë dhe mosbesim ndaj
tyre.
Mikel Engjëlli ndërtoi një kishë të madhe dhe
madhështore në Artë, e cila mbështetet nga më shumë se
dyqind kolona mermeri të shkëlqyer, me aq dyer dhe
dritare sa ka ditë në vit. Një mbishkrim, i vendosur në
portalin e madh të kësaj kishe, me emrin Evangelistra,
domethënë Unonciade, që lexohet ende atje, dëshmon se
është ndërtuar nga bujaria e këtij princi.
Mikel Engjëlli, kur vdiq, ia la despotatin nga
Perëndimi Niceforit, djali të tij të madh. Ai u dha apanazhe
Gjonit dhe Dhimitrit, bijve të tij legjitimë, nën sundimin e
Despotatit të Perëndimit. Më në fund, ai i la trashëgim
Dukatit të Patrës Gjon Engjëllin, bastardin e tij, i cili la
vetëm një vajzë.
Kur vdiq, Mikel Engjëlli ia la despotatin e
Perëndimit djalit të tij të madh Niceforit të Parë, autor i
degës së Engjëjve të themeluar në Nivernais, dhe nga i cili
Markezi Engjëll Komneni (l’Ange Comnène) është i fundit i
kësaj race (fisi) në Francë.
Në të njëjtën kohë, Mikel Engjëlli i dha apanazhe
Gjonit dhe Dhimitrit, dy bijve të tij të tjerë legjitimë,
megjithatë nën sovranitetin e Perëndimit. Gjon Engjëlli
( Jean I’Ange), i cili ishte martuar me Anne Tornice, motrën
e gruas së Gjon Paleologut, vëllait të perandorit Mikel I,
Paleologu, ishte babai i Zhan Engjëllit, guvernatori i parë i
24
Kastorisë mbi Kastriot, në Maqedoni, dhe më pas nga
Thesalia, me letra të dhëna në vitin 1343, nga perandori
Gjon Kantakuzeni, i afërmi, miku i tij, i cili i shpërndante
atij lavdërimet më të shkëlqyera në letrat e tij. Kjo degë e
Engjëjve kishte, në kufijtë e Dalmacisë, territorin midis
Bojanës dhe Drinit, në Shqipërinë e Epërme, dhe ku Lezha
ishte vendi kryesor. Nga Gjon Engjëlli e ka prejardhjen
Gjergji, i mbiquajtur nga shqiptarët Kastriot, që turqit e
quanin Skenderbeu ose Fisniku Aleksis, nga turqit, djali i
të cilit, ende shumë i ri, u dërgua në Itali në 1467 dhe
pasardhësit e të cilit nuk dihen.
Më në fund, Mikel Engjëlli, despot i Perëndimit,
kishte përveç tjerash edhe një bastard me të njëjtin emër si
Gjoni, djali i tij legjitim, të cilit i la trashëgim Dukatin e
Patrës; dhe ai njihet në histori me emrin Duka i Patrës, dhe
si një njeri shumë i edukuar dhe shumë punëtor.
Nicephore i I, i familjes Engjëlli, despot i Perëndimit,
u martua me pëlqimin e perandorit (Mikel Paleologu)
Michael Paleologus, me Anne, vajza e Alexis Phylès,
shërbëtor i madh, dhe Eulogie Paléologu, motra e tij.
Familja e Mikel Paleologut, të cilën Providenca sapo
e kishte ngritur në perandori, ishte një nga më të famshmet
e Perandorisë Greke dhe rrjedh nga ana e nënës nga
perandori Alexis Engjëlli, uzurpatori.
Nicefor Engjëlli kishte nga martesa e tij me Anne
Phylès këta fëmijë, 1 °. Thomas, ndryshe Nicefor II, i cili
pasohet nga; 2 °. Ithamarre, e martuar me Filipin e Sicilisë,
i pari i emrit, princi i Tarantit, nipi i Karlit të Anzhuit,
mbretit të Siçilisë, vëllai i Shën Luigjit, mbretit të Francës.
Thomas Engjëlli, ndryshe Nicefori II, despot i
Perëndimit, u martua me Anën, vajzën e madhe të
perandorit Mikel II Paleologu dhe Anën, vajzën e mbretit të
25
Armenisë. Vdiq në vitin 1325, në Artë, duke lënë nga kjo
martesë një fëmijë të vetëm, në foshnjëri, i quajtur
gjithashtu Nicefor.
Nicephore III, Engjëlli, sipas historianit Pachymer,
ishte në Perëndim nën tutelën e Anne Paleologut, nënës së
tij. Perandori Andronik Paleologu, i quajtur Plaku, duke
përfituar nga pakica e Niceforit II dhe inteligjenca me të, në
dëm të djalit të tij, shkoi në Perëndim me një ushtri, për të
bashkuar sovranitetin e tij me perandorinë. Ajo ishte
shkëputur prej saj në vitin 1204, nga Teodor Engjëlli, i cili
ishte trashëgimtar legjitim i Perandorisë Lindore nga
zhdukja e degës së perandorit Isak Engjëllit dhe e domenit
të dobishëm të Shqipërisë, të cilën ai e mbante nga babai te
i biri, sipas historisë, nga Konstanin Engjëlli – Filadelfi,
guvernator i Dalmacisë dhe Shqipërisë dhe dhëndër i
perandorit Aleksit I Komneni, në vitin 1109.
Me zhurmën e këtij pushtimi, ata që ishin rreth të
riut Nicefor, të guximshëm nga dëshirat e Akarnanëve,
besnikë ndaj kujtimit të Engjëjve dhe të vendosur për të
mbrojtur trashëgiminë e tyre, e çuan atë në Itali, te tezja e
tij Ithamarre, Princesha Engjëll e Tarantos, për t’a strehuar
në vend të sigurt.
Gjatë rrethimit të Artës, e sulmuar nga toka dhe nga
deti, Zhan Kantakuzeni, në atë kohë shërbëtor i madh i
perandorisë, i cili komandonte ushtrinë rrethuese, në prani
të perandorit Andronikut, pasi ia doli t’u afrohej të
rrethuarve, i bindi ata që çdo rezistencë nga ana e tyre do
të ishte e kotë kundër forcave shumë superiore; se qëllimi i
perandorit ishte vetëm të bashkonte sovranitetin e
Shqipërisë me perandorinë, e cila ishte shkëputur prej saj
në vitin 1204 nga Teodor Engjëlli; se domeni i dobishëm i
Shqipërisë do t’i ruhej Niceforit të Ri, si dhe familjes së tij,
s e d o t ë m b u s h e j m e n d e r i m e n ë o b o r r i n e
26
Kostandinopojës; dhe se ai personalisht, për shkak të
lidhjes me familjen me të cilën ishte aleat, do të kujdesej
veçanërisht për interesat e tij dhe posa të rritej për
martesë, do të martohej me një nga vajzat e tij.
Akaruanët, të prekur nga urtësia e Zhan
Kantakuzenit, mirëbesimi i të cilit ishte i njohur për ta,
hapën portat e qytetit të Artës për rrethuesit dhe e sollën të
riun, Nicefor Engjëlli, te perandori Andronik, i cili e mbuloi
me përkëdhelje, i ngarkoi titullin e hipersebastit të madh,
ratifikoi premtimin e martesës midis tij dhe një prej vajzave
të Zhan Kantakuzenit dhe, duke lënë Perëndimin nën
administrimin e Anne Paleologut, e ëma, e mori me vete në
Kostandinopojë. Gjon Kantakuzeni ( Jean Cantacuzène), u
bë perandor, na mëson, si historian i kohës së tij, se
martesa e Niceforit II Engjëllit, hipersebast i madh, u lidh
efektivisht në vitin 1344, me Marinë, vajzën e tij të madhe,
nga martesën e tij me Irène Asan; dhe, duke marrë
parasysh këtë aleancë, ai i dha si prikë vajzës së tij,
principatën e Aines , territori i së cilës shtrihej në brigjet e 6
Në përmbledhjen historike të Komnenit, faqe 71, M. Demetri Komneni, i cili është autor, 6
dhe bëri një gabim të rëndë dhe një anakronizëm të padurueshëm. Ai ngatërroi, me
shumë paragjykime për emrin e vet, Oene në Azi me Aine në Hebre, në Thraki. Në të
njëjtën kohë ai shtoi se një Mikel, djalit i tretë i Gjonit III, perandorit të Trebisondës i ishte
dhënë dinjiteti i despotit të Aneo, si shpërblim për meritat dhe shërbimet e tij, dhe,
kështu kishte thënë se ishte nga despotët e Aeneos që doli një degë e shtëpisë së
Komnenve, të cilën ai e themeloi te milanezët, nga të cilët i fundit i kësaj dege, siguronte
se është shumë i moshuar dhe nuk ka lënë pasardhës mashkullor: sa shumë fjalë, aq
shumë gabime. Është e pamundur të zëvendësohen faktet e vërtetuara në historinë e tij,
nga perandori John Cantacuzene, me pretendime të paraqitura pa prova nga Z. Demetri
Komneni. Perandori Jean Cantacuzène na mësoi dhe ai vetë se principata e Aine i përkiste
atij dhe se ajo shtrihej në ishujt Imbros dhe Samothrace, që ndodhen në grykën Hebre,
dhe se ai e kishte dhënë këtë principatë si prikë. Maria, vajza e tij e madhe, duke u
martuar me Niceforin III Engjëllin, despot hipersebast në oborrin e Kostandinopojës, në
vitin 1344; dhe shton se në kohën e kurorëzimit, në vitin 1349, ai u martua edhe me
Helenën, vajzën e tij të dytë, me perandorin Paleologu II, pasardhës i babait të tij
Andronik- Plakut. Nëse kanë ekzistuar në Milano pasardhës të një familjeje perandorake
nga Kostandinopoja, është e qartë se ata kishin dalë nga Mikael Engjëlli, të vendosur në
Itali në vitin 1467, pas vdekjes së Skenderbeut dhe pushtimit të Shqipërisë nga
muhamedanët.
27
Hebres ose Marica, si dhe në ishujt Imbros dhe
Samothrace, në grykën e këtij lumi.
Gjon Kantakuzèni na mëson gjithashtu se në kohën e
paharrueshme të kurorëzimit të tij, më 1349, ai e martoi
Helenën, një tjetër vajzë të tij, me perandorin Gjon I
Paleologu; se ai e ftoi Engjëllin, dhëndrin e tij, në dasmën e
Helenë Niceforit dhe i ktheu titullin e despotit të
Perëndimit, të cilin ia kishte hequr perandori Androniku I,
Paleologu. Në të njëjtën kohë, ai shton se i dha titullin
despot të Perëndimit të Moresë djalit të tij të dytë Matie
Kantakuzenit; pasi mbajti Deneriusin, djalin e tij të madh,
me vete për ta pasuar.
Gjatë trazirave të Perandorisë, perandori Gjoni II
Paleologu, duke e lënë Perëndimin të ekspozuar ndaj
pushtimit të bullgarëve, Nicefor III Engjëlli, i cili atëherë
banonte në Aine, armatosi menjëherë galerat atje, për të
dëbuar bullgarët nga Shqipëria. Ai fillimisht pushtoi
Thesalinë, marshoi në Akarnani, ku u prit kudo me gëzim
dhe ua prezantoi bullgarëve betejën në Achelous, duke
mbështetur ushtrinë e tij në fortesë dhe në vendin e
Angelo-Castre, për fat të keq, pasi u afrua, në një vëzhgim,
shumë afër vijës së armikut, ai u vra para betejës. Ushtria e
tij menjëherë u çrregullua dhe u vu në tërheqje; e
ngacmuar nga armiku në Arta, ajo u rinis për t’u kthyer në
Aine.
Nicefori III Engjëlli, despot i Perëndimit, princi i
Aine, hipersébast i madh, i vrarë në 1357, la dy djemtë e tij,
1º. Nicefori IV, që vijon, 2º. Alexis ende në djep, me Marie
Kantakuzenin, nënën e tyre, në kështjellën e qytetit Aine,
gjatë ekspeditës së tij në Perëndim. Në mungesë të saj,
Marie Kantakuzen (Cantacuzene), u informua fshehurazi se
banorët e Aine, duke braktisur festën e perandorit Gjon
28
Kantakuzen ( Jean Cantacuzene), do të njihnin perandorin
Gjon Paleologun ( Jean Paléologue), e g jykoi të
këshillueshme të tërhiqej me maturi, me dy djemtë e saj, në
Bizy të Moresë, me despotin Matieu Kantakuzeni (Mathieu
Cantacuzène), vëllain e tij.
Ndërkohë, Gjon Kantakuzeni ( Jean Cantacuzene)
abdikoi dhe u tërhoq në manastirin e Saint-Mamas në
Konstandinopojë. Dimitri (Déméurius), djali i tij i madh,
pasi u rreshtua nën perandorin Gjon Paleologu ( John
Paleologus), mosmarrëveshjet civile pushuan; aq sa e
lejonin më pas mendjet e animuara nga mospajtimet fetare.
Ndërsa, Marie Kantakuzeni (Marie Cantacuzene),
pasi u martua Nicefori IV Engjëlli me Irenën, kushërirën e
saj të parë, vajzën e Marie Kantakuzenit (Mathieu
Cantacuzene), vëllai i saj, despot i Moresë, ajo u kthye në
Aine me fëmijët e saj në vitin 1364. Menjëherë pas kësaj u
dorëzua në Kostandinopojë dhe u mbyll në manastirin e
Sainte – Marthe me Irene Asan, nënën e saj, ku ajo vdiq
madje para vdekjes së Gjon Kantakuzenit ( Jean
Cantacuzène), babait të saj, i cili vetë na tregon për vdekjen
e saj.
Nicefori IV Eng jëlli u thirr në oborrin e
Kostandinopojës nga perandori Gjon Paleologu, për të
rifilluar ushtrimin e detyrës së hipersébastit të madh. Ai u
vra në vitin 1391, duke komanduar kalorësinë romake, në
betejën e Nikopolit të fituar nga Bajazitët kundër princave
të armatosur të Perëndimit, me nxitjen e perandorit Gjon
Paleologu, kundër këtij armiku të përbashkët të të
ashtuquajturit krishterim.
Nicefor Engjëlli, princi i Aine, hipersebast i madh, la
nga martesa me Irene Kantakuzenin, ndër të tjera, një
djalë, i pesti i quajtur Nicefor. Ai shoqëroi, sipas detyrave
29
që i kishte nën përgjegjësinë e tij prej hipersebasti (titull
fisnik), perandorin Manuel Paleologu në udhëtimin e tij në
Perëndim, në vitin 1394. Ky princ lundroi nga Modou i
Mores, zbarkoi në Venecia, udhëtoi nëpër disa oborre në
Evropë, erdhi në Francë, duke kërkuar kudo ndihmë
kundër turqve që kërcënonin Perandorinë Lindore, nga një
subversion për një përmbysje që po afrohej, e duke mos
marrë asgjë, u kthye në Kostandinopojë për të pritur këtë
përmbysje të cilën e vonoi sa mundi, por që ndodhi pak më
vonë, në vitin 1454.
Nicephore V Engjëlli, princi i Aine-s, pas këtij
udhëtimi të pafrytshëm në Perëndim nga ana e perandorit
Gjon Paleologu, nxitoi të shkonte në Aine për të gjetur
mjetet dhe mënyren se si të vejë familjen e tij nën mbrojtje
prej brutalitetit të turqve. Ai më pas pati nga martesa me
Teodorën, vajzën e Démérius Lascaris-Léontaire,
guvernator i Selanikut, dhe Theodora Ducas, dy djem dhe
një vajzë, 1 °, Michel, 2 °. Jean, 3 ° Irene. Ai shpejt iu
nënshtrua dhimbjes së parashikimit të fatkeqësisë që do t’ia
prekte të gjithë familjen pa qenë në gjendje t’a rregullonte.
Vdiq në Aine në vitin 1413.
Pas marrjes së Selanikut nga Murati, i cili e braktisi
këtë qytet duke e plaçkitur me egërsi prej trupave të tij,
Mikel Engjëlli, princi i Aine, i bindur se nuk mund të
qëndronte më i sigurt në Aine, tërhoqi me kujdes vëllanë e
tij Jean në Aine në ishullin e tyre Sanmothrace, si dhe
ishullin Imbros. Kishte bërë mirë që kishte marrë këtë
vendim të mençur, sepse çdo rezistencë ishte e
panevojshme. Sepse, sipas historianit Dukas, të racës së
shquar të Dukas, vazhdues i historisë së Kostandinopojës
nga perandori Gjon Kantakuzen ( Jean Cantacuzène), “ditën
e 24 të muajit janar 1454, Mehmeti u largua nga
30
Kostandinopoja dhe pasi reduktoi trupat në Aine, rrëmbeu
fëmijët e shkoi në Adrianopojë, te Mikel Engjëlli, princi i
Aine, pastaj qëndroi në Samohrace. Dhe sigurisht, ky
rrëfim dhe kjo vërejtje nga ana e një historiani të shquar,
bashkëkohor, madje edhe i pranishëm, mund të vlejë vetëm
për Mikel Engjëllin dhe jo për Gjonin, vëllain e tij, gjyshi i të
cilit, Nicefor III Engjëlli, despot i Perëndimit, hypersebast i
madh, kishte marrë si prikë, nga gruaja e tij, Marie
Kantakuzeni (Cantacuzène), principatën e Aine, si dhe
ishujt e Samothrakës dhe Imbros, siç ishte thënë tashmë,
sipas perandorit Gjon Kantakuzen ( Jean Cantacuzène),
babai i princeshës Marie.
Më në fund, Mikel Engjëlli dhe Gjoni, vëllai i tij, duke
qenë vazhdimisht të shqetësuar në ishullin e Samothrakës,
që është në grykëderdhjen e Hebrës, nga fqinjësia dhe
dyndjet e turqve në këtë ishull, u detyruan të tërhiqen nga
deti në Shqipëri, tashmë e pushtuar kryesisht nga këta
barbarë; ata zbarkuan në Durrës, ku komandonte Andrea
Engjëlli, pasardhës i një dege tjetër të familjes së Engjëjve
dhe që ishte detyruar të vihej nën mbrojtjen e Republikës
së Venedikut, në mënyrë që të mund të rezistonte kundër
këtyre armiqve të krishterimit.
Mikeli dhe Gjon Engjëlli, pasi kishin humbur kështu
principatën e Aine, Akarnanisë dhe gjithë Perëndimin e
pushtuar nga turqit, me përjashtim të Shqipërisë së
Epërme, u ndalën në Durrës, pranë André Engjëllit dhe
kardinalit Pjetër Engjëllit, vëllait të tij, mikpritjen e të cilëve
e pritën me dashuri.
Mbreti Gjergji i famshëm, më i njohur si Kastrioti
nga shqiptarët, Skenderbeg nga turqit, sundonte në
Shqipërinë e Epërme, ku mbante pushtetin që nga viti 1440
me fitore tingëlluese, të cilat ndaluan depërtimin e
muhamedanëve në Evropë dhe atij iu dhurua titulli i
31
merituar dhe i përhershëm në bulevardin e lavdishëm të të
ashtuquajturit krishterim. Andrea Engjëlli, në bashkëpunim
me kardinalin, vëllain e tij, në interesat e tyre politike, në
ato të venecianëve, kërkuan miqësinë e merituar të
Skenderbeut dhe gëzuan gjithë besimin e këtij princi të
madh deri në vdekjen e tij, që ndodhi në Lezhë (Alessio),
në Shqipërinë e Epërme, në rezidencën e vet mbretërore,
më 14 janar 1466 v. s., në moshën 63-vjeçare dhe pasi kishte
sunduar për 24 vjet.
Gjergji, Mbreti i Shqipërisë, kur vdiq, urdhëroi që
djali i tij i vetëm të çohej në Itali, pasi ishte shumë i ri dhe
për ta ruajtur nga furia e turqve dhe ua besoi Senatit të
Venedikut dhe mbretit të Napolit që kishin detyrime të
mëdha ndaj tij, sepse i kishte shpëtuar efektivisht kundër
revoltës së baronëve.
Princin e ri e hypën në anije në Raguzë, në të njëjtën
kohë me Mikel Engjëllin dhe Gjon Engjëllin, vëllain e tij,
dhe e dërguan në Venedik, ku u prit me respektin më të
madh nga Senati. Duket se ai shkoi menjëherë në oborrin e
Napolit. Për më tepër, do të ishte e pamundur për ne të
përcaktonim se cili qe më pas fati i tij dhe nëse ai la
pasardhës.
Mikel Engjëlli u vendos në Itali dhe pasardhësit e tij
u përjetësuan në shtetet e Venedikut, Mantovës, Firences,
Xhenovas dhe Romës. Madje kishte edhe në Siçili. Të gjithë
ata kanë mbajtur dhe ruajtur vazhdimisht të njëjtën stemë
e cila është shkurtimi i emrit të Engjëllit, në Francë. Janë
njëzet e tre Kalorës të Urdhrit të Firences, me emrin e
Engjëllit, të gdhendur që nga krijimi i tij deri në 1734, në
librin me titull: Galeria dell honore, nga kalorësi Antoine
Vivien Marchesi. Menjëherë pas zbarkimit të tij, Gjon
Engjëlli u largua nga Venediku; i kaloi disa momente në
32
oborrin e Mont-Ferrat, ku Paleologët kishin trashëguar ishmarkezët e Mont-Ferrat dhe Saluces, të dy aleatë me degët
e ndryshme të familjes Engjëlli.
Pastaj Gjon Engjëlli shkoi te Amédée IX, Duka i
Savojës, i njohur si i Bekuari për shkak të devotshmërisë së
tij të madhe. Tashmë Engjëjt ishin vendosur në Savojë rreth
vitit 1200 dhe sapo ishin shtuar në fillim të vitit 1400, në
personin e Luigj Engjëlli (Louis de l’Ange), i cili nuk kishte
lënë trashëgimtar mashkull nga martesa e tij me Henrieue;
vajza e vetme e Zhanit, fisniku të Saint-Sulpis.
Amédée IX e priti Gjon Engjëllin me dashamirësinë
më të madhe dhe, me qëllimin për ta instaluar në oborrin e
Savojës, ky princ i patundshëm i dha atij me bujari, në
pronësi të plotë, një pronë të gjerë në Brese, e shënuar në
Fjalorin gjeografik për zonën e Martiniere, nën emrin e
baronisë së Engjëllit. Në këtë kohë parcela u shtua në
mënyrë të padukshme në emrin e pasardhësve të Gjon
Engjëllit, duke ndjekur shembullin e atyre të familjes së tij
që e kishin paraprirë në Savojë.
Gjon Engjëlli, baroni i Engjëllit, do të kishte dashur,
për mirënjohje dhe pas kaq fatkeqësishë, të ndalonte pranë
Dukës së Madh të Savojës; por oborri i tij, duke qenë
atëherë çerdhe e bezdisjeve të Dukeshës së Madhe dhe në
këtë mënyrë i pafavorshëm për miqtë e Amédée IX, Jean
me keqardhje u largua nga rruga e Tij dhe u vendos në
Dukatin e Burgonjes, nga ku ndoqi Charles – guximtarin,
Dukën e Burgonjës , në luftë për rreth dhjetë vjet. Në fund i
dha fund fatkeqësive të tij më 1476 shek. p. e.s. i moshuar
33
rreth 47 vjeç, në betejën e famshme të Morat, të fituar nga
zviceranët, duke dërguar luftëtarë në Dukatin e Burgonjës.7
Markezi Engjëll Komneni, pasi ka gjurmuar, sipas
historisë, origjinën e të parëve të tij dhe për jetën e tyre në
Shqipëri dhe në Perandorinë e Lindjes, tani do të vazhdojë
të vendosë vazhdimësinë e kësaj origjine, në jetën private,
deri në këtë ditë, me tituj të tillë privatë të mbajtur në
familjen e tij, të mbështetur nga dëshmitë e dhëna nga
Urdhri i Maltës për disa breza, duke përfshirë kalorësit,
komandantët, përmbaruesit me emrin e Engjëllit të
përfshirë në listën e Kalorësve të Shën Gjonit të
Jeruzalemit, të futur në vëllimin e 7-të të historisë së Maltës,
nga Igumeni Vertot, që nga viti 1516, domethënë në gjuhën
Auvergne; më në fund me dëshminë e Ducange, në
historinë e tij të familjeve August të Bizantit, të shtypur më
shumë se 160 vjet më parë.
Ducange, autoriteti i të cilit ka një peshë të madhe në
faktet thelbësore të historisë, për shkak të erudicionit të tij
të gjerë dhe të thellë, si dhe paanshmërisë së njohur të
pavarur, nga sulmet e veçanta të një xhelozie të keqe dhe të
politikës shpesh të padrejtë sipas interesave dhe
pikëpamjeve të tij, nuk hezitoi të vendoste pasardhësit e
Gjon Engjëllit, në dukatin e Nivernais, në mesin e familjeve
bizantine, si nga familja perandorake të emrit të Engjëllit.
Këtu janë shprehjet e Ducange: «Habeteuproetera në
Nivernensis ducatu, Angelo» rum nobilis alia familia,
quam à Græcis ejusce Cognominis proceribus, të cilat
Philippe – le – Hardi fonda la puissance des ducs de Bourgogne de la maison de Valois , 7
en 1364 , qui s’est soutenue avec éclat sous ses descendants Jean – sans – peur , – Philippe –
le – Bon , Charles – le – Téméraire , tué au second siège de Nanci , le 5 janvier 1477 , laissant
une fille unique , Marie , duchesse de Bourgogne , comtesse de Flandre , qui épousa , le
20 août suivant , l’archiduc Maximilien d’Autriche , élu empereur en 1486.Luigji XI (Luis
XI) shpalli bashkimin e Dukatit të Burgonjës me kuroren e Frances, të cilen e kishte
prononcuar ne vitin 1361, mbreti Gjon, i biri i Jeannne i Burgonjes, tezja e dukes së fundit.
34
pas zhdukjes Scander-Begum ex Dalmatiâ në Franciam
concessionêre produisse. Constans est opinio» … (faqe
154) «Për më tepër, në dukatin e Neversit, një Engjëll i një
familjeje fisnike grekët sipas mbiemrit të tij, i cili, pas
vdekjes së tij, pranoi se rrjedhë nga mbreti Skanderbeg, ish
Dalmacia në Francë. Ky mendim vazhdon të qënrdojë
konsistent »(faqe 154).
Rrjedhimisht, një opinion i vazhdueshëm dhe tani e
tutje i padiskutueshëm njohu sot familjen e Engjëllit të
vendosur në Nivernais, me origjinë greke, i kushtohet datës
së vdekjes së Skënderbeut në vitin 1466.
Sipas At Denina, në rrëfimin e tij për revolucionet në
Itali, «epoka kur shqiptarët mbërritën në mbretërinë e
Napolit, në përgjithësi nuk mund të etabloheshin në
mënyrë të deshiruar. Herë vinin në numër të madh, herë
shumë pak. Ndonjëherë paraqiteshin me turma të tëra me
një prijës në krye dhe më shpesh hidheshin në brigjet e
Italisë në numër të vogël dhe pa udhëheqës». Sipas Rodot,
libri III kapitulli III, i historisë së ritit grek në Itali,
“shqiptarët e parë u shfaqën në mbretërinë e Napolit në
vitin 1461, në atë kohë” edhe kur Skënderbeu u shpërblye
nga Ferdinandi me pronësinë në tokën e Shën Pjetrit në
Galatinë.
«Një koloni e dytë shqiptare», sipas të njëjtit Rodota,
«erdhi në Itali në vitin 1467, pikërisht në momentin kur
Skenderbeu pushoi së jetuari; (domethënë në kohën e
emigrimit të djalit të tij, Mikelit dhe Gjon Engjëllit, nga
Shqipëria në Venedik), të tjerë nën papën Palit II, që
mbretëroi nga viti 1464 deri në 1471»; të tjerët më në fund
rreth vitit 1478, koha kur Skenderbeu, Fisniku i Madh, u bë
zotëruesi absolut i gjithë Perëndimit pa përjashtim, që ishte
35
koha e emigrimit në Itali të André Engjëllit dhe të
kardinalit, Pierre Engjëlli nga Durrësi në Itali . 8
Jean, baroni Engjëll, ishte martuar në vitin 1469 me
Anne, të bijen e Pierre de Chaumont dhe Anne de Bueil –
Courson, mbesa e Guillaume de Chaumont, kryehetues dhe
reformator i përgjithshëm i ujërave dhe pyjeve të Francës,
me letrën e 20 shtator 1418. Nga kjo martesë, ai ishte babai i
1° Imbertit, 2º e Renaud, pasardhësit e të cilit vdiqën në
Lion, dhe për më tepër që origjina e tij ishte greke, nderime
të jashtëzakonshme në favor të kësaj dege të Engjëllit, që
janë shenjtëruar në Papire Masson.
Jean, baron Engjëlli, kishte fituar me martesë tokat e
Lachenaut dhe Chevanes, në Dukatin e Burgonjës dhe në
dioqezën e Autun.
Imbert de l’Ange, zoti i Lachenaut dhe Cheyanes, u
martua me Odille, vajzën e Pierre Maugis, zotit të Saulieu
dhe Catherine de Chazeron, në vitin 1494 dhe vdiq në 1538.
Nga kjo martesë kanë lindur: 1º. Boni, pas tij, 2°.
Louis, i njohur si Lachenaut, i pritur kalorës në Malle në
vitin 1522, komandant i Cuilhat, më 18 qershor 1540, i Corte
– Serre, më 15 shtator 1548 i Bordes, më 3 dhjetor të po këtij
viti; i vrarë përballë ishullit të Qipros më 1563, duke
komanduar galerat e fesë kundër turqve; 3°. Jean ishte një
nga tre deputetët e fisnikërisë të mbledhur në Moulins, në
shtatmadhorinë e mbretërisë, të mbajtura në Orleans, në
vitin 1560, nën Mbretin Charles IX, pasardhësit e të cilit
janë zhdukur.
Engjëlli Andrew rrjedh nga Mikel Engjëlli, Konti i ësit dhe Ana, vajza e perandorit Mikel 8
Paleologut, siç u përmend më lart. Ai ishte vëllai i tretë i Niceforit të Parë Engjëllit, despot
i Perëndimit, i cili më parë ishte martuar me Annen, vajzën e tretë të Alexis Phylès dhe
Eulogie, motrën e perandorit Mikel të Parë, Paleologu.
36
Boni, baron Engjëlli, zoti i Chevanes, një nga
njëqind zotërinjtë e mbretit Henri II, u martua dhe si
martesë të parë më 15 janar 1525, zgjodhi Isabeau de
Château – Renaud, e bija e Pierre François, zoti i Château –
Renaud dhe Jacquette de Chéry; në prani të Jean de
Château – Revaud, xhaxhait të tij nga babai, Kalorësi
Komandant i Bordes, dhe më pas Përmbaruesi i Madh dhe
Marshalli i Urdhrit të Maltës ; dhe Antoine de Traves, zoti i 9
Dracy – le – Fort, prokurori kryesor i Bon Angjel dhe
Jacquelie de Chéry. Nga kjo martesë, meqë ishte babai i
François, mori një kalorës në Maltë në 1546, u bë
komandant i njëpasnjëshëm i Dôle, Villefranche, Bourneuf,
Polliac, përmbarues i madh dhe marshall i rendit në vitin
1587. Paraprakisht kishte përhapës i fesë në ndihmë të
qytetit të Maltës në vitin 1556, kundër turqve, si guvernator
i qytetit Charity në Nivernais. E mbrojti me rastin e
ndryshimeve dhe me shumë sukses kundër hungenotëve
dhe për ktë, Papa Sixtus V i shkroi një letër komplimenti
më 10 shkurt 1588; por më në fund, pasi armiqtë u kthyen
në sulm në 1590, mori një plumb dhe pas heqjes së
rrethimit u dërgua në Château – Renaud ku vdiq dhe u
varros në Germigny të Bourbonais.
Boni, baroni Engjëll, u martua më 1530, në dasmën e
tij të dytë me Catherine du Châtel-Chassy, Fillede Milon,
zoti i Châtel-Chassy, dhe Margueritë e Vezier.
Bon në martesën e parë kishte marrë tokë në ChâteauRenaud; dhe në martesën e dytë, atë të Villemenan në
Jean de Château – Renaud ishte xhaxhai, nga ana atërore, i Isabeau de Château – 9 9
Renaud, mbesa e tij, dhe nuk mund të ishte, në asnjë aspekt, nga familja e Engjëllit, siç ka
pohuar At Goussancourt, në Martirologjinë e tij të Kalorësve të Urdhrit të Maltës, e cila u
kritikua ashpër me arsye, në kohën e tij, nga i nderuari M. d’Hosier, historiografi i
Francës.
37
Nivernais, të dy të përmendur në historinë bizantine si
pjesë e familjes së Engjëjve.
Nga kjo martesë e dytë, Boni, baroni Engjëll, u bë
baba i 1º. i Charlit, i cili pasohet; 2 °. Zhak, i pranuar kalorës
në Urdhrin e Maltës në vitin 1592; 3º. Georges (Gjergji), i cili
gjithashtu u pranua kalorës në vitin 1598. Të dy u vranë me
disa kalorës të tjerë në rrethimin e kullës së Alades, të
pushtuar nga turqit, të cilët më pas ndaluan të gjithë
tregtinë midis të krishterëve dhe maurëve në Tripoli.
Gjatë jetës së tij, Boni, baron Engjëlli, i shtërnguar
nga rrethanat, shfaqi pretendime mbi markizatin e
Saluces dhe madje edhe titullin Marquis de Saluces, si 10
trashëgimtar i pnga ana e së ëmës, për mungesë të të
drejtave mashkullore, të princave të ish-familjes së
Marquis Boniface Paléologue duke qenë i vdekur në 1531, gjithçka që mbeti nga kjo 10
degë e paleologëve, Markez de Montferrať, ishte Princi Jean-Georges, xhaxhai i të ndjerit,
Abati i Lucedio dhe Marguerite, gruaja e Frédéric de Gonzagué, Duka. të Mantovës. Ai iku
ndërsa Jean-Georges Paléologue vdiq një vit më vonë, në 1532, duke lënë bosh markezën
e Montserrat, të cilën familja e tij e kishte në pronësi që kur Théodore Paléologue ‘, djali i
Andronic Paléologue, i njohur si i Vjetër, dhe i Irene de Montferratet de Saluces, i vdekur
në 1306. Frédéric de Gonzague, Duka i Mantovës, i pajisur me një diplomë perandorake,
nga viti 1532, në kohën kur Jean-Georges erdhi të vdiste pa fëmijë, pushtoi Montferrat. Kjo
diplomë u konfirmua, megjithë pretendimet e Karlit III, Duka i Savojës, i François,
Markez i Saluces i Julie të Aragonit dhe i daesë së Mantuas, të cilat u refuzuan.François,
Marquis de Saluces, ishte gjithashtu pasardhës nga Théodore Paléologue dhe Irene de
Montferrat. Do të theksohet se kjo Irene, e cila kishte sjellë markezatët e Montferratit dhe
Salu-t në familjen e paleologëve, rridhte nga Conrad, markezi i të cilit zakoni klerik dhe
abacia e tij e pasur pushtuan menjëherë Montferrate dhe u martua me Julie d’Anjou. ,
vajza e Isa Belle, ish-mbretëresha e Napolit, banuese për një kohë të gjatë në Ferrara të
Montserrat dhe deSaluces, dhe de Theodora, motra e perandorit Isak Engjëllit. Në atë
kohë, familja e Marquis de Saluces, që rridhte nga raca e Paleologëve, ishte e përbër prej
tre vëllezërve: 1 °. Michel-Antoine; 2 °. Jean Louis; 30. François-Angelo. Më 1527, François
ser. pasi dërgoi Marshallin Lautrec për të pushtuar mbretërinë e Napolit, ai vdiq gjatë
rrethimit të qytetit të Napolit, në 1528, dhe ushtria franceze u shkatërrua gjithashtu nga
sëmundja. Michel-Antoine, Markez de Salaces, i cili komandonte nën urdhrat e Marshalde
Lautrec, u tërhoq në Averse, ku u bë rob lufte me eshtrat e ushtrisë; duke qenë vetë
shumë i sëmurë, ai u dërgua në Napoli, ku vdiq në tetor 1528.Jean-Louis Paléologue, vëllai
i tij i dytë, natyrshëm do ta pasonte atë në Marquisate of Saluces, por François Fer. duke
dyshuar për besnikërinë e tij, e mbajti në burg, duke e mohuar dhe duke investuar
François-Angelo, vëllai i tij i tretë, i u kthye te Jean-Louis, vëllai i tij; dhe të dy nxitën
partinë e Charles V.
38
markezëve të Montserratit dhe de Saluces, si dhe mbajtësit
të fundit të postit të Paleologëve që i kishin pasuar dhe që
sapo kishin vdekur. Bon ia dorëzoi pretenciozitetin e tij
mbretit Françesku I, i cili nuk gjykoi për t’i pohuar ato që
thuheshin. Prandaj, Karli i Pestë ia dha atë Frédéric de
Gonzague, Duka i Mantuas, me përfaqësim të gruas së tij
Marguerite Paleologu.
Charles, baroni Engjëll i Château-Renaud dhe i
Villémeoan, kapiten i kalorësisë, i martuar për herë të parë
më 1563 me Madeleine, vajza nga Michel i Bréchard, Baron
de Bressoles, fisnikut të Kullës në Chavenon dhe në Cogny,
dhe i Claude d’Eguilly, nga i cili kishte Philippe, pasuesi; 2 °.
Louise, e martuar me Paulde Vieure, finsik i Salle-Melliers,
pranë Bourbon Archambault; në martesën e dytë, Charles u
martua me Anne, vajzën e Jean de Lanfernat, fisnik i
Prunières, Lalande dhe Villiers; ai ishte baba i disa fëmijëve
që vdiqën në foshnjëri, me përjashtim të një vajze të
quajtur Madeleine, e cila ishte e martuar me Jacques de
Chéry, fisnik nga Mollin -Porcher, Bois-Mercier dhe Charlis
ii Bourbonnais, i cili la vetëm një trashëgimtare të martuar
me François de la Roche-Aimon.
Philippe, baron Engjëlli i Château-Renaud, de
Villemenan, de la Tour, de Chavenon, Marcy, les
Chardonnières, i Croix -Rousse (periferia e Lionit) dhe të
Cuire en Franc-Lyonez, mjeshtër i kampit të regjimentit
Nivernais, fisnik i zakonshëm i dhomës së mbretit,
komandant i Urdhrit të Milicisë së Krishterë , u prit në vitin 11
1582, kalorës në Maltë, i pakicës, duke marrë parasysh
shërbimet e bëra më parë prej vitit 999. urdhër nga
Ky urdhër u krijua në Vjenë të Austrisë më 8 mars 1619, me rastin e një kryqëzate të 11
miratuar nga Mbreti Luigji XIII dhe dy mijë kalorës në More, ku këtë ushtri e prisnin
dhjetë mijë grekë të armatosur. Morea ishte çelësi i Turqisë për Evropën, madje edhe
pjesë e Evropës detare.
39
xhaxhallarët e tij, ndër të tjera, Louis dhe François Engjëlli
përmbarues të urdhrit.
Baroni Philip Engjëlli ishte tashmë komandant i
Bourneuf, anëtar i komandës së Villefranche me
dorëheqjen e xhaxhait të tij, François Engjëlli, komandant i
Villefranche. Filipi duke e parë veten të lënë anash nga
emri i Engjëllit të racës së despotëve të Perëndimit dhe të
perandorëve të Lindjes, të degës së krijuar në Francë, nga
vdekja e parakohshme e vëllezërve të tij nga dy martesat, të
marra nga një distinktivin favorizues nga ana e Klementit
në 1597, prapë në vitin 1597, për t’u liruar nga zotimet e tij,
sepse kishte mbetur pakicë edhe kundër vendimit të
Këshillit të Trentit. Ky dëm iu drejtua kardinalit de Gondi,
Nuncio de S. S. dhe Priorit të Madh të Aquitaine, Reignier i
Guerchy; dhe shkoi në Paris më 26 shkurt 1598.
Philippe, Baron Engjëlli, duke u liruar kështu nga
betimet e tij si kalorës i Urdhrit të Maltës, u martua, në
muajin prill në vijim, me Leonoren, të afërmen e tij, vajzën
e Nicolas Engjëllit, fisnikun e Laval, Demetrin, Cuire dhe
Croix Rousse (periferia e Lionit), këshilltar i Mbretit në
këshillat e tij shtetërore dhe private, presidenti i parë i
parlamentit të Dombes, president dhe gjeneral-lejtnant në
Lion, ambasador i Madhërisë së Tij në Zvicër dhe i Louise
të Grolier. Nikola Engjëlli ishte pasardhësi i fundit mashkull
i degës së Renaud, djali i dytë i Gjonit, baroni i Engjëllit dhe
nipi i Mikel Engjëllit, princi i Aine, pasardhësit e të cilit
ekzistojnë në Itali. Kjo është ajo që na mëson Papire
Masson.
«E nobili et spectațâ familiâ Angelorum ortus
estinducatu Niverinarum ad Ligerim flumen.., Compertum
autem est familiam proximogradu fugerecoacti, in Europæ
finesvenerunt ;quo in numero Angeli praceres fuêre , quorum
alii in Franciam confugiunt regibus obsequium daturi, ali
40
duci Sabaudiæ cisalpes interpositâ juris jurandi religione se
obligârunt, qui autem Niverinas,à Niveri fluvioloin Ligerim
labentę dictas, petierunt eam regionem coluêre et adhuc
incolunt, fiduciasque duci, aut lati studiorum nobilium
dominis præstant. » 12
Léonore Engjëlli ishte motra e Louise Engjëlli, e
martuar me Balthasard de Villars, fisnik i Laval, këshilltar i
Mbretit në këshillat shtetërore dhe private, i cili kishte
arritur në detyrën e presidentit të parë të parlamentit të
Dombes tek Nikol Engjëlli, vjehrri i tij, dhe i cili ishte vëllai i
Pierre dhe Jérôme de Villars, të dy kryepeshkopë të Lionit,
pas Claude de Villars, xhaxhait të tyre. – Françoise Engjëlli,
e cila u martua me Jacques de Champier, fisnik i Bastie,
guvernator i principatës së Dombes. – Hippolyte Engjëlli, i
cili u martua me Jean de Raverie, Zotin e Chault, de Vaise
(periferia e Lionit), kalorës i urdhrit të Mbretit, fisnik i
zakonshëm i dhomës së Madhërisë së Tij.
Philippe, baron Engjëlli, u emërua nga Mbreti për të
hyrë në skuadron nën urdhrat e M. de Saint – Luc, për të
komanduar trupat zbarkuese gjatë rrethimit të Rochelle.
Meqenëse, në atë kohë, kishte një marrëdhënie
intime dhe të njëjtat pikëpamje politike midis Dukës së
Mantovës dhe Neversit, dhe Philippe, Baron Engjëllit, ata e
konceptuan projektin me pëlqimin e mbretit për të nisur
një kryqëzatë për ta çliruar Shqipërinë nga zgjedha e
Mahometanëve. Philippe u ngarkua personalisht me një
komision të fshehtë pranë princave të krishterë, e
Lindur nga një familje fisnike dhe e respektuar engjëjsh, e lindi në vendin e Nilit në 12
Loire.Megjithatë, u mësua se familja po ikte në shkallën më të afërt dhe po shkonte drejt
Evropës: në këtë numër kishte disa lutje engjëjsh, disa prej të cilëve ikën në Francë, për
t’i shërbyer mbretit.Pas ndërhyrjes së ligjit të Savojës, Nisalpes u lidhën me fenë e
betimit, por ata që bien nga Niveri, nga lumi Loire i quajtur Niveri, ata adhuruan dhe
ende e banojnë atë rajon dhe udhëhiqen nga amanetet. , ose nga ndjekjet e gjera të
mjeshtrave fisnikë.
41
veçanërisht ndaj atyre të Italisë, që të kontribuojnë në
ekzekutimin e kësaj ndërmarrje. Ky mision, duke u
përmbushur në mënyrë të favorshme, e nxiti Philippe të
udhëtoi nëpër Shqipëri dhe More, për t’u njohur me
terrenin, për të zbuluar shpirtrat që do t’ishin në
dispozicion për të zhvilluar bashkëpunim me banorët
kryesorë me qëllim të nxitjes së një kryengriteje të
përgjithshme kundër tiranisë së turqve duke ndihmuar
operacionet e të krishterëve. Kjo sipërmarrje do të kishte
pasur sukses pagabueshëm, por ishte ende në fatin e
shqiptarëve që të mbeteshin nën zgjedhën e përbindëshave
mashtrues që pushtuan atdheun e tyre dhe që ushtrojnë
vazhdimisht mbi ta gjithë autoritetin e pakufizuar dhe
pasionet gjakatare që mund të marrin frymë deliri i tyre më
arbitrar dhe më i egër. Republika e Venedikut, natyrshëm u
informua për projektin e kësaj kryqëzate, e cila mund t’i
prishte marrëdhëniet e ardhshme me qeverinë osmane,
nxitoi ta paralajmëronte; dhe që atëherë e tutje ai u braktis.
Shqiptarët e pakënaqur mbeten t’i luten qiellit në
përpjekjet e tyre të reja dhe të fundit!
Philippe baron Engjëlli, nga martesa e tij me
Léonore de l’Ange, pati një djalë të quajtur Arnaud, më sa
vijon.
Arnaud, baron Engjëlli, zfisniku i Chåteau – Renaud,
de Villemenan, de Cuire, de Marcy, d’Arraud, des
Chardonnières, de la Croix – Rousse dhe de Vaise (periferia
e Lionit), kapiten i njëqind kuajsh – dritë në regjimentin e
M. duc d’Enghien, mjeshter kampi i regjimentit të Nivernais
dhe zëvendës i fisnikërisë për shtabin e përgjithshëm në
Tours deri në vitin 1650.
Arnaud, baron Engjëlli, i martuar, në vitin 1621, me
Marie, vajzën e Antoine de la Grange, kont i Maligny dhe
Arquian, nënkolonel i regjimentit të rojeve, kapiten i rojeve
42
të Portës, guvernator i Metz, Calais dhe vendin e
ripushtuar, Sancerre dhe Gien, dhe Marie de Cambrai.
Marie de la Grange d’Arquian, barone Engjëll, ishte
motra e Markez d’Arquian, mjeshter i kampit të regjimentit
të kalorësisë Gaston të Francës, Duka i Orleansit, kapiten i
rojeve zvicerane, kalorës i urdhrave të mbretit, i cili, nga
martesa e tij me Françoise e Châtre, ishte babai i Marie –
Casimire te Grange, gruaja e Jean Sobieski, mbretit të
Polonisë, i Louise Marie të Grange, i cili u martua me
Francois Gaston të Béthune, Markez të Chabris; Marie –
Anne de la Grange e martuar me Jean, Comie de Viélo
Polski, Kancelar i Madh i Polonisë. Pasi u bë i ve, Markezi
d’Arquian përqafoi shtetin kishtar dhe mori kapelën e
kardinalit: për më tepër, ai ishte vëllai i François te Grange,
Konti i Montigny, kapiten i njëqind fisnikëve të familjes së
mbretit, guvernator i Parisit. , i Berri etj.; Kalorës i
Urdhrave të Mbretit dhe Marshall i Francës.
Arnaud, Baron Engjëll, nga martesa e tij me Marie de
la Grange d’Arquian, ishte baba, 1º. i Hubert, 2º. Nicolas, që
vazhdon… Ai tjetërsoi tokën dhe baroninë e Château –
Renaud.
Hubert, Marquis Engjëlli, Lord of Cook, La Croix –
Rousse, Guérigny, Marcy, Arraud, les Chardonnières, de
Villemenan pjesërisht, etj.; i vrarë në betejën e Ronilit, pasi
u martua, në 1669, me Aune, vajzën e Guillaume de Sève,
zotit të Laval, Mon Chausson, presidenti i parë i parlamentit
të de Dombes , dhe Marie des Vignes, duke lënë një djalë 13
unik, Guillaume,
Presidenca e parlamentit të Dombes kishte kaluar, nëpërmjet aleancave, të Nikollës I 13
dhe Nicolës II Engjëllit, pasardhës të degës së Renaud Engjëllit, të krijuar në Lyon, në
familjen e Villars, me martesën e Louise Engjëllit, një nga vajzat e Nikollës II të Engjëllit
me Balthasard de Villars; dhe ajo e Villars në familjen e Sève nga martesa e Helenes de
Villars me Pierre de Séve, të cilit Pierre de Sève, që u pasuan nga djali i tij.
43
Marquis de l’Ange, Lord of Guérigny, Marcy, Arraud,
Chardonnières, Villemenan pjesërisht etj., me radhë major
në regjimentin e Monboissier, nënkolonel në regjimentin e
këmbësorisë së Mbretit, inspektor i rojeve bregdetare të
gjeneve Breta gjatë qeverisjes së Marshall de Château –
Renaud, u bë një kalorës i urdhrit mbretëror dhe ushtarak
të Saint – Louis, sepse humbi krahun e majtë në betejën e
Nerwinde; më në fund, ai u thirr në Romë nga Kardinali
d’Arquian dhe u nderua me detyrën e Kalorësit të Nderit të
kushërirës së tij – Gjermane Marie – Casimire de la Grange
d’Arquian, mbretëresha e Polonisë, e cila ishte vendosur në
Romë, pranë S.E. kardinal dhe pas vdekjes së saj u tërhoq
në Francë, në kështjellën mbretërore në Blois, ku ajo banoi
deri në vdekje, më 30 janar 1716.
Kjo është kopja fjalë për fjalë e librezës (çertifikatës):
«MARIE – CASIMIRE, me hir të Zotit, Mbretëresha e
Polonisë, Dukesha e Madhe e Lituanisë e Rusisë, Prusisë,
Massovia, Samogitia, Kiovie, Wolhinie, Podolia, Podlachia,
Livonia, Smolensko, Zernigowitz, etj. Engjëllit, kalorës i
urdhrit ushtarak të Saint-Louis ilustrohet nga një seri e
gjatë paraardhësish që i bëjnë të vlerësuar e të nderuar
pasardhësit dhe duke qenë plotësisht i edukuar me cilësitë
më të mira me të cilat është veshur personi i tij dhe me të
cilat ai e ka bërë veten të lavdërueshëm, si në ushtritë ku ka
shërbyer me dallueshmëri, ashtu edhe në raste të tjera të
jetës ku është gjendur; duke dashur t’i jepnim shenjat e
dashamirësisë sonë dhe të vlerësimit që kemi për të dhe
për familjen e tij, ne donim ta vendosnim dhe ta shpallnim,
siç e vendosim dhe deklarojmë me këto letra, kalorës nderi;
duke i dhënë të gjitha nderimet, epërsinë, prerogativat dhe
privilegjet që i bashkëngjiten dhe i takojnë kësaj zyre. Për
këtë porosisim, dhe i tillë është vullneti ynë, që ai të njihet
44
si i tillë, jo vetëm në oborrin tonë, dhe nga të gjithë oficerët
e tjerë, por edhe kudo që takon dhe nga të gjitha llojet e
njerëzve. Me besimin çfarë, ne i kemi dërguar te këtë
librezë (çertifikatë) të nënshkruar nga dora jonë dhe të
vulosur me vulën tonë mbretërore.
Nënshkrimi : MARIE-CASIMIRE, Mbretëreshë
Më poshtë, për Madhërinë e Saj
William, Markez Engjëlli, Kalorësi i Nderit i
Mbretëreshës së Polonisë, etj. , ishte i martuar me Charlotte
– Madeleine de Puisieux, vajzën e Gabriel de Puisieux dhe
Thérèse Lainé, nga të cilat nuk ka mbetur asnjë pasardhës.
Nicolas, baron Engjëll, fisnik i Guérigny, i Villenienan
në Nivernais, i Cuire dhe i Croix – Rousse në Lyonnais, të
cilit zëvendësimi i të mirave i bëri paragjykimet e tij në
favor të Hubert, markiz i Engjëllit vëllai i tij i madh dhe
Guillaume, nipi i tij, i kishin shkaktuar, nga shpërbërjet, dy
ulje të ndjeshme të pasurisë së tij, i ndjeu efektet, si dhe
pasardhësit e tij deri në markezin e Engjëllit Komnenit.
Nicolas, Baron Engjelli, ishte kapiten në regjimentin e
kalorësisë së Dukës së Komnenit. Ai u martua me Marien , 14
vajzën e Louis de Lévis, kalorës i urdhrit të Saint-Michel,
këshilltar dhe mjeshtër i zakonshëm i Mbretit, njeri i
zakonshëm i sjellshëm i dhomës së Madhërisë së Tij, dhe
Marguerite – Catherine de Boisloré. Thuhet në kontratën e
martesës që Louis nga Lévis përbënte si prikë për vajzën e
tij, detyrën e kupë mbajtësit të zakonshëm të Mbretit, që i
14 Catherine-Marie de Lévis ishte tezja e Margarite e Lévis Château-Morand, pritej dhe
Marguerite de Lévis ishte martuar me Pierre de Sève, presidentin e parë të parlamentit
Dombes, në martesën e djalit të tyre Guillaumede Sève, gjithashtu presidenti i parë
parlamentit në fjalë dhe i Marie des Vignes, lindi një vajzë. Anne de Séve, e martuar me
Hubert de l’Ange, kunati i Nicolas de l’Ange, i pari i Catherine-Marie deLévis.
45
ndjeri M. de Boisloré, njerku i tij, i kishte dhënë me
kontratë të 15 shkurtit 1643. përpara Parketit dhe Troies,
noterë në Châtelet në Paris: nga kjo martesë ata patën
Hyacinthe që pason dhe një vajzë që vdiq pa pasardhës.
Hyacinthe, baroni Engjell, fisnik i Villemenan dhe
Guérigny, filloi fillimisht duke shërbyer si roje detare në
departamentin e Toulon. Pas kësaj ai hyri në korpusin e
kuajve të lehtë të Gardës së Mbretit, gjatë luftërave të
Luigjit XIV, ku u plagos rëndë dhe u detyrua të tërhiqej nga
shërbimi. Hyacinthe, baroni iEngjëll, është martuar dy
herë ; 1°. me Hélène de Forestier, e veja e Jean de Laferté –
Meun, dhe nga e cila nuk ka më asnjë pasardhës; 2 °. me
Marien, vajzën e Eustache de Berthier, zotin e Bizy-t, de
Contre etj. , dhe Elisabeth Dupin, nga e cila lind ; 1º. Joseph
Hyacinthe, i cili pasohet nga, 2 °. Balthasard, Garda Detare,
vdiq gjatë fushatës së tij të parë në Saint Domingue; 3 °. dy
vajza të rritura në Saint-Cyr që vdiqën pa u martuar.
Joseph – Hyacinthe, baroni Engjëll, fisnik i
Villemenan, filloi shërbimet e tij në 1730, në një shoqëri
kadetësh gjentlemenësh në Rochefort, dhe nën sytë e
xhaxhait, kontin e Grange d’Arquian, atëherë udhëheqës i
skuadriljes i ushtrive detare, ish-guvernator sksesiv i ishullit
Sainte – Croix dhe në Saint – Domingue, dhe pronar i zyrës
së togerit të Mbretit në qeverinë e Aunis; i cili pasi vdiq në
Rochefort, në 1747, pasi pati fatin e keq dhe humbi dy
djemve, tashmë arriti moshën e arsyes dhe tani e tutje pa
trashëgimtar për të bartur emrin e tij, Barn i Grange i
Arkuian, ftoi nipin Hyacinthe të bëhet pasardhës i Baronit
Engjëll.
Joseph – Hyacinthe, Engjëlli baron, pasi u rrit me të
fisnikët e moshës së re, shërbeu në Saint -Domingue,
radhazi si ndihmës – major në Portin e Paqes, major dhe
toger i Mbretit në Fort Dauphin, pastaj komandant –
46
gjeneral të pjesës veriore të ishullit. Ai ishte martuar në
këtë koloni me Marie – Renée d’Astier, një nga vajzat e
Thomas d’Astier, që komandonte milicitë e lagjeve të
Jacquezy dhe Terrier – Rouge, në qeverinë e Cap – Français
dhe Renée Lenarchand. Ai ishte pronar i një shtëpie të
madhe dhe të pasur, në lagjen Jacquezy, të cilën ua kishte
lënë fëmijëve, të cilët tani kanë vetëm kujtimin e saj.
Nga martesa e Joseph – Hyacinth, Baron Engjëll,
komandant i pjesës veriore të ishullit Saint – Domingue,
toger i Mbretit në qeverinë e Aunis, kalorës i urdhrit
mbretëror dhe ushtarak të Saint-Louis dhe Marie. – Renée
d’Astier, lindën disa fëmijë, prej të cilët kishin jetuar këta ;
dy djem dhe dy vajza, 1 °. Charles – Achille – Casimir, më i
madhi i familjes, Markez Engjëll, i cili u rrit nga Duka i
Bouillon, sikur të kishte qenë djali i tij dhe ishte i
pandashëm prej tij gjatë jetës së Dukës, në mënyrë
suksesive, drita e gardës, kapiten i kalorësisë në
regjimentin e Mretërisë – Polake, ndihmës i kampittë
Markezit të Chauvelin gjatë komandës së tij në luftën në
Korsikë, kolonel i regjimentit të Bouillon, kalorës i urdhrit
mbretëror dhe ushtar i Saint – Louis. Vdiq, pa u martuar,
më 1776, në kështjellën e Attichit, që i përkiste Dukës së
Trémoille, i cili e kishte mikpritur me dashuri pas Dukës së
Bouillon dhe që e nderoi me të gjitha shenjat në gjuhën
frënge me një miqësi të vazhdueshme dhe dashamirësia
deri në vdekje e befasoi në moshën tridhjetë e një e më
shumë. 2 °. Denis – Joseph Hyacinthe,i pasuar nga; 3º. Marie
– Annc – Claude, e veja e vdekur e Charles de Wavrans, konti
i Benauge markuiz i Boursier, kapiten i kalorësisë, kalorës i
urdhrit të Saint – Louis duke përfshirë një djalë të vetëm që
vdiq gjatë emigrimit të tij.
Denis – Joseph – Hyacinthe, Markiz i Auge, është
pasardhësi i fundit mashkull që vjen nga Théodore Engjëlli,
47
despot i Perëndimit, në të njëjtën kohë trashëgimtari
legjitim i fronit të Kostandinopojës, nga zhdukja e degës së
Perandorit Isak Engjëlli, në vitin 1204. Aleancat e tij me
familjet më të shquara të Perandorisë Lindore, me
sundimtarët e Italisë dhe Gjermanisë, ishin nga viti 1100
deri në 1460 me familjet e Komnenit, Ducas, Paleologut,
Asan, Cantacuzène, Mont – Ferrat, Saluces, Suabe dhe
Anjou, dhe që nga emigrimi i të parëve të tij, nga Shqipëria,
dhe vendosja e tyre në Francë më 1467, me sovranistët e
Polonisë dhe nga ata me sovranët e Saksonisë, Bavarisë,
Austrisë dhe Anglisë, të racës së Sluard, si dhe me familjet
më të famshmet, ndër të tjera të Chaumont, të Château
Renaud, të Chéry, të Roche Aimon, të Grange të Arquian, të
Châtre, të Damas Crux, të Maillé, të Tour – d’Auvergne, të
Radzivill, të Jablonowski, të Trémoille, të Béthune, të
Rohan, të Rochechouard, të Shën – Aignan, të Levis, të
Villars dhe të Bavarisë.
Markezi Engjëll Komneni deklaron për herë të
fundit se ai nuk është nga shtëpia e Komnenit dhe se ai nuk
i ka shtuar emrit të tij atë të Engjëllit dhe në emrin e tij atë
të Komnenit, se me ftesë, të përbashkët dhe me pëlqimin e
shprehur me letra dhe me akte publike nga ana e M.
Démétrius Stéphanopoulos Constantin Comnene ( Demetri
Stefanopuli Konstantin Komneni), i njohur nga mbreti se
rrjedh nga David Komneni, perandori i fundit i
Trebisondës, i masakruar në vitin 1462 me urdhër të
Mehmetit të II, nga çertifikata të Madhërisë së Tij dhënë në
Versajë në prill 1782 dhe u regjistrua në Parlament më 1
shtator 1782.
Markezi Engjëll Komneni, kapiten në pension i
marinës, kalorës i urdhrit mbretëror dhe ushtarak në SaintLouis, shërbeu në marinë para revolucionit për njëzet vjet e
shtatë muaj pesëmbëdhjetë ditë, sipas certifikatës që iu dha
48
që ishte lëshuar më 23 shkurt 1824, nga Shkëlqesia e Tij
Marquis i Clermont Tonnerre, bashkëmoshatar i Francës,
Ministër i Marinës dhe Kolonive. Ai luftoi në luftë nga 1778
deri në 1783 dhe ishte në linjë me shtatë beteja me ato
detare në ushtritë e komanduara nga MM, kontët e
Orvilliers, të Estaing, të Guichen dhe të Grasse, etj.
Më në fund, markezi Engjëll Komneni u martua, më
23 shkurt 1784, në Rochefort me Marie – Henriette
Anasthasie, vajza e vetme e Jean – Joseph de Teyssier des
Farges, brigadier i ushtrive detare, inspektor i klasave të
marinës së rrethit të Rochefort, kalorës i urdhrit mbretëror
dhe ushtarak i Saint – Louis dhe Louise Pauline – Nicolas nga
Voutron, dhe nga kjo martesë dolën shtatë vajza që ishin
ende të pamartuara, dy prej të cilave, Marie – Pauline –
Eudoxie dhe Marie Constantine, u mbajtën në fontin e
pagëzimit nga M. konti Demetri – Stéphanopoulo –
Constantin Komnet dhe zonja Théodora Walscoska,
Princesha Jablonowska, si dhe nga M. Princi Stanislas
Jablonowski dhe zonja Edmée e Chaussée – Boucherville, në
një kujtim të nderuar të aleancave të shkëlqyera mes
familjeve tona.
Drejtoria e Personelit Marina dhe Kolonitë
Zyra e Oficerëve dhe nga Mbreti
Ushtarakëve
MINISTRI SEKRETAR I SHTETIT për Departamentin e
Marinës dhe Kolonive.
Vërteton se rezulton nga verifikimi i regjistrave dhe
dokumenteve të depozituara në zyrat e oficerëve ushtarakë
dhe Pensioneve, Drejtoria e Personelit, e cila z. De Engjëll
Komneni (Denis-Joseph-Hyacinthe), i lindur më 7 nëntor
1755, në Saint-Domingue, hyri si nxënës në Shkollën
49
Mbretërore Detare, në Havre, 01 maj 1974 dhe është emruar
Gardë Detare, më 01 korrik 1775, idem i Pavijonit, 17 korrik
1777; Shenja e anijes, 1 prill 1778; Toger Marine, 1 tetor 1784
deri më 15 mars 1792, se ai u hoq nga listat, duke mos u
paraqitur në shqyrtimin e përgjithshëm.
Se pas restaurimit z. Engjëll Komneni u shpall
kalorës i Saint-Louis më 18 gusht 1814, e u fut në listat e
MARINES si kapiten i anijes, më 31 dhjetor 1814 dhe u
pranua në pension me një pension prej njëmijë e dyqind e
nëntëdhjetë e pesë franga në vit, më 1 nëntor 1817. Në atë
kohë ai kishte njëzet vjet e shtatë muaj e pesëmbëdhjetë
ditë shërbim efektiv.
Zt. DE CLERMONT-TONNERRE
Nga ministri,
Kundëradmirali, Drejtor i Personelit
Në mungesë të tij,
Zëvendësdrejtori
Markezi Engjëll Komneni ka sherbyer në marinë në
kohën prej dhjetë viteve, ndër të tjera, gjatë gjithë kohës së
luftës nga viti 1778 deri më 1783. Ai ishte në vijën e shtat
betejave të ushtrive detare, të komanduara nga Zt. Konti i
Orvillierëve dhe radhazi, në detet e Amerikës, nën
komandën e Zotrinjeve, kalorësi Valier i Lamothe-Piquet,
konti Estaing, konti Guichen dhe konti Grasse… Shërbimet
e tij u pezulluan gjatë kthimit të Mbretit, ai u rikthye në
marinë, me rojen e kapitenit të Marinës dhe menjëherë pas
kësaj, u vendos në pensionin më modest, nga një ministër
zemërua në Ministrinë e Marinës dhe jo në revolucion…
50

51

Dy punime me vlerë të veçantë për studiuesin shqiptarë – Balli Kombëtar në Mërgim (ballikombetar.info)