Kultura politike në ndryshim: një jetë në shërbim të Kombit

Nga Dr Sadri RAMABAJA

Recension për librin e Dr Luljeta Pulës “Rrëfimi i një jete për Kosovën” – botim i Shtëpisë botuese: KOHA, Prishtinë, 2020, f. 577

Ndryshimet në rrafshin e kulturës politike në memrien politike të Dr Luljeta Pulës, kanë përfshirë të gjitha shtresat e shoqërisë në përmasa të mëdha, duke filluar me Demonstratat e 1968-ës deri në luftësn e UÇK-së së vegjëlisë për liri. Ato kanë reflektuar nga një brez tek tjetri, nga lëvizja gandiste e shpifur e viteve ‘90-ta tek guximi qytetar për përballje me apart’hejdin në dekadën e fundit të shekullit 20-të.
Në literaturën profesionale fenomeni i kulturës politike si pjesë e një realiteti të gjerë politik, ndër studjuesit tan është trajtuar fare pak dhe atë kryesisht nga doajeni Gani Bobi në dy veprat e tij të njohura Paradoks kulturor (1986) dhe Konteksti i vetëkulturë  (1994).
Libri i Dr Luljet Pulës që na vije në trajtën e memoareve politike, është pa dyshim një margaritar I lloit të vet, që do të jeët në shërbim të studjuesve të mendimit politik e kulturor ndër ne.

Libri është i strukturuar si një tërësi , e ndarë në 38 njësi, shto kësaj dhe një përmbledhje foto-dokumete ku pasqyrohen disa prej shkrimeve dhe njoftimeve të shtypit të kohës për aktivitetin publik politik të autores së librit gjatë dekadës së fundit ët shekullit 20-të, të cilat, siç thotë autoria, shpëtuan rastësisht.
Ndërkaq njësi të veçanta si këta: Takimi im i parë me Shqipërinë – Zhgënjimi më I madh I jetës sime; 1981 kthesa më e madhe historike e Kosovës; Referati i potë në simpoziumin për helmimet në Zagreb – qershor 1990; Deklarata e pavarësisë dhe historia e saj; Farsa politike e luftës ideologjike në Kosovë; Shajnë Fadil Hoxhën e komunistët që “tradhëtuan” Kosovën në atë kohë, e sot bëjnë pazare me tokën e Kosovës; Viti 1997, kthesë serioze e Lëvizjes; Linçi i Likoshanit; E keqja kishte pllakosur Kosovën e lirë… janë njësitë ku është derdhur gjithë dëshmia historike e kësaj epoke, me penelata ngjyrash e emocionesh krijuese të autores së librit Dr Luljeta Pula.
Ajo që e pasuron shumë këtë libër memoriesh janë edhe portretet dhe gjykimi shumë racional e kritik mbi personalitete të jetës politike e shtetarë tanë, qofshin ata të periudhës së socializmit militant [1944-1991] në Shqipërinë politike, siç do ta cilësonte Ukshin Hoti këtë epokë, apo ata të komunizmit jugosllav të kësaj periudhe në Kosovë, e deri tek figurat politike të fazls së parë të tranzicionit demokratik në Shqipëri e dekadën e parë të pas luftës në Kosovë, përfshi edhe shpalljen e pavarësisë, si ngjarja më kulmore në historinë tonë moderne, pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 Nëntor 1912.

Tek po lexoja me vëmendje të shtuar kapitullin Farsa politike e luftës ideologjike në Kosovë – ku autorja merrë guximin dhe vë pikën mbi I, do të thosha të munguar në Kosovë, nuk kisha si mos t’i kthehem një eseje që kisha shkruar vite më parë me një titull paksa specifik: Gandizmi i munguar i Rugovës.
Ndërkaq në disa njësi radhash të librit autorja Dr Luljeta Pula mbarshtron disa nga ndeshtrashat e shoqërisë sonë në procesin e ndërtimit të Republikës, respektivisht demokratizimit të kulturës politike dhe përfundime me peshë dhe me shumë interes për lexuesit.
Demokracia parlamentare është produkt historik i përballjeve mes grupimeve politike konservative dhe atyre liberale. Të ushqyerit e saj me aktivizëm qytetar, ka bërë që ajo të marrë elemente të demokracisë reale. Pushtimi i tempullit të demokracisë (Kuvendit) në lindje në Kosovë, nga oligarkët e olhokratët për një perudhë fare të shkurtër, ka bërë që Republika të shndërrohet në peng, ndërkaq demokracia formale të jetë edhe më e brishtë. Për rrjedhojë Qytetaria në Republikën e zënë peng mbetet pengu i parë. Ajo duhej të lirohej më 14 shkurt 2021, që të çlirohet Republika.

Partikularizimi i forcës politike si strategji

Suspendimi i statusit të autonomisë që kishte Kosova në kuadër të kushtetutës jugosllave të vitit 1974, shpërfaqi dukshëm dy rrymat egzistuese të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë, jo vetëm në Beograd, por edhe gjetkë në nivel të Federatës, duke prëfshi edhe Kosovën. Këët fakt e mësojmë edhe më mirë tek lexojmë faqe të tëra të këtij libri që sjellin kujtimet nga vitet e rinisë dhe formimit atdhetar e politik të autores së librit, duke filluar nga Demonstratat e vitit 1968, kur ajo ishte nxënëse, e deri tek ato të pranverës së madhe ët 1981-ës, ku na shfaqet sërish si pjeësmarrëse aktive e deri tek jeta intenzive e angazhimit të saj politik në dekaëdn e fundit të shekullit 20-të. Por, siç kisha vënë në pah në një ese pararendëse, në Kosovë ndërkohë ishte profiluar edhe poli i tretë i LKJ-së.
Rryma e ashtuquajtur “nacionalistë institucional”, të cilët pretendonin se përfaqësonin interesat e “nacionalizmit institucional shqiptar” pavarësisht edhe lojalitetit që dëshmonin në raport me ruajtjen e Federatës Jugosllave, do të transformohet pothuajse e tëra në LDK, duke i hapur rrugë me këtë akt, qoftë edhe pa paramendim, homogjenizmit të jashtëzakonshëm të popullit.
Ana pozitive e ideologëve të LDK-së në këtë fillim të formësimit të saj si forcë politike, ishte se do të pamundësojnë që në strukturat e saj të pozicionohen elementë të rrymës radikale projugosllave, por as edhe ata të polit të tretë që identifikohej me Azem Vllasin etj. që pretendonin të riktheheshin në skenë përmes PSD-së. Element të ktij poli do ta gjejnë ndërkohë veten më shumë tek fraksioni I Partisë Socialdemokrate që do ta krijojë ideologu i LDK-së, siç mësojmë në kapitujt ku autorja trajton këtë fenomen.
Në anën tjetër, struktura revolucionare po vazhdonte të shëronte “plagët e rënda” që kishte marrë në nëntorin e dhjetorin e 1984-ës dhe ishte në kërkim të rrugëve për veprim konkret, duke ndërtuar celulat e para të guerilës. Udhëheqësit e saj kryesor: Fadil Vata, Afrim Zhitia, Bardhyl Mahmuti, Sabri Kiçmari…atbotë ishin ende tejet të ri për ta përballuar atë kthesë që kishte sjellë historia.
Koha kërkonte korife të mendimit, intelektualët e guximshëm, siç ishte Ukshin Hoti, që jo rastësisht mbahej peng në burgjet serbe. Kjo është koha kur autoria e librit, kishte refuzuar një ofertë që I ishte bërë nga një krah I ilegales revolucionare, duke konsideruar se kontributi I saj më I madhë për çështjen kombëtare, kauzën e lirisë, ishte jeta aktive me studentë dhe komunikimi interaktiv me shoqërinë nga pozitat e legalitetit. Shikuar nga këndvështrimi i sotëm, duke marrë në konsideratë edhe krahun e ilegales që i ikishte bërë ofertën për angazhim të drejtpërdrejtë tok me forcat revolucionare, vendimi i zonjës Pula ka qenë i drejtë. Dekada që do ët pasojë do të kërkonte edhe gjeneral që do të viheshin në krye të betejave, siç ishte Fehmi Lladroci. Por ai në pamundësi të zbatimit të projektit për marshim e zbarkim me brigadën e tij nga frontet e luftës në Kroaci, e që kishte rreth 1500 luftëtarë, që në fakt shestohej të ishte bërthama e UÇK-së, që pledonte t’ i sillte në Çiçavicë e gjetkë në malet e Kosovës, ai shtrëngohet të mërgojë në Gjermani, për t’ ju kthyer Kosovës, pas rënies së Adem Jasharit me jasharët tjerë, sërish pas vonesave të shkaktuara nga puçistët, që tashmë e kontrollonin UÇK-në![1]
LPK-ja atbotë kur Serbia ishte e zhytur thellë në frontin e luftës në Perendim (në Kroaci e Bosnjë), ishte tepër e dobët që ta mobilizoj popullin dhe ta hap frontin e jugut. Ndërkaq LDK-ja nuk ishte e përcaktuar politikisht për luftën si mjet për çlirim, ajo me kohë ishte pozicionuar për reformë politike, pa alternativë! Prandaj po kultivonte atin e durimit, në fakt aktin e poshtrimit publik, me idenë që faktori i jashtëm, demokracitë perendimore, do t’ ia impononin Serbisë kthimin e autnomisë së suspenduar. Ky objektiv i krerëve të LDK-së, që në aparencë, dukej realist, dhe, megjithëse në heshtje, i pranueshëm edhe për popullin, shpejt do ta shndërrojë LDK në forcën politike dominante dhe me ndikim madje edhe në rrafshin kombëtar. Këto fakte Dr Luljeta Pula I trajton në disa prej pjesëve qenësore të librit. Pesë vitet e para të funksionimit të LDK-së si Lëvizje popullore (1989–1995), ajo, megjithatë në terren do të shndërrohej në focë kohezive kombëatre dhe do të luaj rol pozitiv në organizimin e mbijetesës. Në dobi të kltij kohezioni shkojnë paradoksalist edhe të dhënat e terrenit. Fillimi I kësaj periudhe do ta gjente yonjën Pula në krye të shoqatës së Gruas që vepronte si mekanizëm bukur autonom brend LDK, që do të arrijë pikën kulmore, duke aktivizuar një armatë të tërë të femrës kosovare në dobi të kauzës kombëtare, si asnjëheër më parë.
Natyrisht duke u imponuar në kuptimin më pozitiv të fjalës, kjo shoqatë gradualisht po fitonte peshën e vetë brenda LDK-së, duke tërhequr edhe luftën speciale mbi personin e drejtueses së saj.
Në këto rrethana të reja të krijuara në terren, partikulariteti i shoqërisë shqiptare në parti politike, nuk do t’ i mjaftonte Beogradit për relaizimin e platformës së tij në raport me Kosovën.
Në terren, aty ku aplikohej loja, respektivisht imitimi i demoracisë, nuk mund të kontrollohej çdo gjë. Siç dihet tashmë, në skenën e atij plralizmi alogjik e për shumëçka absurd, do të imponoheshin e profiloheshin edhe forca politike me orjentim koherent kombëtar, siç ishin Partia Parlamentare, Partia e Unitetit Kombëtar (UNIKOMB-i) dhe PSD-ja që ndërkohë drejtonte yonja Luljeta Pula. . Sidoqoftë, ky fakt, do të shfrytëzohet nga Beogradi si mundësi shtesë që të nxiste e stimulonte rivalitet mididis partive për çështje në esencë banale, siç ishte gara (zgjedhjet e 24 majit 1992) për Parlamentin dhe për pushtetin inegzistues! Reagimi I yonjës Pula kundër atyre zgjedhjeve, nuk kishte si të ishte ndryshe nga ai që ajo artikuloi në kumtesën e PSD-së, duke I cilësuar ato zgjedhje si gafë të lloit të vetë politik.
Disi ngjashëm kishin vepruar turqit për ta shmangur idenë e lirisë në pjesë të tëra të Shqipërisë së okupuar.
“Turqit nuk ia arritën t’ i pushtojnë fiset malësore me forcën e armëve, prandaj ata, gjatë shek. 17-të, filluan t’ i emrojnë bajraktarët dhe të krijojnë bajraqet në Malësi, me qëllim që ta dobësojnë autoritetin e krerëve të fisit dhe fuqinë e tij. Bajraktarëve turqit u jepnin dhurata, rrogë e dekorata të ndryshme dhe këta e kishin për detyrë të merrnin pjesë me njerëzit e bajrakut në luftra të ndryshme që i bënin turqit në Ballkan ose më larg”2
Ashtu si bajraku më i madh turk në shek. 17-të, edhe LDK-a si partia më e madhe legale në Kosovë në gjysmën e dytë të dekadës së saj të parë të funksionimit (1995–1999), përveç se do të shndërrohej në autoritet më të lartë politik në vend dhe në një masë “përfaqësuese” e interesave të “komunitetit shqiptar” në Serbi, duke zotëruar një lloj pushteti moral, ajo do të aplikojë “fuqinë” e “Shtetit paralel” imponues në lëmin e arsimit dhe në atë sociale e shëndetësore, duke qenë kështu edhe më afër popullit. Krerët e saj, pavarësisht nivelit akademik që kishin, rezononin me logjikë e bajraktarit të shekullit 17-të! Bajrakut, alias LDK-së i prkiste, gjykonin ata, “prija e përgjegjësia e parë ndër punë të brendshme e të jashtme… në kohë lufte dhe paqe”[3], potencon studjuesi nga më të veçantit të asaj epoke, Bernardin Palaj, tek hedhë dritë për rolin e Bajrakut nën pushtimin turk.
Ky diferencim politik e ky kontroll i rreptë në lëmin e sigurisë, nga ana e Serbisë, do t’i shtrëngojë rrathët çdo ditë e më tepër. Ai do të shoqërohet vazhdimisht me arrestime të secilit që do të guxojë të bëjë ndonjë veprim në lëmin e organizimit me karakter çlirimi. Janë të njohura arrestimet masive të fraksionit të parë të LPK, të njohur si Lëvizja Kombëtare për Çlirimin e Kosovës (LKÇK), por edhe i pjesëtarëve-bërthamë të dy ministrive të Qeverisë Bukoshi — asaj të Mbrojtjes dhe asaj të Punëve të Brendshme. Ndërkaq autorja e librit këtë diferencim politik do ta përjetojë si një linçim klasik, pas fjalimit të saj historik, të përmbledhur në një fjali lapidare, të mbajtur në Likoshan, tek po varroseshin viktimat e masakrës serbe në Likoshan.
“Fajtor për këtë që po i ndodhë popullit tonë është jo veëtm regjimi kriminal i Millosheviqit, jo vetëm injorimi i turpshëm i faktorit ndërkombëtar ndaj çështjes së Kosovës, por edhe lëvizja politike e Kosovës në krye me Ibrahim Rugovën”.
Kjo ishte fajalia perlë që do ta dëgjonin mijëra qytetarë, një pesë e trupit diplomatik që kishte ardhë në këtë varrim të lloit të vetë, por që do të përcillej gjithësesi edhe në kancelaritë e botës perendimore.
Ishte ky konstatim tepër realist , që dilte nga shpirti i qashtër i një shqiptareje intelektuae – rrjedhimisht jokonjuktural e shumë i guximshëm, që do të shënjoj edhe pikën e kthesës në karrierën e saj politike, duke e shndërruar atë në një Zonjë të madhe por të mënjanuar nga skena politike!
Me këtë mënjanim të saj tani e tutje, që po impononin qarqet reaksionare dhe kolona e pestë që kishte imenjuar thellë brenda LDK-së, gjithësesi humbëse ishte klasa politike kosovare.

Ringjallja e traditës luftarake në dritën e integrimit sociopolitik

Ashtu siç kishte ndodhur me institucionin e Bajrakut nën pushtimin turk, që gradualisht i ishte “dorëzuar traditës së vendit”, edhe anëtarët e këtyre partive pjesë e pushtetit legal pluripartiak në Serbi, do t’ i japin gjak rezistencës që u ngrit në nivelin e UÇK-së të strukturuar në brigada, që për bërthamë kishte de fakto Këshillat Popullor të LPK-së dhe strukturat bazë të LKÇK-së. Me të drejtë konkludon studjuesi ynë Gani Bobi, se “veprimi i rrafshit popullor të integrimit sociokulturor ka arritur që të krijojë forma krejt të ndryshme me ato që janë imponuar nga pushtuesit — Kjo, jo vetëm që duhet të mirret parasysh për institucionet e veçanta që janë themeluar e stimuluar nga pushtuesit, e që gjatë kohës janë kthyer kundër tyre…”[4]
Historia politike e Kosovës, jo vetëm ajo e kuazi-pluralizmit të dekadës së fundit të shek. 20-të, por edhe e asaj kur funksiononin institucionet e KSAK-së (1974–1981), e tumirë këtë tezë, ndërkaq LDK-ja si fenomen politik, e sforcon atë, meqë aktivizmi politik i qindra e mijëra veprimtarëve të saj në terren, do t’ i jap shpirt mbijetesës së kësaj pjese të Kombit në këtë krahinë të Shqipërie së okupuar. Shih për këtë, ajo armatë aktivistësh, që besonin e vepronin në të mirë të institucioneve të Shtetit (qoftë ai edhe paralel), meritojnë respekt. Këtë respekt për këtë armaët aktivistësh, sidomos atyre që vepronin në kuadër të Shoqatës së Gruas brenda LDK-së, sa zona Pula e drejtonte, e ka shprehur disa herë edhe vetë autorja në këtë libër.
Duket që pikrisht kjo frymë dominante në mesin e aktivistëve të LDK-së, do të jetë vendimtare në kohë lufte, e në çastin më kritik, që do ta pamundësojë krijimin e Qeverisë kuislinge në pranverën e vitit 1999, kur po tentonte ta krijojë Beogradi me ngulmë. Por, i mbetet historianëve, pas krijimit të mundësisve për shfrytëzimin e arkivave, që të gjejnë arsyet reale pse Serbia nuk kishte tentuar më heret (gjatë dekadës së Apart’heidit — 1989–1999) ta krijojë Qeverinë kuislinge legale me seli në Prishtinë. Le të kujtojmë se Gjermania e Hitlerit, kudo ku kishte instaluar aparatin e saj ushtarak e të ndjekjes gjatë gjithë LDB, madje edhe në Francën e “kombit të madhë” ia kishte arritur të instalojë qeveritë kuislinge. Historia do të hedhë gjithësesi dritë se ky dështim i Serbisë në pranverën e 1999, a ishte arsyeja themelore që do ta likujdojë prof. Fehmi Aganin, që ka zëra që pohonë se kishte refuzuar postin e kryeministrit në atë qeveri kuislinge, që i duhej Beogradit ta shfrytëzonte si truk për ndërprerjen e bombardimeve nga NATO, duke ia imponuar Serbisë vënien në lëvizje të “Planit B”, që nënkuptonte tërheqjen e Ibrahim Rugovës në Beograd dhe deprëtimin e tij më pas në Itali. [5]

Rambujeja dhe rezervati indian i Meksikës

Konferenca e Dejtonit (1995), pas tri vite lufte dhe gjenocidit serb ndaj kombit boshnjak, disi e kornizoi projektin që do t’ i jipte fund luftës, duke imponuar paqen e brishtë dhe një shtet të dobët. Bosnja edhe pas tridhjetë vjetësh , në të gjitha analizat serioze, vazhdon të cilësohet si “shtt i dobët” ose edhe më keq, si “shtet në dështim”.
Konferenca e Rambujesë, teksti i marrëveshjes që i ishte imponuar palës shqiptare për ta nësnhkrar, në rast se do t’ i mungonte aneksi B, me çka do të mund të ishte i pranueshëm për palën serbe, Kosovës ia rezervonte de fakto statusin e REZERVATIT që kishin indianët dikur në Meksikë.
Beogradi do të shtrëngohet ta nënshkruaj “aktin e kapitulimit” pikërisht në Kumanovë më 9 qershor 1999. Vini re se çfarë inercioni bartë në kurrizin e saj historia: pushtimit të Kosovës nga armata serbe, ia kishte hapur portat beteja tepër e përgjakshme e Kumanovës më 24 tetor 1912. Në pamundësi që të kthehet tek Marrëveshja e Rambujesë, Serbia projekton idenë e amplifikimit të strategjisë së aplikuar ndaj Bosnjës — ndarjen e saj, respektivisht federalizimin dhe imponimin e statusit të shtetit në dështim.
Pak pas LDB, saktësisht në vitin 1948, filozofi francez Zhan-Pol Sartri (Jean-Paul Sartre), kishte publikuar një artikull në trajtën e një trakti, ku nënvizonte paradoksin politik të kohës, tek konkludonte se, si popull “kurrë nuk kemi qenë aq të lirë se sa gjatë pushtimit gjerman”, meqë vetëm atëherë, populli francez, ia kishte arritur të shprehte ‘gjestin e angazhimit subjektiv tërësor’”.
Në pjesën e dytë të dekadës së apart’hejdit në Kosovë (1995–1999), që përkon me periudhën postdejtoniane, gjithë investimi i LDK-së që përmes rrugëve të veprimit liberal — reformistë, duke u prezantuar si partner bashkëpunues i qendrave vendimmarrëse, dukej se do të shkonte dëm; lufta do të jetë e pashmangshme. Në përballje me këtë rrjedhë të ngjarjeve, njëri nga themeluesit e LDK-së, aktualisht kryetar I Akademisë së Shkencave dhe Arteve e Kosovës (ASHAK), do t’i vlerësojë edhe pesëvjetëshin e parë të egzistencës së LDK-së, si “Vite të humbura”.6 Por, nëse tutje analizohet edhe rrjedha e pjesës së mbetur të asaj dekade nën apart’hejdin serb dhe sjelljet e LDK-së, dhe dekada si tërësi, jo vetëm se do të mund të cilësohej si “dekadë e humbur”, por ajo do t’i humbiste kuptimin edhe përcaktimit të Sartrit, meqë qëndrimi i LDK-së do t’ na rezultoj absurd. Në ato rrethana, në vend se, ne si popull të ishim të lirë në ndërtimin e “subjektivitetit tërësor” në shërbim të homogjenizimit në frontin e luftës, siç sugjeron në sa e sa kumtesa e prononcime ët saj PSD-ja, respektivisht drejtuesja e saj zonja Luljeta Pula, vazhduam të ishim të bindur ndaj guru-së dhe LDK-së, duke e fragmentarizuar qëndresën deri në absurd dhe duke sabotuar çfardo organizimi real çlirimtar.[7] Rrjedhimisht, po vazhdohej të ngritej tashmë maja e “piramidës së vetmashtrimit”. Rugova do të vazhdojë tutje “të fshihet prapa idesë së madhe të pavarësisë së Kosovës, por asnjëherë, realisht nuk u angazhua për çlirimin e saj”. Ndërkaq për t’i larguar nga skena oponentët e mundshëm politikë, ai do ta përdorë skemën e antikomunizmit, duke i quajtur ata si “marksistë-leninist, jo aq sa për t’ i satanizuar, sa për ta paraqitur kauzën shqiptare si komplot marksist-leninist” pavarësisht faktit se “dy madate ishte sekretar i organizatës së LKJ-së pranë Institutit Albanologjik”.[8], ndërkaq jo rastësisht “më 1990 në Kongresin amerikan ai kërkoi zyrtarisht autonomi për Kosovën… gjatë dëshmisë që ata organizuan për Koosvën. Në fjalimin e tij, në Kongresin amerikan Rugova, ndër të tjera, tekstualisht tha: “ Shqiptarët insistojnë që krahas demokracisë të kenë edhe autonominë dhe pavarësinë në kuadër të Federatës Jugosllave”. [9] Tutje, nga fundi I këtij kapitulli autoria na risjell në vëmendje se “Askush, ama bash askush, jo vetëm nuk e kritikoj paraqitjen dhe kërkesën e tij atje, por nuk u mor far eme të, sikur të mos kishte ndodhur fare. [10] Kjo po ndodhte, sipas aiutores, meëq “kulti i tij ishte aq i fuqishëm, …aq e vetkuptueshme amnistia ndaj çdo gjëje që vinte nga ai… por një dehje me të, për fat të keq e për çudi ët madhe, vazhdon edhe sot kur ai nuk është më”. [11]
Paor pavaërsisht se ishte I tillë, I shndërruar në një lloj guru i Koosëvs, ai nuk do ët shndërrohej në figurë përbashkuese për të gjithë as në momentin krucial historik meqë i tillë, i pranueshëm për të gjithë, si ishte Gandi, Rugova nuk do të jetë kurrë; ai nuk do ta pranojë asnjëherë UÇK-në si strukturë politiko-ushtarake çlirimtare.

Qytetërimi hindus i Gandit si mjet politik dhe “refuzimi estetik” i Rugovës

Programi jo i dhunshëm i Gandit, sipas intelektualve si Nehru, në esencë ofronte rrugëdaljen e duhur nga bllokimi që i kishin bërë Kongresit dy vijat politike që deri atëherë , kishin treguar paaftësi për zgjidhjen e nyjës së ngërçit: ajo e dhunës (e TILAKUT) dhe e dyta, E KONSTITUCIONALISTËVE të brishtë që ishte praktikuar nga Kongresi.9 gandi, gjithnjë sipas B.Moore, prekte një tel shumë të ndjeshëm të qytetërimit hindus dhe e bënte atë në atë mënyrë, që de fakto e nguliste vendin në opozitë me britanikët, pra pa i krcnuar interesat e shoqërisë indiane.
Tendenca për ta imituar Gandin përmes organizimit të “Sistemit paralel”, respektivisht “Shtetit paralel”, do të dështojë tërësisht pas Konferencës së Dejtonit. Ajo tendencë, në njërën anë kishte dëmtuar rëndë karakterin kryengritës të shqiptarit si qenie njerëzore aktive, në anën tjetër kishte lënduar keq e seriozisht dinjitetin e tij, pra palcën e vertikales së kombit.
Përmes aplikimit të të ashtuquajturit “refuzim estetik” në sferën e politikës reale, duke i dorëzuar pa farë rezistence institucionet legale e publike, ndërmarrjet ekonomike e korporatat e fuqishme si “Trepça”, KEK, AGROKOSOVA etj., duke i pozicionuar shqiptarët si bllok në rolin e opozitës ndaj shtetit serb, por pa e cenuar fare apratin represiv, funksionimin dhe sovranitetin e shtetit mbi Kosovën.
Kjo rezulton të ketë qenë arsyeja qenësore përse Shteti serb toleronte të “funksiononin” mekanizmat e “Shtetit paralel”, ndërkaq liderit të tij, Ibrahim Rugovës, edhe i krijonte hapësirë veprimi, jo rrallë duke e përcjellë shpurën e tij deri në aeroportin e Shkupit, si ët ishte njëri nga ministrat e Milosheviqit!
Por, për dallim nga Gandi që krijoi e shpalosi në vazhdimësi programin e tij të veprimit, Ibrahim Rugova de fakto “funksionoi” pa program veprimi! Këtë fakt e vë në pah jo një herë edhe autoria e librit z Luljeta Pula. Por ajo, si një fisnike e racës arbërore, e pohon jo pa dhimbje se do të donte që të ishte jo e vërtetë ajo që profesor Qosja shkruan për gurun e Kosovës.
“Në valën e dhunës dhe terrorit e krimeve kundër njerëzimit, kryetari I kësaj partie më të madhe e më jetëgjatë të Kosoëvs [Ibrahim Rugova v.a] do të bëjë marrëveshje me 28 prill të vitit 1999 me zbatuesin besnik të politikës së Millosheviqit, në atë kohë kryetar I Serbisë, Millan Millutinoviqin, për krijimin e qeverisë kuislinge shqiptare. Dhe kjo marrëveshje tradhëtare do të nënshkruhet në ndërtesën e Kuvendit e të Qeverisë së dikurshme të Kosoëvs. Me atë rast ‘solemn’ kryetari i partisë shqiptare do i çojë dhurata kriminelit Millan Millutinoviq… [12]
Në Perendim, në qarqet intelektuale, janë të mirënjohura dy shtyllat mbi të cilat ishte ngritur programi i Gandit:
Objektivi i pavarësisë dhe
Metoda jo e dhunshme e mosbashkëpunimit (SATYAGRAHA, që njiet edhe si “Rezistencë pasive”.[13]

Këtë program veprimi Gandi e mbarështronte qartë në fjalimet dhe shkrimet e tij; në Indi ai program njihej me emrin SUADESHI.
Mungesa e një programi të qartë politik, madje edhe në prag të luftës, e sjellë LDK-në, e më specifikisht Ibrahim Rugovën, në përplasjen më serioze pikërisht më 1 Tetor 1997 me Unionin e Studentëve të UP, por edhe me Lëvizjen revolucionare që tashmë kishte strukturuar bërthamat e para të UÇK-së. Intenca e studentëve për ta thyer STATUS QUO-në, ishte jo vetëm e ligjshme, por ajo ishte në përputhje edhe me frymën revolucionare që po ndërlidhte Lëvizjen studentore me UÇK-në në lindje. Kësaj ngjarjeje yonja Luljeta Pula ia ka kushtuar njërin prej kapitujve më të mirë të librit që mban titullin “Viti 1997, kthesë serioze e Lëvizjes”.
Në kohën kur faktori ndërkombëtar po këmbëngulte në mënyrën më arrogante të mundshme për mbajtjen e Kosovës nën Serbi, shprehet autorj e librit, në skenë del UÇK-ja, që do ët gëzojë menjëherë mbështetjen e studentëve. Shih për këtë, konstaton me të drejtë autorja e librit, në atë periudhë që po hynte Kosova, “funksionimi përmes partive politike në ato rrethana ishte një nonsens dhe një absurd.” [13]
Gjithëka ndryshoi më 1 tetor të vitit 1997. Protesat masive që organizuan studentët e Universitetit të Prishtinës me në krye Albin Kurtin, për lirimin e objekteve të Universitetit” u shndërrua në “një kthesë më serioze në lëvizjen politike të Kosoëvs e cila përfundimisht dhe në mënyrë të imponuar ndryshoi rrjedhën e saj.” [14] Prandaj ajo ngjallë shpresë edhe tek autrja, meqë atë ajo e cilëson edhe si “një ringjallje kombëtare dhe një rikthim i dinjitetit të nëpërkëmbur”. [15]
Por, siç e ka stivuar këtë ngjarje historia si pikë kulminante në praun e luftës në Kosovë, do të duhej ta stivonte edhe sjelljen e LDK-së ndaj saj, si pikën më kulminante të turpit politik.
Kjo sjellje e Ibrahim Rugovës, në esencë nuk kishte të bënte fare me frymën gandiste, siç pretendonin ca intelektualë oportunë të oborrit dje dhe vazhdojnë këtë melodramë ligjërimi edhe sot. Duke arsyetuar atë sjellje të tij obskurantiste, jo rrallë tentonin ta cilësonin LDK-në si një vazhdimësi e Lidhjes së Prizrenit, duke fyer intelegjencien e secilit dëgjues e lexues kritik.
Në këto rrethana një shtresë intelektualësh e veprimtarësh nacionalist progresiv, si Halil Alidemaj, Ukshin Hoti, Bashkim Mazreku, Bajram Kosumi, Beadin Hallaqi etj. do të krijonin Partinë e Unitetit Kombëtar (UNIKOMB) ose do të mirrnin drejtimin e Partisë Parlamentare, ndërkaq në prag të Konferencës së Rambujesë dhe gjatë saj, tok me Lëvizjen Demokratike të Bashkuar (LDB), që do të themelohej më 1998 e do të drejtohej nga Profesor Rexhep Qosja dhe Hydajet Hyseni e Mehmet Hajrizi, do t’ ia arrijnë të shndërrohen në faktor të kohezionit politik e kombëtar për aq sa do të lejonin rrethanat.
Sidoqoftë, në prag të luftës, tutje LDK-ja do t’ ia dalë edhe për shkak të karizmës së Ibrahim Rugovës, por edhe meqë gëzonte mbështete në qarqe të ndryshme politike evropiane, sidoms në Romë e Paris, ta ruaj kursin e moderuar politik, duke mos tërhequr asesi fuqinë e zjarrit mbi vete.
Në këtë periudhë, për fat të keq, nuk do të mungojnë as cilësimet e Rugovës për UÇK-në si “forcë terroriste” dhe e nxitur nga Beogradi,[16] duke mos hezituar që t’ i bëjë thirrje edhe FBI-së dhe INERPOL-it për t’ hetuar atentatin ndaj ish rektorit serb të UP-së. Por në këtë linjë ai, sidomos në komunikim me gazetarë e diplomat të huaj, do vete edhe më larg, duke e cilësuar UÇK si sajesë të Serbisë![17]
Sidoqoftë, atë qetësi “buzë furtunës”, që dominonte në Kosovë deri në vjeshtën e vonë të 1997-ës, saktësisht deri më 28 Nëntor 1997, do ta shkërmoqë shpejt dalja për herë të parë në skenë e UÇK-së. Brenda pak muajve LDK-ja, de fakto, do të shkrihet në strukturat e Shoqatës Humanitare “Nëna Terezë”[!] ndërkaq si forcë politike ajo tashmë ishte pothuajse inegzistente. Lideri i saj Ibrahim Rugova, do të shndërrohej në një PENG të llojit të vet, ashtu siç do të përfundoj edhe si politikan e lider “Sui generis”, i pa shoq në gjithë historinë tonë moderne.

Përfundim

Në këtë kapërcyell të shekullit 20-të, kur Kosova po i nënshtrohej hapar’heijdit [1989-1999], kultura politike, si pjesë e ADN-së së vegjëlisë së këtij populli, do ta ringjallë traditën luftarake dhe do të kontribuoj në rigjetjen e rrugëve për mbijetesë.
Gandi qe vrarë në vitin 1948. Rugova si politikan, de fakto, qe “vrarë” atë ditë kur me shpurën e tij kishte lëshuar Prishtinën dhe ishte nisur për Beograd, duke e lënë Kosovën në shkrumb e hi (1999), ndërkaq në mbrëmje shihej në takimin e tij më kompromitues me presidentin serb Sllobodan Milosheviqin.
Vajtja e Rugovës nga Beogradi për Romë dhe qëndrimi i tij për disa javë totalisht i izoluar, i ngjet më shumë një stivimi të mumjeve në morg, për t’ u rinxjerrë nga atje për qëllime eksperimentimi e studimi, si ishte vepruar me trupin e Fricit të gjetur në Alpet e Austrisë.
Ringjallja e tij pas luftës, kishte karakter misionar politik dhe ishte në funksion të eksperimentimit, por që pjesërisht mund të vlerësohet i dështuar.
Misionin e tij do ta vazhdojë “Gjarpri” i shpisë, që ishte katapultuar fillimisht në krye të UÇK-së, ndërkaq pas vdekjes së Rugovës, edhe në krye të Republikës!
Thuhet se çdo popull ka udhëheqjen që e meriton. Një varg rrethanash e konjukturash të brendshme të bëjnë ta kuptosh durimin e mosreagimin kolektiv. Por jo edhe ta justifikosh atë, do ët konkludojë autrja e librit tek do ët trajtojë fenomenin e katapultimit në krye të Republikës të Hashim Thaçit. Pa ekuivok, ajo atë e cilëson si “eksponentin kryesor të së keqes që kishte pllakosur Kosovën” në njëzetë vitet pas luftës, duke e cilësuar edhe si “figurën më kontraverze të historisë sonë të re”.
Duke cituar Veton Surroin, ajo pajtohet me tezën e tij se “Hashim Thaçi është përgjegjësi kryesor për kapjen e shtetit, vjedhjen e tij, varfërimin e tij material, mendor e shpirtëror., zbrazjen e tij prej një të dhjetës së popullatës për dhjetë vjetë pavarësie, humbjen e konsensusit politik dhe humbejn e perspektivës së të rinjëve brenda tij” [18]

Fundi i Rugovës, pavarësisht burbujës shtetërore, megjithatë ishte i natyrshëm.
Fundi i “Gjarprit” duket do të jetë tragjik.

Fitorja e VV më 14 shkurt 2021 për shumëçka është e përmasave kapitale për Republikën. Ajo fitore kishte prandaj përmasat e një revolucioni demokratik të heshur. Nusprodukt i saj është ambienti i ri politik.
Ajo fitore ka filluar t’i çliroj ngadalë por sigurt energjitë pozitive të qytetarëve në të gjitha rrafshet. Në këtë ambient kultura politike mund të selitet ashtu si e meriton ky brez.
Në këto rrethana të reja që po krijohen, Prof. Dr Luljeta Pula – Beqiri, edhe përmes këtij libri si dëshmi ët lloit ët vetë për historinë moderne të Koosëvs, ishte dhe mbetet një protogonist pa ët cilën nuk mund ët shkruhet historia e re e Kosovës. Ajo hynë në radhëne asaj armate të rinjësh e personalitetesh që po e bënin vet historinë, duke e konsideruar politikën si miso, pikërisht në kapërcyellin e ndeshtrashave më të mëdha, kur Srbia po pregadiste funeralin e saj.
E harruara Luljeta Pula-Beqiri me këtë libër-testament, e ka shlyer borxhin moral për brezat që vijnë. Ata duhet të flasin për borxhet që Kosova i ka asaj.
____________
1 Bedri Islami, Përjetësia e dyfishtë, Tiranë 2008
2 Mark Krasniqi, Lugu i Baranit, ASHAK, Prishtinë 1984, f.45
3 Bernardin Palaj, Organizimi i Bajrakut, Tiranë 1943, f.328
4 Gani Bobi, Paradoks kulturor, Prishtinë 1986, f.57
5 Boris KALNOKY: Hamburger Abendblatt
https://www.abendblatt.de/archiv/1999/article204585375/Musste-Fehmi-Agani-sterben-weil-er-nicht-zu-brechen-war.html
6 Mehmet Kraja, Vite të humbura, Prishtinë 1995
7 Nikë Gjeloshi, ”MINISTRIA E MBROJTJES E REPUBLIKËS SË KOSOVËS 1991–1995“, Prishtinë 2015
8 Arbën Xhaferi, Vepra III, f.146
9 Breher, Nehru, f.75
10. Dr Luljeta Pulës “Rrëfimi i një jete për Kosovën” – botim i Shtëpisë botuese: KOHA, Prishtinë, 2020, f. 304]
11. Po aty
12. Po aty, f. 305
13. Më 22. 06. 1996, në gazetën „Rilindja“ Ibrahim Rugova deklaron: “Mendoj se nuk ekziston UÇK-ja“.
Kah mesi i janarit 1997 kur UÇK’ja kreu një atentat kundër rektorit famëkeq të UP-së Radivoje Papoviq, në konferencën me gazetarë, të mbajtur më 24.01.1997, Ibrahim Rugova lidhur me këtë rast deklaron :
„Ne nuk kemi informacione se ekziston Ushtria Çlirimtare e Kosovës dhe në emër të saj mund të paraqiten shërbime të ndryshme, pasi ende nuk është paraqitur askush i kësaj UÇK’je. Dënojmë edhe njëherë shpërthimin terrorist të autobombës në Prishtinë, si moment i rrezikshëm për gjendjen e rëndë në Kosovë dhe kërkojmë që këtë rast ta hulumtojë FBI dhe INTERPOL-i, të shihet se çfarë ishte ai shpërthim mjaft i sofistikuar. Po ashtu dënojmë edhe rastet e vrasjet që po bëhen me pretekst të kolaboracionizmit dhe kërkojmë ndërprerjen e tyre“ — përfundon citati. (Lexo: Gazeta “Rilindja”, 25. 01. 1997).
14. Dr Luljeta Pulës “Rrëfimi i një jete për Kosovën” – botim i Shtëpisë botuese: KOHA, Prishtinë, 2020, f. 372
15. Po aty, f. 373
16. Po aty
17 -Për gazetën gjermane Frankfurter Allgemeine Zeitung “FAZ”, Ibrahim Rugova, thotë se: ”Krahas UÇK-së, serbët kanë sajuar edhe Frontin e Çlirimit Kombëtar dhe një Lëvizje për Çlirimin e Kosovës” (!!!) ( Lexo: Ushtria Çlirimtare e Kosovës (Dokumente dhe artikuj), botimi dytë, prill 1998, f. 181)
18. Dr Luljeta Pulës “Rrëfimi i një jete për Kosovën” – botim i Shtëpisë botuese: KOHA, Prishtinë, 2020, f. 549