Flori Bruqi.PHD, Prishtinë
Shërbimi i Sigurimit të Shtetit ( Služba državne sigurnosti,: Служба државне безбедности; Служба за државна безбедност;Služba državne varnosti), i njohur edhe me emrin e tij origjinal si Administrata e Sigurimit të Shtetit, ishte organizata sekrete e policisë së Jugosllavisë komuniste. Në çdo kohë ishte më i njohur me akronimin UDBA, i cili rrjedh nga emri origjinal i organizatës : Uprava državne bezbednosti (“Administrata e Sigurimit të Shtetit”). Shkurtesat SDB (serbe) ose SDS (kroate) u përdorën zyrtarisht pasi organizata u riemërua në “Shërbimi i Sigurimit Shtetëror”. Në dekadat e fundit të saj, ajo përbëhej nga 8 organizata gjysmë të pavarura të policisë sekrete – 1 për secilën nga 6 republikat federale jugosllave dhe 2 për krahinat autonome (Kosovë dhe Vojvodinë) – të koordinuara nga selia qendrore federale në kryeqytetin e Beogradit. Edhe pse funksiononte me më shumë përmbajtje se agjencitë e policisë sekrete në shtetet komuniste të Evropës Lindore, UDBA ishte një mjet i frikshëm kontrolli. Pretendohet se UDBA-ja ishte përgjegjëse për “eliminimet” të dhjetëra armiqve të shtetit brenda Jugosllavisë dhe ndërkombëtarisht (vlerëson rreth 200 atentate dhe rrëmbime). Eliminimet variojnë nga ato të udhëheqësve kroatë ustashe të Luftës së Dytë Botërore Ante Paveliq dhe Vjekoslav Luburiq (në Argjentinë dhe Spanjë), tek shkrimtari emigrant kroat Bruno Bushiq dhe shkrimtari emigrant serb Dragisha Kashikoviq, megjithëse kriminelët e luftës duhet të dallohen nga ata që u vranë vetëm për mospajtim ose arsye politike apo ata shqiptarar Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka, Bardhosh Gërvalla e shumë të tjerë që u likuiduan nga sherbimi sekret serbo-jugosllavë, ish UDB-a.
Me shpërbërjen e Jugosllavisë, republikat e shkëputura vazhduan të formojnë agjencitë e tyre të policisë sekrete, ndërsa Shërbimi i Sigurimit Shtetëror i RF të Jugosllavisë mbajti emrin e tij të kohës së UDBA-së. Funksionet UDBA formoi një pjesë të madhe të shërbimeve të inteligjencës jugosllave nga viti 1946 deri në 1991, dhe ishte kryesisht përgjegjëse për sigurinë e brendshme të shtetit. Pas vitit 1946 UDBA-ja pësoi ndryshime të shumta në siguri dhe inteligjencë për shkak të çështjeve aktuale të asaj kohe, duke përfshirë: luftimin e bandave; mbrojtja e ekonomisë; Kominform/Informbiro; dhe aspiratat burokratike. Në vitin 1945 dhe 1946, për shembull, UDBA u organizua në rrethe. Në vitin 1950, kur u hoqën si autoritete njësitë administrativo-territoriale, UDBA-ja u riorganizua sërish. Gjatë kësaj periudhe aktivitetet e inteligjencës dhe sigurisë u përqendruan më pak në inteligjencë dhe më shumë në sigurinë e brendshme. Kishte një theks në kolektivizmin, vëllazërinë, harmoninë shoqërore, besnikërinë dhe tolerancën ndaj atyre me pikëpamje të ndryshme. Devijimi nga ky grup vlerash u bë një problem i menjëhershëm për shërbimet e sigurisë. Më vonë, përdorimi i forcës u zbut dhe kur filloi procesi i “decentralizimit të pushtetit popullor”, shërbimet e inteligjencës dhe të sigurisë iu nënshtruan riorganizimit të mëtejshëm për të decentralizuar pushtetin dhe për të rritur efektivitetin. Në plenumin e Komitetit Qendror në korrik 1966, udhëheqja politike akuzoi SDB-në se po pengonte reformat drejt vetëadministrimit. Si rezultat, SDB u decentralizua, personeli i saj u reduktua (veçanërisht në nivel federal) dhe u krijuan komisione kontrolli. U nxorën rregullore të reja, duke forcuar iniciativën e pavarur të shërbimeve të sigurimit shtetëror të gjashtë republikave jugosllave dhe krahinave autonome. SDB-së iu hoq funksionet ekzekutive dhe iu besua identifikimi dhe parandalimi i aktiviteteve armiqësore. Ligji për Punët e Brendshme dhe Dekreti për Organizimin e Sekretariatit të Punëve të Brendshme Shtetërore rregullonin autoritetin e sigurisë së inteligjencës si prerogativë e Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit në Ministrinë e Brendshme. Riorganizimi i mëposhtëm trajtoi çështje që lidhen me kompetencën e federatës (siguria shtetërore, trafiku ndërkufitar, shtetasit e huaj, pasaportat, prezantimi dhe përhapja e shtypit të huaj dhe shtetësia federale). Struktura Aktiviteti i inteligjencës dhe sigurisë u organizua në këtë mënyrë: Pasi OZNA (Одељење заштите народа / Odeljenje zaštite naroda, “Departamenti për Mbrojtjen e Popullit”) u shfuqizua, veprimtaria e inteligjencës u nda midis ministrive të ndryshme federale: Ministria Federale e Brendshme nga Administrata e Sigurimit të Shtetit dhe Ministria Federale e Jashtme. Çështjet nga Shërbimi për Hulumtim dhe Dokumentacion (SID) i cili grumbullonte informacione të jashtme politike; Inteligjenca ushtarako-mbrojtëse u trajtua nga Departamenti i 2-të i GS – KOS (Kontraobaveštajna služba / Контраобавештајна служба / “Shërbimi i Kundërzbulimit”) i Ushtrisë Popullore Jugosllave. SDB në republika nuk ishte autonome, por ishte e lidhur me shërbimin federal, i cili bashkërendonte punën dhe nxirrte udhëzime. Sigurimi i shtetit rregullohej me legjislacion sekret (Gazeta Zyrtare sekrete), i cili parashikonte përdorimin e operacioneve speciale. SDB ka kryer kontrolle në shtëpi, përgjime të fshehta brenda lokaleve, përgjime telekomunikacioni, vëzhgim të fshehtë të njerëzve dhe përgjime të fshehta të letrave dhe dërgesave të tjera. Me interes parësor për SDB-në ishte siguria e brendshme; identifikimi dhe pengimi i aktiviteteve të “armikut të brendshëm” (d.m.th. “djathtas borgjeze”, klerikalistët, anëtarët e Kominform-it, nacionalistët dhe separatistët). Puna e inteligjencës jashtë vendit konsiderohej më pak e rëndësishme dhe ishte nën kontrollin federal. SDB ishte një “policë politike”, që i përgjigjej organizatës së partisë nga e cila merrte udhëzimet e saj dhe të cilës i raportonte. SDB-ja ishte aq e rrënjosur në sistemin politik, saqë një nga detyrat e saj ishte përgatitja e “Vlerësimeve të Sigurisë Politike”; pra vlerësime fjalë për fjalë për të gjitha sferat e jetës. Gjatë veprimtarisë së saj, SDB-ja gëzonte një gamë të gjerë pushtetesh, duke përfshirë kompetencat klasike të policisë (identifikime, marrje në pyetje dhe arrestime). Organizata e SDB-së ndryshonte vazhdimisht dhe bënte përmirësime, por mbeti e lidhur me njësinë qendrore në kryeqytetet e republikave dhe grupet më të vogla të punës në terren. Të gjitha informacionet dhe të dhënat derdheshin në njësinë qendrore në kryeqytet dhe prej andej u dërguan përdoruesve. Grupet në terren kishin kontakte pune me autoritetet lokale, por nuk iu përgjigjën atyre. Aktivitetet Periudha 1946-1986 Një nga veprimet e para të suksesshme të UDBA-së ishte operacioni Gvardijan, i cili i mohoi Bozhidar Kavranit mundësinë për të depërtuar në grupet e ish-ustashëve për të nisur një kryengritje kundër Jugosllavisë, duke pushtuar përfundimisht vetë Kavranin. Nga viti 1963 deri në vitin 1974, shërbimet e inteligjencës së sigurisë u morën me një sërë ngjarjesh politike të brendshme dhe të jashtme. Në vend, pati konfrontime politike si para dhe pas Plenumit të Brionit (1966), shpërthime liberale dhe demonstrata masive studentore majtiste në Beograd në vitin 1968, Hrvatsko proljeće (Pranvera Kroate) ose “MASPOK” (lëvizja masive) në Kroaci në 1971. Inkursioni nacionalist i grupit të Bugojnos në zonën e Radushës (1972) dhe një ringjallje e nacionalizmit në republikat jugosllave. Ngjarja më e rëndësishme jashtë vendit ishte pushtimi i trupave të Traktatit të Varshavës në Çekosllovaki në vitin 1968. Këto ishin rrethanat në kohën kur u miratua akti i parë për punët e brendshme të republikave individuale në vitin 1967. Sipas këtij akti, punët e brendshme trajtoheshin drejtpërdrejt nga organet administrative komunale dhe sekretariatet e punëve të brendshme të secilës republikë ose nga krahinat e tyre. Trupat. Kjo ishte hera e parë që nga viti 1945 që republikat fituan kontroll dhe ndikim më të madh mbi organet e tyre individuale të sigurisë dhe shërbimet e sigurisë së inteligjencës. Shërbimi i Sigurimit Shtetëror (SDB) është përcaktuar me ligj si shërbim profesional në kuadër të Sekretariatit Republikan të Punëve të Brendshme (RSUP). Natyrisht, pjesa më e madhe e kompetencave të saj mbeti brenda institucioneve federale, siç parashikohet nga Akti për trajtimin e çështjeve të brendshme nën kompetencë të organeve administrative federale (1971), i cili përcaktonte se sekretariati federal i punëve të brendshme do të koordinonte punën e SDB-së në republika dhe provincat. Hapat e mëtejshëm u ndërmorën me transformimin e administratës shtetërore, miratimin e Aktit Federal për Administratën Shtetërore (1978) dhe Aktit të Republikës (1978). Akti i sapomiratuar për punët e brendshme ngarkoi Sekretariatin e Republikës së Punëve të Brendshme (RSUP) me çështjet e sigurisë së shtetit, të cilat më pas u shndërruan në çështje të RSUP dhe nuk iu dha më trajtim i veçantë “në RSUP”. Kjo rezolutë mbeti në fuqi deri në ndryshimet e vitit 1991 të aktit për punët e brendshme. Periudha pas-1986 Roli i inteligjencës dhe sigurisë ndryshoi pas vitit 1986, kur brenda Partisë mbretëroi një mentalitet tjetër dhe nisën proceset e demokratizimit. Agjencitë e sigurisë së inteligjencës u sulmuan dhe shumë njerëz filluan të shkruanin publikisht dhe të kritikonin SDB-në. Organizata partiake u shfuqizua në SDB dhe filluan përpjekjet e para për të vendosur kontrollin parlamentar. Zgjedhjet e para demokratike shumëpartiake në 1990, të cilat përforcuan procesin e demokratizimit, jehonë brenda Sekretariatit Federal të Punëve të Brendshme (SSUP) dhe Shërbimit Federal të Sigurimit të Shtetit (SSDB), të cilët po luftonin për të mbajtur kontrollin mbi SDB-të individuale në republika. e cila u bë gjithnjë e më e përçarë. Ata ishin ende ligjërisht të lidhur me organet federale, por po ndërgjegjësoheshin se vepronin dhe punonin në republikën e tyre të veçantë. Disa kuadro profesionistë, veçanërisht ata të “fushës së brendshme” (që kishin të bënin me “të djathtën borgjeze”, klerikalistët dhe lëvizjet studentore) nisën të largoheshin nga shërbimi. Konflikti po shtohej dhe arkivat e SDB-së po shkatërroheshin sistematikisht. Në kërkimin e roleve të reja, SDB-të gjithashtu filluan të kufizojnë informacionin që po i dërgonin SSDB-së. Ata përfundimisht e kufizuan informacionin e tyre në shërbimet e huaja të inteligjencës. Së bashku me dobësimin e pozitës së SSDB-së, u bënë përpjekje nga Shërbimi i Sigurimit i Ushtrisë Popullore Jugosllave ose KOS për të forcuar bastionet e veta në republikat e ndryshme dhe në SDB-të individuale. Përpjekjet dështuan sepse vareshin nga kuadrot e kombësive të tjera të punësuar ende në SDB-të, por që nuk kishin akses në bazat e të dhënave dhe nuk kishin fuqi vendimmarrëse për shkak të orientimit të tyre “jugosllav”. Dosjet e publikuara së fundmi përmbajnë informacione për 1 milion qytetarë të Republikës Socialiste të Sllovenisë dhe ish-republikave të tjera të ish-Jugosllavisë, dosjet e të cilëve UDBA në Slloveni mbante shënime. Në vitin 2003 dhe 2010, në faqen e internetit udba.net ishte e mundur të shiheshin emrat e agjentëve të UDBA-së në Slloveni, disa prej të cilëve janë ende aktivë në Ushtrinë Sllovene dhe Ministrinë e Brendshme. Qeveria e Sllovenisë kërkoi menjëherë heqjen e faqeve nga faqja e internetit, kështu që ato aktualisht nuk janë të aksesueshme. Agjencia e Inteligjencës së Sigurisë (Bezbednosno-informativna agencija / BIA) apo BIA Serbe është përgjegjëse për mbledhjen, raportimin dhe shpërndarjen e inteligjencës dhe kryerjen e kundërzbulimit në interes të sigurisë kombëtare të Serbisë. Historia BIA u formua më 1 gusht 2002 si pasardhëse e Shërbimit të Sigurimit Shtetëror (SDB), i cili ekzistonte nga viti 1991 deri në 2002. Funksioni i saj është i ngjashëm me atë të CIA-s në Shtetet e Bashkuara ose MI6 në Mbretërinë e Bashkuar.
Në maj të vitit 2017, Bratislav Gashiq, ish-ministër i Mbrojtjes dhe bashkëpunëtor i ngushtë i presidentit, Aleksandar Vuçiq, u emërua në krye të Agjencisë së Inteligjencës së Sigurisë. Pas emërimit të tij, Gashiq pezulloi aktivitetet e tij në Partinë Progresive Serbe (SNS) në pushtet. Në gusht të vitit 2017, në Kuvendin Kombëtar ka mbërritur për miratim një amendament për Ligjin për Agjencinë e Sigurisë dhe Informacionit, i cili forcon kompetencat e drejtorit të agjencisë. Ky veprim u dënua nga disa zyrtarë, duke përfshirë Komisionerin për Informim të Rëndësisë Publike Rodoljub Shabiq dhe ish-bashkëministrin e Punëve të Brendshme Bozho Preleviq. Ata kanë deklaruar se këto amendamente janë antikushtetuese dhe në këtë mënyrë krijojnë një platformë për “agjencinë e inteligjencës partiake” të SNS-së, që synon opozitën dhe qytetarët kundërshtarë të regjimit në pushtet. Drejtorët Në korrik 2008 erdhi Sasha Vukadinoviq dhe u largua drejtori i mëparshëm der BIA Radomir Bulatoviq qe kish qene ne detyre qe nga prill 2004.
| Nr. |
Emri |
Prej |
Deri |
| 1 |
Andreja Savić |
1 gusht 2002 |
24 janar 2003 |
| 2 |
Miša Milićević |
25 janar 2003 |
6 mars 2004 |
| 3 |
Rade Bulatović |
6 mars 2004 |
17 korrik 2008 |
| 4 |
Saša Vukadinović |
17 korrik 2008 |
3 gusht 2012 |
| 5 |
Nebojša Rodić |
3 gusht 2012 |
3 shtator 2013 |
| 6 |
Dragan Marković |
3 shtator 2013 |
25 tetor 2013 |
| 7 |
Aleksandar Đorđević |
25 tetor 2013 |
23 maj 2017 |
| 8 |
Bratislav Gašić |
23 maj 2017 |
1 dhjetor 2022 |
| 9 |
Aleksandar Vulin |
1 dhjetor 2022 |
Në Detyrë |
