Në foto: Disa nga titujt e librave që punuam me nxënës, përveq Abatares
Sinan Kastrati, Suedi
- Puna si mësues dhe vëshirësitë në punë
Kujtime të paharrueshme e të hidhura, nga viti kalendarik 1992 dhe viti shkollor 1992/1993.
”Të punojmë me planprograme mësimore, ti zgjedhim temat që kanë përmbajtje, porosi, temel e taban kombëtar në njësitë mësimore, të mbajmë shënime në orët e mësimit, të punojmë me ditarë të punës, të përdorim libra e mjete tjera mësimore që i kemi, fletore, lapsa, harta, dërrasa (të zeza) etj. ishte rekomonadimi im”. që shumicën i kisha unë (Në Suedi mi dhuroi Xhafer Durmishi, një paketë me libra që i kishte marrë në ambasadat shqiptare nëpër Europë)
Rruga e largët nga Kosova deri në Suedi.
Në Kosovë kam punua në arsim, si mësues Gjuhë dhe Letërsie Shqipe deri më 26 mars 1981. Dita e fundit që e kam lënë ditarin e punës, ka qenë e mërkurë, 25 mars 1981, për me u (ri)kthye më 1 shtator 1991, pas më shumë se 10 vite.
Viti shkollor 1991/1992, ishte viti kur Serbia na ndali financimin dhe na largoi nga objektet shkollore.
Edhe unë e gruaja ime, si shumica dërmuese e mësuesve punuam pa pagesë.
Ky fat më ndoqi edhe në Suedi. Vitin e parë, punova pa asnjë qindarkë vetëm e vetëm për dashurinë e mallin që kisha për atdheun e robëruar e popullin e shtypur shqiptar në Kosovë.
Gramatike e gjuhës shqipe (morfologjia)
Puna pa pagesë, thoshte një ish mësues është e paitibar e pamagbullshme (shprehje me fjalë orienale, të pavlerë. Ai nuk donte të punonte pa para, tash emër i njohur). Isha i vetëdijshëm se vendi nuk çlirohet me fjalë e as familja (ime) e fëmijët nuk ushqehehe me patriotizëm, me këngë e përralla por me bukë. Unë bashkë me më shumë 200 mëuses, bënim ate që kishim mundësi ta bënim, të mbajmë gjallë mësimin në gjuhën shqipe. Kolegët tanë në Kosovë, e mbanin mësimin në kushte shumë të vështira, nëpër shtëpi private e pa dritare dimrit, në xhami e kisha e shpesh iu fishkëllenin edhe plumbat afër veshëve e ne, këtu në Suedi nuk ishim të rrezikuar.
”Meshari” i Gjon Buzulut, Eqrem Çabej
Kur u nisa për Suedi, nuk guxova të marrë asnjë libër në gjuhën shqipe.
Rruga nga Prishtina në Shkup, Sofje, Bukuresht (Bukarest), Budapesht, Pragë, Bratisllavë, Varshavë, Gdansk ishte rruga më e gjatë që ndonjëherë kisha udhëtua me autobus.
Shumë fëmi qanin, sëmureshin nga ushqimi, uji i papastër që pinin në vendet ku ndaleshin autobusët për pushim dhe për nevoja, udhëtarët. Në mungesë të parave që të blejnë pije freskuese a ujë, nënat i mbushnin shishet me ujë, ku shihnin se ka ujë pa e ditur se mundet me qenë ujë që nuk pihet, sidomos në Rumani.
Fëmijët i kërkonin gjyshet, macet e qentë. E nënat i shtrëngonin fëmijët e tyre me shpresë se ata do ti ”harrojnë” gjyshet, bukën e ujin.
Kjo ma kujtonte (librin e) Wilhelm Moberg, kur 1/3 e suedezëve shpërngulen në SHBA. Udhtimi i tyre nëpër oqeanin Atlantik ishte edhe më i tmerrshë, e me rreziqe, se sa i joni. Ata që vdisnin në anije, nga rruga disa javore, të afërmit ishin të detyruar ti gjuanin në oqean nga frika e përhapjes së sëmundjeve.
Vuajtjet me udhtarët në dy autobusëve që isha edhe unë me familjen time, me ”Barileva Tours”, edhe tash kur e kujtoj, mishi më rrëqethet.
Duke lexuar Rilindjen. Valdemarsvik, 1992
Histori që s`ka mbarim
Nga qyteti i bukur polak, Gdansk, udhtuam me anije nëpër Baltik e zbritem në qytetin e vogël suedez, Ystad, më 24 qershor 1992.
Natën e parë fjetëm në Ystad, në një sallë të madhe sporti, mashkujt veç ndërsa gratë dhe fëmijët i quan dikund tjetër, në dhoma gjumi me kreavtë.
Të nesërmen me dy autobusë na dërguan në një fshat të bukur turistik që dukej se dikur kishte kishte qenë si poligon apo kazermë ushtarake, Rinkaby, afër qytetit Kristianstad, krahina e Skåne-s, jugu i Suedisë.
Aty, qëndruam 1 javë. Flenim nëpër shatorrë. Ushqim të llojllojshëm me bollëk, me pije frekuese, qumëshjt, kafe e qaj merrim sa të donim.
Në Rinkaby na dhanë edhe sapunë, shamponë, peshkira etj.
Pas 1 jave na dërguan disa autobusë, dy prej tyre me shqiptarë dhe bashnjakë për në Nynäshamn, qytet (70 km.) afër Stocholmit.
Fillimi i shtatorit më gjeti e bukur Oskarsham. Një mëngjes isha dalur pra oborrit dhe shikoja anijen e madhe me ushëtarë, makina, autobusë e kamionë se si dilnin nga dyert e anijës. Mendoja kot. Mendjen e kisha në katundin tim. Shakollat ishin hapur e zilja i thirrte nxënësit. Pas meje kishte qenë shefja, Monica me përkthyesin Ramazanin. Më pyeti suedisht që s`e kuptoja. Ramazni përkthente. Iu luta Ramazanin, që t`më pranoj Monika për një bisedë të shkurtër.
Gjatë përgatitje për programin me nxënës për festën e 28 Nëntorit. Mësuesi Sinan Kastrati, Valdemarsvik, nëntor 1992
-Po, patjetër.
U ulëm dhe i tregova pse jam i mërzitur. ”Në Kosovë ka fillua mësimi”. I erdhi keq por në hotel nuk kishte mundësi për mbajtjen e mësimit në gjuhën shqipe. Mësimi në shkollat në Suedi, fillon në fillim të gushtit, për mësues dhe në mes të gushtit, nxënësit fillojnë.
Pas dy muajve e gjysëm qëndrimi në hotelin Nynäs, në Nynäshamn, shefja e kampit, Monica Karlsson që punonte në Entin për të huaj, me refugjatë me thirri dhe më tha:
-Siann, vetëm ti dhe familja juaj do të transferoheni në Valdemarsvik, krahina e Östergötland. Atje e keni një banesë me 3 dhoma të mobiluar. Valdemarsvik, është qytet në kufi me qyetin Västervik që i takon një krahine tjetër, Småland, më afër Xhaferit ku unë dëshiroja të vendosem. Në krahinat tjera nuk mundem me të dërgua, tha Monica as në Oskarshamn, qyteti ku jetonte Xhaferi, në Kalmar Län, krahina e Småland-it, pa pasur Leje Qëndrimi (PUT, Permanent Uppehåtistånd) nga Drejtorati për të huaj, qendra e të cilit ishte Norrköping-u.
Në Valdemarsvik ishte një lagje me të huaj, me refugjatë, ndoshta 200 familje e me beqarë që kishin ikur nga ish armata, ose nuk donin të shërbeni në APJ, sepse ajo i dërgonte në frontet e luftës në Kroaci.
Shqiptarët në Valdemarsvik kishin qenë të organizuar bukur mirë. Mësimin në gjuhën shqipe e mbanin rregullisht, 3%-in shumica, e paguanin, 99 %, në bazë të listave që i kishim. Te stacioni i autobusëve në Valdemar më pritën puntorët e Entit për refugjatë më një kombi bus dhe më dërguan deri para banesës. Të nesërmen më thirrën dhe më dhanë edhe ndihmat materiale, para për 15 ditë, që ishin të mjaftueshme për ushqim
Në mbrëmje erdhën 3 shqiptarë dhe më dëshiruan mirëseardhje dhe më pyetën:
-A don me e pagua 3%-in dhe a don me i regjistrua fëmijët për mësimin në gjuhën shqipe?
Përgjigja sigurishte ishte PO!
Unë ia bashkangjita duke i përkrahur dhe ndihmuar ish kolegët dhe vullnetarët e tjerë.
Mësuesi Nazmi Thaçi me Mimozën dhe Entelën, në përgatitje për festën e 28 Nëntorit, nëntor 1992, Valdemarsvik
Kërkova nga SIV (Enti për të huaj) që ta kemi edhe një gazetë në gjuhën shqipe, RILINDJEN dhe vendin ku mund ta lexonim Rilindjen. Kërkesa na u plotësua dhe tash kishim mundësi që ta lexonim edhe Rilindjen ato 40 e më shumë familje shqiptare.
Rilindja shtypej në Zofingen, në Zvicërr.
Si mësues në mësimin në gjuhën shqipe punonin nëse nuk kam harrua 4 mësues por mund të bëhej edhe më shumë e jo veç të punohej sa me thënë, partizanqe.
Punonin Nazmi Thaçi, kimist i diplomuar, Ismet Gashi, inxhinier i diplomuar, Skënder Hamza, kimist i diplomuar dha një tjetër me emrin Haxhi nga një katund afër Kijevës, komuna e Klinës. Ai kishte të kryer Akademinë Pedagogjike por më vonë iku në Gjermani dhe Nazmi Thaçi, në Norvegji ndërsa Skënder Hamzën e këthyen në Kosovë, pasi kishin marrë përgjigje refuzuese nga SIV (Statens Invardrarverk, tash Migrationsverket, Enti për të huaj, për refugjatë).
Programi festiv më 28 Nëntor 1992, në Valdemarsvik. Në rreshtin e parë, mysafirë suedezë, polit. drejtorë shkollash … dhe Xhevat Durmishi me kostum me ngjyrë të zezë, kravatë bashkë me gruan Naxhën, gruan time, Nexhën. Valdemarsvik, 28 Nëntor 1992
Edhe Nexhmie Kastrati (Krasniqi, gruaja ime) e unë, filluam me punua si mësues. Duhët shtua edhe se klasë të mësimit nuk kishte pasur për nxënës shqiptarë.
Tekstet mësimore të përshtatshme për moshën e fëmijëve gjithashtu nuk kishin pasur. Unë iu dhash disa tekste që mi kishte dhënë Xhafer Durmishi, libra nga Tirana që gëzoheshim shumë vetëm kur i shihnim se janë botuar në Tiranë anipse kishte tekstemësimore me përmbajtje ideologjike të kohës.
Ato libra e literaturë i kam ende dhe i ruaj në raftin e bibliotekës time për nipin e mbesat dhe libra të tjerë për fëmijë që porosita më vonë nga Zofingeni, aty ku shtypej Rilindja.
Njëri nga mësuesit, Ismet Gashi, inxhinier burrë i mirë e puntor shembullor punonte si mësues i lëndës ”Gjuhë Shqipe” por ai u ankua se nuk kishte asnjë libër, gramatikë në gjuhën shqipe.
Protestë e nxënësve, mësuesve e prindërve shqiptarë dhe suedezë në përkrahje të shkollës shqipe në Kosovë. Në rreshtin e parë, në ballë të protestës mësuesja Nexhmie Kastrati, gruaja ime, gruaja e mësuesit Skënder Hamza me karrocë me fëmijë të vogël.
Unë ia dhash librin që e kisha ”Gramatikën e gjuhës së sotme letrare shqipe” (Morfologjia), grup autoresh, ribotim në Prishtinë. Librin, bashkë me Mesharin e Gjon Buzukit, dy pjesë që mi kishte falur Xhafer dhe dhjetëra libra të tjera për historinë, gjeografinë e Shqipërisë, libra leximi, romane, vjersha, tregime për të vegjël nga autorë vendas e të huaj.
Me ato libra, që ishin të mjaftueshme, unë e fillova punën. Mësimin e mbaja në dhomën time të ditës, në banesën time. Unë punoja me nxënës të rritur (deri në 20 vjet), e me më të vegjëlit, klasët e ulëta, punonte gruaja, që ishte normaliste dhe kishte punuar 15 vjet si mësuese klasore në Kosovë.
Por jo të gjithë mësuesit mi kërkonin librat e mia. Sigurisht se nuk donin të tregoheshin para prindërve e nxënësve që janë më pakë të dishëm e të ligj, më pakë kompetentë e të papërgatitur. Si e sa kanë punua ata, nuk e di por libra në gjuhën shqipe, plan mësimor … e ditarë pune, me shënime të plota sa nxënës kishte, sa mungonin etj. nuk kanë pasur e nuk kanë mbajtur (administratë pedagogjike) deri sa kam shkua unë. Kjo nuk u prit mirë nga disa mësues dhe prindër për gjithë ato ndryshime që edhe u bënë me insistimin këmbëngulës timin.
Mësuesi Sinan Kastrati me nxënës në mbështetje të nxënësve, mësueve e shkolles shqipe në Kosovë. Valdemarsvik, 1992
Mësuesi Ismet Gashi, pas një jave erdhi e më falenderoi për librin. Librin ma këtheu dhe më tha:
-Sinan, unë më nuk punoj si mësues i lëndës në gjuhën shqipe.
Mësimin e mbanim në disa lendë:
Gjuhë shqipe,
Histori,
Gjeografi dhe
Muzikë për shkakun se asnjë familje shqiptare nuk kishte leje qëndrimi dhe pritej që të gjitha familjet ose shumica e familjeve shqiptare të këtheheshin në Kosovë, pasi ”nuk kishte luftë në Kosovë”, arsyetoheshin organet e suedeze që mirreshin me refugjatë lufte, prandaj punonim aq sa mundnim, vullnetarisht që nxënësit të mos e harrojnë gjuhën dhe sado pakë, të fitojnë njohuri edhe në lëndët e tjera.
Kur ua afruan festat e fundvitit, në bisedë me Nazmi Thaçin nga Shkarashniku, katund afër maleve të Berishës, komuna e Drenasit, iu lua dhe u pajtuam që për festën e 28 Nëntorit të pergatisim një program artistik me nxënës e prindër shqiptarë.
Në vizitë në Stokholm, te Pallati Mbretëror. Sinan Kastrati me mësues shqiptarë. Pranverë, 1993, Stockholm
Disa na ndihmuan dhe bashkë me Selman Matoshin, një instrumentalist i shkëlqyer me shkollë profesionale të muzikës, ishte e vetmja familje shqiptare me leje qëndrimi në Valdemarsvik, e filluam punën për së mbari. Selmani na ndihmoi pa hile. Pastaj, Nazmi Thaçi, Ismet Gashi e Skënder Hamza nga Drenica, gjithashtu, pa harrua nxënënësit dhe disa prindër, Skënder Salihun pa të cilët nuk do të mund ta kurorëzonim punën tonë.
Më 28 Nëntor 1992, për herë të parë në Valdemarsvik u festua 28 Nëntori me këngë e valle shqiptare, me vjershat e Naimit e rilindësve të tjerë, me një pjesë të shkurtër teatrale (autor isha unë) festuam shqip.
Salla e madhe e shkollës, ishte plotë me shqiptarë e suedezë, mësues e drejtor shkollash që punonin me fëmijët shqiptarë.
Prezentimin dhe fjalën hyerëse në gjuhën shqipe e mbajta unë ndërsa, suedisht, foli Nazmi Thaçi i cili e njihte suedishtën.
Por kishte prindër shqiptarë jo vetëm që nuk më përkrahinin, se ndihmë nuk pritsha prej tyre por nuk i lejonin edhe fëmijët e tyre që të marrin pjesë në program e të vijnë në mësimin e gjuhës shqipe. Ata hapnin fjalë se unë jam i ai që i kam dënua shqiptarët në Kosovë.
Pakëz pushim në Gjiun e Valdemarsvik-ut. Unë (Sinan Kastrati), Nëntori, djali im dhe Nexha, gruaja. Valdemarsvik, 1992
Kisha punua si kontrollor në Kosovatrans, Trafiku Urban dhe thirreshin në ate se i kam dënua udhëtarët që nuk kishin pas biletë. Fjala dënim ishte vërtetë fjalë e rëndë se mi kujtonte dënimet e shqiptarëve prej 15 ditë deri në 15 vite burgim nga pushteti serb. E vërteta ishte se nëse një udhtar nuk ka blerë biletë, është dënua, që është edhe normale dhe e ligjshme por jo nga unë, nga kontrollorët e tjerë. Asnjëherë në jetën time, tri vjet sa kam punua si kontrollor nuk kam dënua asnjë nxënës, student apo njeri të varfër. Kur kam hyrë në autobus me kontrollua, bashkë me një ose dy kontrollorë të tjerë, nëse kam njohur ndonjë të varfër, nxënës, student, kondukterit i kam thënë, mos i jep biletë e nëse ai e ka blerë biletën, jashtëligjshëm ia kam marrë biletën e kondukterit i kam thënë, këtheja paratë!
Vazhdon me jetën dhe punën si mësues në Mönsterås
Malmö, 29, 30 janar 2024
