Nga Aurel Dasareti
Pse njerëzit kanë nevojë për fenë? Për shkak se ne jemi të pafuqishëm, injorantë (me njohje shumë të kufizuara) dhe duhet të kompensojmë që nuk kemi arritur asgjë, – janë disa nga përgjigjet. Përgjatë gjithë kohës dhe vendit njerëzit kanë adhuruar, lutur dhe sakrifikuar perëndive ose qenieve mitologjike.
***
Në kulturën e gjahtarëve/mbledhësve, feja është shprehur në formën e bimëve, kafshëve dhe gurëve me shpirt.
Në qoshet më të largëta të botës, njerëzit kanë bërë kontakt me shpirtrat përmes praktikave fetare (shamanizmit) dhe metodave të tjera shpirtërore.
Por pse njerëzit kanë nevojë për fenë?
Para besimit të krishterë, vikingët besonin në perëndi në Valhalla. Romakët besonin në Mars, Venus e kështu me radhë. Dhe pastaj është Budizmi, Hinduizmi, Islami dhe fetë e tjera. Dhe egjiptianët besuan në perëndinë e diellit Ra.
Feja dhe besimi janë gjëra të ndryshme
Së pari duhet të shqyrtojmë se çfarë është në të vërtetë feja.
Një keqkuptim i përhapur është, për shembull, se feja dhe besimi janë një dhe e njëjta gjë.
Feja është më shumë se besimi.
Besimi është vetëm një pjesë e mendimeve dhe veprimeve të cilat së bashku me vlerat, ritualet dhe objektet përbëjnë fenë.
Të besosh në “Gjyshin Dimër” dhe t’i shkruash letra atij nuk është fe, sepse nuk nënkupton një ide të një kuptimi më të madh.
Feja është një sistem mendimesh dhe praktikash të karakterizuara nga:
- Që ka të bëjë me diçka të mbinatyrshme.
- Të ketë një rrënjë të caktuar te njerëzit.
- Të ketë rëndësi për jetën, veprimet dhe kuptimin e botës së atyre që janë të përfshirë.
Nuk u gjet asnjë përfundim
Shkenca nuk ka një përgjigje të qartë se pse njerëzit kanë nevojë për fenë, por ka shumë teori emocionuese.
Një problem është se teoritë shpesh lidhen me kohën dhe vendin.
Në fillim të shekullit të 20-të, shumë studiues besonin se feja bazohej në besimin se ëndrrat ishin përvoja reale dhe se njeriu duhet të kishte një shpirt që jetonte pasi të kishte vdekur.
Kjo është ajo që studiuesit besuan në të njëjtën kohë që psikanaliza dhe interpretimi i ëndrrave të Sigmund Frojdit bënë një përparim.
Që nga vitet 1980, sociologët amerikanë të fesë kanë zhvilluar një teori që feja bazohet në një lloj kompensimi për gjithçka që njeriu nuk ka arritur në jetë.
Studiuesit theksojnë se shumë fe, jo më pak krishterimi, premtojnë një jetë pas vdekjes.
Një teori tjetër bazohet në nevojën për të kuptuar se si bota është e lidhur në një sistem – si ne vetë ashtu edhe fenomene të tilla si ëndrrat, vdekja dhe shpirti.
Feja i përshtatet modeleve të trurit tonë
Ne kemi shkencën për gjëra të tilla.
Por kjo nuk duket të jetë e mjaftueshme për ne njerëzit – veçanërisht sepse faktet shkencore nuk kanë domosdoshmërisht kuptim.
Studiuesit e kanë treguar këtë duke parë më nga afër se si funksionojnë truri dhe modelet e mendimit.
Shkencëtarët e trurit besojnë se feja u ngrit dhe mbijeton sepse përshtatet me mënyrën se si funksionon truri ynë.
Feja përdoret për të kontrolluar të pakontrollueshmen
Ne njerëzit duket se kemi një nevojë të rrënjosur thellë për të personifikuar gjërat që nuk i kuptojmë dhe nuk mund t’i kontrollojmë, siç janë sëmundjet dhe forcat natyrore.
Për shembull, duke shpikur perënditë e diellit, por edhe në kontekste jo fetare, kur emërtojmë uragane.
Përsëri, ka të bëjë me përpjekjen për të ndikuar dhe shpjeguar gjërat duke i vendosur ato në një sistem dhe duke u dhënë atyre kuptim.
Pra, feja është rezultat i injorancës dhe pafuqisë.
E mbinatyrshmja bëhet virale
Por feja është ende e gjallë dhe e kultivuar – edhe nëse është e dobësuar në shoqëritë moderne, laike.
Një nga arsyet mund të jetë se feja përhapet më lehtë se idetë e tjera – se feja bëhet virale.
Njerëzit kanë një sërë idesh intuitive se si është e lidhur bota.
Ne intuitivisht imagjinojmë se gjërat bien në tokë kur ne i lëshojmë ato, që kafshët lëvizin në bazë të dëshirave dhe epsheve dhe se njerëzit kanë ide për atë që mendojnë njerëzit e tjerë.
Por idetë fetare thyejnë disa nga idetë tona intuitave:
Gurë që mund të fluturojnë, pemë që dëgjojnë atë që themi ne, njerëz që janë të vdekur por ende të pranishëm, ose njerëz që e dinë se çfarë do të ndodhë në të ardhmen. Të gjitha këto janë nocione (koncepte) fetare.
Hulumtimi sugjeron se nocione të tilla janë më të lehta për t’u mbajtur mend dhe se ne jemi më të prirur t’i përcjellim ato. Njerëzit nuk kanë nevojë të qenësishme për një fe, por ne e shohim veten dhe veprimet tona në kontekste më të gjera. Pse disa njerëz përdorin shpjegime të qarta fetare dhe pse të tjerët jo, duhet ta kuptojmë nga konsiderata konkrete.
Ne mund të jetojmë pa fe, sepse kuptimi, kohezioni, morali, vlerat dhe normat nuk janë në vetvete fetare.
***
Gjithmonë kam respektuar fenë e të tjerëve. Siç them unë, ka vetëm një Zot dhe shumë njerëz të hutuar!
- Aurel Dasareti, USA, është ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike
