Projekti ynë synon të paraqes trashëgiminë kulturore të Sanxhakut të Pazarit të Ri përmes fotografive dhe dokumenteve arkivore
Projekti do të implemetohet në fushën e trashëgimisë kulturore, materiale dhe shpirtërore.
Projekti do t’i ekspozojnë fotografitë, të cilat tregojnë autoktoninë shqiptare në Sanxhakun e Pazarit të Ri .
Projekti do të ndikoi në njohjen e opinionit vendor dhe ndërkombëtar me të kaluarën, kulturës dhe traditën e popullit shqiptarë në Sanxhakun e Pazarit të Ri dhe më gjerë. Rolin e fotografive dhe dokumenteve arkivore në ruajtjen historisë kombëtare. Hulumtimet që do të prezantohen në ekspozitat që do të hapën në qendrat e ndryshme në Kosovë, Maqedoni dhe Shqipëri kanë për qëllim njohën e brezit të ri me të kaluarën jo të largët të Sanxhakut. Kontributi i ekspozitës do të jetë i madh për njohjen dhe ruajtjen dhe kultivimin e trashëgimisë kulturore në përgjithësi dhe argumentimin e së kaluarës shqiptare në karhinën e Sanxhakut në veçanti. .
Të dhënat historike dhe gjetjet arkeologjike flasin se lugina e lumit Rashka (Arsa Ilire) që nga lashtësia ka qenë e banuar nga Ilirët dhe me dendësi shumë më të madhe sesa trevat tjera dhe më tepër sesa është menduar deri vonë. Këtë fakt ndër të tjera e dëshmojnë edhe shumë toponime të ruajtura deri në ditët e sotme, të cilët dëshmojnë për të kaluarën ilire.
Hulumtimet arkeologjike, të cilat janë bërë në Peshter, tregojnë se kjo rrafshnalta në tërësi ka qenë e banuar që në neolit – në të vërtetë, në fillim të epokës së bronzit.
Vetëm në një hapësirë të Peshterit, gjegjësisht në fushën e Koshtanës, janë regjistruar 13 nekropole me murana dhe dy vendbanime. Sipas shumë të dhënave, dihet se banorët më të vjetër të Peshterit dhe trevave përreth në përgjithësi kanë qenë të banuara nga fisi ilir- dardanët.
Është e sigurt se sllavët, duke pushtuar e populluar më vonë luginën e lumit Rashka, janë përballur me popullsinë autoktone ilire, me të cilët me shekuj të tërë kishin zonat nën ndikimin herë të njërës herë tjetrës- shpesh edhe të mundur e të asimiluar e që pjesërisht ishte e romanizuar, sikurse edhe një pjesë e kësaj popullate është tërhequr në trevat tjera pas ekspansionit sllav.
Ekspansioni i sllavëve, me procesin e asimilimit shkaktoi ndryshimin e përbërjes etnike të trevës së Sanxhakut. Sllavët e kanë banuar luginën e lumit Rashka nga shekulli i VII, e këndej.
Depërtimi i sllavëve në tokat e banuara me popullsi ilire-shqiptare dhe vllahe shkaktoi shkatërrime dhe masakra të mëdha, duke i zhvendosur banorët autoktonë nga tokat e tyre pjellore dhe duke i dëbuar sa më larg Sanxhakut në viset malore..
Kjo trevë në vazhdimësi ishte e banuar nga fiset ilire e së fundmi të fiseve të ndryshme si Kelmendasët, Kuçët, Hotët, etj.
Kjo popullatë iu nënshtrua asimilimit të gjatëshekullor duke u nënshtruar dhe du ke imponuar gjuhën dhe kulturën sllave fillimisht si mysliman dhe përfundimisht si boshnjak. Por, të gjitha dëshmitë flasin se kjo trevë edhe në ditët e sotme është e banuar nga shqiptarët, edhe pse pjesa dërmuese e tyre deklarohen boshnjak jo më larg se në brezin e dytë na dalin puro shqiptarë.
Trashëgimia kulturore është trashëgimi fizike e artefakteve dhe objekteve (atributeve) të një grupi ose të shoqërisë të cilat janë të trashëguara nga gjeneratat e kaluara, tek gjeneratat e tashme me qëllim të kujdesit për të mirën e brezave në të ardhmën. Trashëgimia kulturore e Sanxhakut përfshinë pronën kulturore,kulturën materiale, kulturën shpirtërore, (e të tilla janë: folklori, traditat, gjuha dhe veshjet tradicionale shqiptare, traditat, gjuha dhe ritet tradicionale), si dhe trashëgiminë natyrore (duke përfshirë peisazhet e rëndësishme kulturore dhe biodiversitetin).
Fotografitë e dokumentojnë thelbin e epokave të ndryshme më mirë se çdo medium tjetër, por janë më shumë se formë e dokumentimit. Ato inkorporojnë vlerat artistike- tregojnë histori të pa thëna apo të pa shkruara me fjalë. Sa i përket Sanxhakut forma më e mirë për të dëshmuar të kaluarën shqiptare të tij është fotografia.
Nëpërmjet fotografisë ne do të dokumentojmë traditën, mënyrën e jetesës, veshjen, kulturës, mjetet e punës, shtëpitë e banimit, ushqimit, si dhe toponimet të cilat do ti dëshmojmë edhe me fotografi.
Nëpërmjet fotografisë ne do t’i paraqesim edhe traditën e kësaj popullate, bie fjala dasmat, eposin e lahutarëve, folklorin dhe imazhet të ndryshme të vendbanimeve.
Përgatitja, ekspozimi, publikimi i katalogut, ruajtja e fotografive do të jep kontribut të madh shkencor. Vetë fakti se ekspozita do të hapen në 4 qendra të Kosovës, dy në Maqedoni, dhe dy qendra në Shqipëri, një në Mal të Zi, do të jetë një kontribut që do të zgjojnë interesim të madh të publikut dhe studentëve tanë në përgjithësi nga trojet shqiptare e edhe me gjerë.
Ekspozita do të ndikoj në masë të duhur tek studentët e aktual dhe te ata që vijnë që të merren me studimin e këtij rajoni, e cila jep kontribut të madh të ngritjes së vetëdijes kombëtare te viset shqiptare që janë pothuajse të asimiluara.
Shoqata “Kosova për Sanxhakun”
Ismet Azizi, kryetar
13 06 2023, Gjilan
