Shqiptari në oborrin mbretëror të Polonisë!

____

Në Lewiczyn, një fshat i vogël pak më shumë se pesëdhjetë kilometra larg Varshavës, më 3 qershor të këtij viti, me iniciativën e Shoqërisë Polako-Shqiptare, Shoqatës Polako-Kosovare Kos-Pol, me mbështetjen e Ambasadës së Republikës së Shqipërisë dhe autoritetet e komunës Belsk i madh, u mbajt një ceremoni të vendosjes së luleve pranë obeliskut të shqiptarit.

Obelisku ndodhet në varrezat e kishës.

Shpresa Kureta, ambasadorja e Republikës së Shqipërisë, falënderoi autoritetet dhe banorët e komunës, të cilët bënë shumë përpjekje për përgatitjen e ceremonisë:

– Monumenti Crutta qëndron në Lewiczyn për gati dyqind vjet, që nga viti 1830.

I mbijetoi shumë luftërave, por ishin famullitë dhe famullitarët e njëpasnjëshëm, autoritetet lokale dhe banorët e Lewiczyn që e mbrojtën dhe u kujdesën për të, përçuan histori për shqiptarin e jashtëzakonshëm brez pas brezi. Ndjej gëzim dhe mirënjohje të jashtëzakonshme që mundem personalisht, me gjithë zemër, dua t’ju falënderoj dhe mund t’ju përcjell falënderimet nga njerëzit dhe autoritetet e vendit tim për kujdesin dhe përpjekjet e jashtëzakonshme për të mbajtur Antoni Crutta-n në kujtim të gjallë.

Më lejoni gjithashtu, të dashur miq, të shpall 11 qershorin (d.m.th., ditën e vdekjes së tij) si Ditën e Përkujtimit të Antoni Łukasz Crutt, në të cilën, çdo vit, do të vijë një delegacion shqiptaro-polak në Lewiczyn për të vendosë lule në varrin e Crutta-s dhe do të ndezë një qiri.  Do të jetë gjithashtu një mundësi për t’u takuar dhe ideuar me autoritetet lokale, historianë dhe banorë të rajonit për zhvillimin e aktiviteteve të përbashkëta polako-shqiptare në fushën e kulturës, turizmit dhe ekonomisë.

Andrzej Roli-Stężycki, mjeku Remigiusz Matyjas, Krzysztof Perzyna, si dhe zëri i një banori të caktuar të Goszczyn.

Dua të shtoj se është diçka e jashtëzakonshme që Antoni Crutta na solli këtu dhe na bashkoi, se këtu, në Lewiczyn, gjetëm një copë Shqipëri.  Falë kujtimit tuaj për Crutt, ne, polakë dhe shqiptarë, do të mund të vazhdojmë punën e tij së bashku.

Dëshiroj të shpreh gëzimin tonë që me ne janë: Znj. Sekretare e Komunës Renata Ostatek, znj. Maria Walewskaą-Żółcik, drejtore e Ekipit Komunal të Institucioneve Arsimore në Belsk Duzy, znj.  Grupi ynë polako-shqiptar përfshin ish-ambasadoren polake në Shqipëri – znj. Irena Tatarzyńska, konsull Nderi i Republikës së Shqipërisë në Poloni z. Paweł Michalak, aty është edhe z.  Casimir Pulaski në Warka, Dhe së fundi jemi ne – anëtarët e Shoqatës Polako-Kosovare me nënkryetaren Tamara Jesionowska dhe anëtarët e Shoqatës Polako-Shqiptare .

 SI NGA NJË PËRRALLË ORIENTALE

 Siç ka shkruar Andrzej Zygmunt Rola-Stężycki, studiues i historisë së Antoni Łukasz Crutta, një rajonalist, Cyt.: Historia për të është si e marrë nga e famshmja “Përralla nga një mijë e një net”.

 Çfarë mund ta lidhë Lewiczyn me këtë Orient ekzotik?  Dhe përfshin shumë … Antoni Lukasz Crutta lindi në vitin 1727. (…) Ai rridhte nga një familje e vjetër fisnike shqiptare

 Krut, i përmendur në foletë e Kakariq Krut dhe Krut Kakariq qysh në vitin 1416 dhe ndodhet në Zaren e sotëm kroate.  Përfaqësuesit e kësaj familjeje katolike u bënë të njohur në luftërat me turqit.  Antoni Łukasz ndoshta vinte gjithashtu nga një nga familjet Krut që u vendosën në Venecia.  Babai i tij ishte padyshim shqiptar dhe nëna italiane.  Ai vetë e ka theksuar gjithmonë kombësinë e tij shqiptare.

Edukimi i mirë, njohja e politikës dhe ekonomisë së vendeve të Evropës Jugore dhe gjuhët orientale të përvetësuara gjatë udhëtimeve dhe shërbimeve të shumta, i mundësuan të ndërmerrte projekte shumë të përgjegjshme të porositura nga të mëdhenjtë dhe të fuqishmit e asaj kohe. Fama e tij u rrit, sepse gjatë periudhës së marrëdhënieve aktive me Orientin – veçanërisht në shekujt 16-18, njerëzit që njihnin gjuhët lindore ishin të domosdoshëm në ruajtjen e marrëdhënieve ndërkombëtare (…). Këta njerëz ishin të nevojshëm si për sundimtarët polakë, ashtu edhe për hetmanët, deputetët dhe tregtarët, të cilët ishin të vetëdijshëm për faktin se njohuritë serioze dhe njohuritë e shkëlqyera të gjuhëve ishin të nevojshme për kontaktet e duhura. Ai erdhi në Poloni në nëntor 1765, duke u vendosur në Varshavë. Në 1765, një rezolutë parlamentare i garantoi atij një pagë prej 600  zloty të kuqe (para polake)

 në vit. Crutta dinte shumë gjuhë në mënyrë të përsosur, duke përfshirë: armenisht, turqisht, tatarisht, persisht dhe arabisht. Ai fliste rrjedhshëm latinisht, greqisht, frëngjisht, italisht dhe ndoshta polonisht. Atij iu besua përkthimi në latinisht i shumë veprave të rëndësishme dhe dokumenteve lindore nga arkivat e Komonuelthit Polako-Lituanez dhe u caktua në shumë legacione të rëndësishme, duke përfshirë legatën turke të Numan beut në 1777. Vetëm ai u autorizua të përkthente drejtpërdrejt në nga mbreti, ministrat, marshalli dhe më parë u raportuan atyre. Ai ishte shumë i respektuar. Duket se falë pjesëmarrjes së tij në negociata, Polonia shpëtoi pjesëmarrja në luftën ruso-turke të ndërmarrë në vitin 1768. Ai i dha favore të mëdha Republikës së Polonisë me punën e tij, u lidh me të dhe e trajtoi atë si atdheun e tij. Republika mirënjohëse e filloi atë në Sejm (Parlamenti Polak) në Varshavë më 18 dhjetor 1775, duke i dhënë kështu fisnikërinë polake. Më 26 shkurt 1778, atij iu dha titulli i konsulentit të trashëgimisë së huaj. (…) Pas ndarjeve, Crutta u vendos në pasurinë e dhëndrit të tij Wojciech

Piotr Bedliński, stemë Wieniawa – gjeneral-adjutant i Komisionit Ushtarak të Kurorës dhe këshilltar i Voivodeship Mazowieckie, trashëgimtar i Lewiczyn pranë Grójec. Antoni Łukasz Crutta shoqëroi  mbretin polak Stanisław August Poniatowski – pas abdikimit të tij – në Grodno. Ai ende merrte rrogën e tij gjatë Kryengritjes së Kościuszko.

Vdekja e papritur e vajzës së tij e shkatërroi Cruttën. Ai qëndroi në Lewiczyn deri në fund të jetës së tij, duke jetuar në një shtëpi të vogël të mbuluar me lule, besnik ndaj mënyrës së veshjes së tij orientale. I pëlqente të mbante korrespondencë dhe takoi fqinjët e tij, për të cilët kompozoi një këngë fetare të kënduar ndër vite.