Rinush Idrizi
Ndre Mjedja
Monografi
2017
Kur e mora këtë libër në bibliotekën e Akademisë së Shkencave në Tiranë, u emocionova shumë. Sepse me Idrizin kemi dhënë mësim ca kohë në një shkollë të fshatit Mangull të rrethit të Tiranës. Domethënë kemi pasur kohë të shkëmbejme mendime rrugës vajtje ardhje si edhe në mjediset e shkollës. Nuk e di përse e kishin sjellë edhe atë në fshat, pasi Rinushi ishte i njohur mjaft në Tiranë, ndërsa unë kisha një “cen biografik”.
Rinushi ishte polemik, diskutonte me zjarr për letësinë por edhe për tema të tjera. Një natë, ndoqëm në fshatin fqinjë, Fikas, ndeshjet e kampionatit botëror të futbollit në Argjentinë. E shoqja punonte redaktore në një shtëpi botimi. Eshte ajo, Frida që e ka përgatitur këtë botim të dytë, pas vdekjes së të shoqit.
Në këtë monografi zbërthehet veprimtaria shumëplanëshe e këtij kolosi të kulturës sonë që, fatmirësisht, e kemi studjuar mjaftueshëm edhe në shkollën e mesme. Por unë po shkëpus vetëm disa fragmente.
f.9
Mjedjen e kam adhuruar që në moshë të re. E kam adhuruar aq shumë gjuhën e tij poetike, sa edhe poezitë e mia të rinisë së parë i shkruaja gegnisht.
(shkruan autori, që vetë ishte gjirokastrit!- shënimi im:B.S.)
f.12
Epoka e Rilindjes Kombëtare ishte një epokë madhështore, që e solli Shqipërinë, nga Lindja në Perëndim, në vendin e origjinës. Ky ishte një hap i madh historik, një zhvendosje në kohë dhe një tjetërsim psikologjik dhe kulturor. Epoka të tilla realizohen nga njerëz me një vullnet dhe me një shpirt të veçantë.
f.40
Shqipërisë, që kish mbetur nën sundimin e një shteti perandorak të kalbur oriental, ku shtetet e mëdha europiane po depozitonin për ditë e më shumë intrigat e tyre, i duheshin iluminstë për të drejtuar shpirtërisht atë lëvizje për liri, që, deri në fund të shekullit XIX kishte shënuar aq përgjakje dhe dështime.
Geg e Toskë, Malci jallija
Janë nji komb, m’u da s’duron
Fund e majë nji asht Shqypnija
E nji gjuhë t’gjith’ na bashkon
(“Gjuha Shqype”)
f.58
Në zemrën e njeriut jetojnë shumë dashuri, shumë dëshira, lindin ëndrra nga më të ndryshmet e, megjithatë, disa mbeten e të trondisin për tërë jetën, disa shuhen e mbeten si kujtime. Zemra e Mjedjes ishte një vatër e fuqishme që thithi e përktheu të gjitha ndjenjat në një dëshirë:
“Gjithçka për Atdheun”.
f.66
Vendet e huaja, ku ai studioi që fëmijë, katedrat e rëndësishme, që iu ofruan, megjithse thithnin shterueshëm pasionin e tij të studiuesit, nuk e kishin bërë, për asnjë moment, të mendonte se mund të jetonte përfundimisht larg Shqipërisë.
Ndij nder lere t’gjytetthit ngujue,
Ndij Rozafën përmallshëm si kndon,
Kur, temeli i nji Shkodres s’lumnue,
Mban ferishten për gji e e shujton.
………………………………………………………….
Ndoshta kurr ato vende t’dëshrueme
S’do t’i shof un o Pal për mallnjim;
N’dhena t’hueja kët jetë t’farmakueme
Ndoshta e sosi tui dekun n’mërgim,
………………………………………………………..
(Mikut tem, Pal Moreti-t S.J.)
f.81
Të gjitha përplasjet, intrigat, shpifjet që i vinin nga qarqet klerikale në Shkodër ai i përballoi me forcë të jashtëzakonshme karakteri e vullneti.
O Prind, o vllazën! Te’j vorr me jue
E gjalle e Iidekun unë do t’rrij;
Sa n’do n’gjuhë t’eme kan me m’urue:
“Dritë pastë n’lumnië.”
(Malli për Atdhe, Kremona, Itali, 1888)
- 150
Në copën historike “Sllavët në Shqipëri” penda e Mjedjes depërtoi bukur, me një gjuhë të qartë dhe synim të hapur, për të motivuar periudhën historike, si edhe për të theksuar momentin politik të kohës:
“Në të gjashtën faqe të njeriut na ra mbi krye nji e zezë, qi s’harrohet kurrë: Avarët dhe sllavët bashkë u lëshuen si të tërbuem në viset t’ona. Viset tona ishin dobësue prej gjakut t’madh që kishin derdhë pa pra me mbajtë në kambë mbretnin e Romës, burrat e pika e djelmnisë kishin lanë kryet gjetiu. Sllavët (e fmijt e tynë, serbët, malazezt e boshnjakët e soçëm) tue hy mb’atë anë, gjetën kundërshtim ma pak e do vllazni ilirësh që rrijshin në Dalmaci e në Mal të Zi të soçëm, mbetën të shqymun krejt..” (…)
Sllavët u munduen me shti nder ne edhe gjuhën e vet, e me na ba kështu krejt të vetët. Po kush mundet me ia vu kambën asaj gjuhe, qi na ka msue nana, kur na mbante në prehën, njasaj gjuhe qi flasin të dashtunit t’onë, baba e nana, vllau e motra? E si lutet Zoti me ambëlcim në gjuhë të huej, qi asht edhe gjuha e armiqve t’onë…”
…
“T’parvet t’onë atëhere iu desht me lanë fushat e me dalë ndër male me rob e me bagti, qi shkojshin me kullotë shteg në shteg. Anmiku gëzonte të gjitha të mirat, e na hajshim bukë me gjak për ditë tue u shtri ndërmjet shkrepave ku ishim fut. Fshante i shkreti shqiptar për ato ara frutdhanse ku pat pasë të ndejunit vllaznia e jonë e Dibrës, e tash nuk kishte vend veç si roje kuvendesh mungarësh”
….
“Njishtu ilirët, sado komb i madh, që ishin, pak nga pak, shkuen tue firue, po nuk u shuen krejt. Posi nji shkamb që e rreh deti me tallaze, por s’e lot, posi qete që i gjuen moti, por nuk i dërrmon, gjaku ynë, sado qi pat anmiq shumë e më të mëdhaj se vedin, fisin, gjuhën e vendit tonë e mbajti gjithmonë nji, brez pas brezit, shqiptari qi gjithnji, porsi shqipja në mjedis të qiellit”.
f.167
Në Kongres të Manastirit
“Mjedja, tepëi emocionuar- thuhet në process-verbalin e Kongresit- e ndez sallën, kur ngrihet dhe reciton vargjet e tij:
Përmbi za qi lëshon bylbyli
Gjuha shqype m’shungullon,
Përmbi erë qi nep zymbyli
Pa daë zëmrën m’a ngushllon.
…………………………………………………
Prej Tivarit e n’Prevezë
Nji a gjuha e kombi nji,
Ku lëshon dielli njato rreze
Qi veç toka e jonë i di
………………………………………
Kjoft mallkue kush qet ngatrime
Ndër kto vllazën, shoq me shoq;
Kush e dan me fjal’ e shkrime
Ҫ natyra vetë përpoq.”
f.186
Mjedja klerik dhe Mjedja poet, patriot, studiues i gjuhës dhe historisë janë dy vija paralele, që zgjaten lirisht, që nuk krijuan konflikt, mëdyshje në shpirtin e tij.
f.231
Ja një vjershë tjetër “Andrra e jetës”
E kandshme asht hana
Kur del me zana,
E n’tokë me dritë përndahet.
Hyjzit qi shndrisin
E qi shetisin
Nper qiell, janë t’bukur faret.
Kur del agimi,
E rruzullimi
Me’j dritë kuqloshe mbëlohet,
E përmbi kashta
Shdritë pika lashta
Zemra për mall gazmohet.
Asht imadh shendi
Kur ndihet shpendi,
Nder pyje tue pingrue,
E knaqshme a’j lule
Kur ju përkule.
O fllad i let, me e lmue.
Por s’i giet qielli,
Nuk i ngiet prilli,
As fllad qi shetitë lulet
E me emra veshet,
Foshnjes qi qeshet
Nanës kur mbi të përkulet.
f.266
Në Itali Imzot Mjedja krijoi organizatën “Ora e Maleve”, ku bënin pjesë nji grup intelektualësh të shquar, me pikëpamje demokratike, si Luigj Gurakuqi, Ndre Mjedja, Shuk Gurakuqi, Gjergj Fishta, Lazër Shantoja, Ambroz Marlaskaj, Anton Harapi, Nush Topalli, Ndoc Ҫobaj, vëllezërit Pjetër e Cuk Simoni, Bernardin Palaj, Gjon Kamsi etj
Konpektoi Bardhyl Selimi, 31 janar 2023
