Shkrimtare udhëtimesh, përkthyese, aktive në Lëvizjen e Gruas Katolike, studiuese e Shqipërisë, lindi në mars të 1882-it në Mynih dhe vdiq në 22 shkurt 1956 në Mynih. Freiin Amelie ishte fëmija më i madh i Bernhard Karl Gottfried Freiherr Godin-it dhe e bashkëshortes së tij Juli Freiin Eichthal-it. Amelia u rrit në mënyrë strikte dhe merrte mësime private sipas traditës së familjes, ndërkohë që ndiqte mësimet fetare në shkollë publike. Për përsosjen e formimit të saj prindërit e dërguan në shkollën e manastirit të motrave “Sacre Coer” në Riedenburg ku duhet të përgatitej “për zonjë shtëpie”: përvetësimin e drejtimit të shtëpisë, në planin mësimor kishte edhe përvetësimin e manierave të sjelljes, gjuhëve të huaja (frëngjisht, anglisht) si edhe muzikë (violinë dhe pianio). Ajo ishte frymëzuar veçanërisht nga përshkrimet e udhëtimit dhe ekspeditat e princeshës Therese von Bayern. Pas përfundmit të shkollimit të zakonshëm të “Höhere Töchter” aristokratja donte të jepte provimin e pjekurisë dhe të shkonte në Zyrih, meqenëse atje gratë lejoheshin të ndiqnin studimet në të gjitha fakultetet qysh në vitin 1875. Megjithatë prindërit ishin kundër kësaj. Si ngushëllim i vetëm për Godinin mbeti aktivizimi i saj prej shkrimtareje, si bashkëpunëtore e “Kölnischen Volkszeitung” dhe e “Täglichen Rundschau” në vitin 1902. Në vitet 1905/1906 atë e kaploi mërzia dhe për të shmangur këtë gjë prindërit e dërguan bashkë me vëllain më të vogël për një udhëtim të gjatë drejt Athinës, Stambollit dhe Palestinës. Gjatë këtij udhëtimi për në Stamboll rastësisht ajo takon në anije një shqiptar fisnik, i cili e frymëzoi për vendin e tij dhe e ftoi Freiin që të vizitonte Shqipërinë. Godini e përmbushi ftesën në verë të 1908-ës. Ajo njohu shumë patriotë shqiptarë ndër to Eqerem Bej Vlorën me të cilin lidhi një miqësi të gjatë. Pas qëndrimit në Shqipëri asaj i kishte pëlqyer kaq shumë vendi saqë qysh nga ai çast ajo e konsideroi si atdheun e saj të dytë dhe gjysmën e vitit jetonte në shtetin e Ballkanit. Atë nuk e lidhi me Shqipërinë vetëm dashuria për Eqerem Bej Vlorën (i cili rridhte prej njërës nga familjet më fisnike të Shqipërisë së Jugut), me të cilin nuk mund të martohej për arsye fetare (ai ishte mysliman). Gjatë vizitës së parë në Shqipëri ajo u takua edhe me udhëheqësin e ri të rebelëve të Shqipërisë së ugut, me Çerçiz Topullin dhe me poetin e nacionalistin Mihal Grameno.
Marie-Amelie Freiin von Godin – Der Kanun
Në korrik të 1914-ës punon si sanitare në spitalin ushtarak të Durrësit. Përshtypjet e udhëtimit të saj dhe përvojat kulturore ajo i publikon në gazeta dhe revista të ndryshme ose në publikime të veçanta. Një arritje e rëndësishme shkencore-historike ishte përkthimi në gjermanisht, në bashkëpunim të ngushtë me mikun e saj që jetonte në mërgim Eqerem Bej Vlorën, i Të Drejtës Zakonore Shqiptare: “Kanuni i Lek Dukagjinit”. Këtu bëhet fjalë për “tërësinë e rregullave ligjore që vlenin në zonën e ngulmimit të popullit shqiptar, sigurisht që në periudhën pararomake. E drejta zakonore shqiptare përcaktonte jetën e popullit shqiptar, veçanërisht të zonave fshatare, pjesërisht deri në vitin 1939. Për përkthimin e veprës shqiptare Godini udhëtoi në prill të 1930-ës në Shkodër. Atje ajo qëndroi për shumë javë në Urdhërin Françeskan. Krahas kësaj Godini punoi më shumë se dy dekada për fjalorin e parë të gjuhës shqipe dhe gjermane dhe botoi disa romane me tematikë shqiptare.
Për shkak të jetës shumë jokonvencionale që bënte, ajo në Mynih ishte një “moderniste ekzotike” e njohur. Godini ishte në kontakt me personalitete të rëndësishme të politikës, kulturës dhe aristokracisë. Salloni i saj në Mynih ishte qendër për të gjitha synimet katolike, letrare, shkencore dhe kulturore. Ajo kishte mikeshë Ellen Ammann bashkë me të cilën themeluan “Lidhjen e Grave Katolike Gjermane”. Brenda kësaj Lidhjeje ajo përkrahu “arsimin shkencor” të vajzave dhe grave të “shtresave të ulëta dhe të larta”.
Që nga viti 1943, kur shqiptarët ngritën krye ndaj pushtimit gjerman, u rëndua në mënyrë të dukshme gjendja për Godinin. Ajo u dyshua për përkrahje të “Lëvizjes Nacional – Çlirimtare Shqiptare”. Si rrjedhojë u ndalua aktiviteti i saj publicistik, si dhe librat e shkrimet e saj me tematikë shqiptare.
Si eksperte për Ballkanin Godini ishte një bashkëpunëtore e vlefshme e Lidhjes së Grave. Deri në vdekje ajo u përpoq për të përkrahur e ndihmuar familjet shqiptare, si nga ana financiare ashtu edhe në mbrojtjen e të drejtave në zyra.
Pas një sëmundjeje të rëndë ajo vdiq në moshën 76-vjeçare në Mynih. Në varrimin e saj krahas personaliteteve të shquara të Lidhjes së Grave Katolike morën pjesë edhe shqiptarë të cilët qanë dhe thanë: “Sot ka vdekur nëna e Shqipërisë”.
Veprat:
“Nga vendi i skllavërisë. Novela shqiptare”, Vjenë 1913; “Nga Shqiprëia e re. Skica politike dhe kulturore-historike”, Vjenë 1914; “Vëllai ynë Kain”, Berlin 1919; “Çlirimi. Roman nga Shqipëria moderne”, Regensburg 1920; “Besa e Jakup Sharës. Tregime shqiptare”, Jenë 1921; “Fjalori i gjuhës shqipe dhe gjermane”, Pjesa I., Lajpcig 1930; “Ellen Ammann. Një jetëshkrim”, Mynih 1933 dhe shumë shkrime të tjera publicistike të botuara nëpër revista e gazeta lidhur me çështjen shqiptare dhe me aktivizimin e saj në “Lidhjen e Grave Katolike”.
Nën sundimin e jataganit dhe të Gjysmëhënës turke
Gjatë luftës heroike që Shqipëria e vogël bëri nën udhëheqjen e princit të saj të patrembur, Skënderbeut, kundër turqve që kishin depërtuar në Europë, ipeshkvit dhe fretërit françeskanë e kanë mbështetur në mënyrën më të vendosur princin dhe bëmat e tij heroike, kështu që Shqipëria, e shoqëruar gjatë më shumë se tridhjetë vjetësh nga bekimet e nxehta të Papës dhe tërë krishtërimit, u shndërrua në një bastion të Europës.
Në kishën e stërlashtë të Vaut të Dejës në Shkodër, atje, ku Drini zbret me tërbim nga malet dhe derdhet në fushën pjellore, pikturat murale gotike tregojnë Skënderbeun duke marrë shpatën nga duart e Virgjëreshës qiellore. Ai ishte vërtetë luftëtari i Maries dhe fitorja e tij, disfatat e tij vendosnin për fatin e të krishterëve!
Kjo luftë kaq e gjatë fitimtare e Shqipërisë katolike – qëndresë e shenjët e një grushti të vogël luftëtarësh të krahasuar me ushtritë e sulltanit – ka qenë kryesisht e mundur vetëm falë përkushtimit deri në vdekje ndaj besimit të tyre i tërë populli shqiptar, udhëheqësit heroik dhe të gjithë priftërinjtë shqiptarë! Në atë kohë Shqipëria ka merituar falënderimin e përjetshëm të krishtërimit, por që iu dha asaj aq pak. Në dhjetëvjeçarin midis vitit 1435 dhe 1475 vrulli i parë i dëshirës së turqve për të pushtuar Shqipërinë theu dhëmbët, atëherë kur, duke manovruar me shkathtësi midis një trekëmbëshi shkëmbor, ushtria e vogël e heronjve të Skënderbeut mundi të fitojë disa herë rresht kundër ushtrisë së Sulltanit. Të kishte mundur turku ta shpartallonte Shqipërinë, dhe përsa kohë që hordhitë e tij ishin të kapulluara ashtu nga dehja e parë e fitores, me siguri që Vjena dhe bashkë me të ndoshta edhe Europa e mbetur, do të kishin rënë në duart e tyre. Ndërsa kur Skënderbeu vdiq në vitin 1475 dhe pas vdekjes së tij shqiptarët e rraskapitur u lëkundën, edhe turku e kishte humbur ndërkaq forcën e tij goditëse. Por vetë Shqipërinë natyrisht që ai e nënshtroi nga cepi jugor deri në cepin verior.
Menjëherë pas fitores turke kleri shekullar dhe ai i Urdhrave e braktisën Shqipërinë; mizoria e hordhive të Profetit është shumë e njohur. Vetëm dishepujt e shën Françeskut qëndruan në vend. Gjatë katër shekujsh ata mbajtën barrën e llahtarshme të përndjekjeve të vazhdueshme e të përgjakshme. por aty ku disa vdisnin si martirë, të tjerët e merrnin menjëherë e pa u trembur kryqin nga dora që po shuhej.
Pjesa më e madhe e kuvendeve të françeskanëve u bë tym e flakë dhe kështu françeskanët e fushës dhe të viseve kodrinore u detyruan tu ngjiten maleve. Në Kosovë deri në vitin 1865 ata nuk mund të mbanin as veshjen e tyre të dashur. Atyre u duhej të shikonin me shumë dhimbje se si pjesë të grigjës së tyre, të cilës radhët e rralluara të fretërve nuk mund t’i jepnin asnjë ndihmë, binin në prehrin e Islamit. Megjithatë në Sebaste, Kepin e Rodonit, Lezhë, Rubik dhe Troshan, ndonëse fare të thjeshtë dhe shumë herë edhe të fshehtë, ata mundën ta ruanin shërbesën baritore. Në malësitë e Dukagjinit ata jetonin nëpër shpella.
Aty ku luginat e gjera të lumenjve mundësonin depërtimin e turqve në male, gjendja e kishës dhe e grigjës së saj ishte e pashpresë. Pothuajse që në shekullin e 17-të e tërë Shqipëria, deri në veri dhe në verilindje, duket se ishte bërë fushë e përndjekjeve të tmerrshme kundër priftërinjve katolikë. Braktisja e besimit nga ana e popullsisë së pafat, edhe aty ku, duke përballur shtypjen, ajo i kishte mbetur besnike deri atëherë, ishte tashmë një çështje kohe. Kur banorët e dëshpëruar nga jugu i vendit, si p.sh. nga zonat malore të mrekullueshme në jug të Vlorës, të cilëve për njëqind vjet u ishte dashur të hiqnin dorë nga përkujdesja baritore, i kërkuan ndihmë si Romës ashtu edhe françeskanëve shqiptarë në veri të vendit. Por Papa nuk mundi t’i ndihmonte, sepse në ato kohë kur zelli besimtar ishte zvogëluar, ai nuk kishte priftërinj të tillë, të cilët do të kishin qenë të gatshëm të përballonin edhe vdekjen prej martiri, por edhe françeskanët nuk mundnin, sepse numri i tyre i vogël në atë kohë vështirë se mjaftonte për të meshuar në Shqipërinë e Veriut. Këtë gjendje të pashpresë diti ta shfrytëzojë patriarkana greke; sepse që nga pushtimi i Kostandinopojës ajo ka gëzuar nga turqit në Perandorinë e Sulltanëve, privilegje dhe mbrojtje të cilat, në mënyrë të pakuptueshme, nuk iu dhanë kishës katolike; ajo mundi pra, të dërgojë, popët e saj dhe ta fusë nën ombrellën e vet Shqipërinë e Jugut për sa kohë që ajo ishte e krishterë.
Por në veri dhe në verilindje të Shqipërisë françeskanët vazhduan edhe më tej të përkujdesen dhe vijuan ta ngushëllojnë shpirtërisht popullsinë. Por shumë syresh iu desh ta paguanin përmbushjen e detyrës së tyre, veçanërisht në rripat bregdetarë dhe në fushat që ishin të arritshme për turqit, me vdekjen e tyre të tmerrshme; sidoqoftë disa të paktë prej tyre mundën tu shpëtonin përndjekjeve dhe të vepronin edhe më tej për shpëtimin e kësaj bërthame të zgjedhur, të paepshme dhe shumë të guximshme të krishterësh katolikë të maleve shqiptare.
Tek e fundit, kuptohet, që numri i françeskanëve shqiptarë ishte zvogëluar dhimbshëm, sidomos për shkak të pamundësisë për të përgatitur brezat të rinj pastorësh, aq sa disa françeskanëve u duhej të ushtronin shërbimin baritor në një zonë, e cila kërkonte ditë të tëra për të mbërritur.
Familiengrab von Godin & Varreza familjare e Godin
Kur, më në fund, në shekullin e 19-të nënshtetasit e krishterë të Portës në Ballkan shpalosën flamurin e lirisë dhe Austro-Hungaria mori të drejtën e mbrojtjes së nënshtetasve të krishterë të Portës, erdhën ditë më të mira. Në atë kohë numri i françeskanëve që vepronin në Shqipëri, numërohej me gishta. Por radhët e tyre u plotësuan nga anëtarë të provincës episkopale të Tirolit, në Shkodër u themelua një jetë e rregullt urdhtare në kuptimin më të plotë të fjalës dhe përkujdesja baritore në malësinë që vazhdonte të ishte katolike, u përtëri sërish.
Kishat, kuvendet dhe qelat u ngritën sërish nga gërmadhat e tyre
Dhe fiset katolike të malësisë, tw cilët duke qëndruar syhapur nëpër shtigjet pothuajse të pakalueshme të maleve të tyre të larta, e kishin ruajtur lirinë e tyre gjatë tërë kohës së pushtimit turk, i ndëshkonin myslimanët në Shkodër dhe Lezhë duke bërë sulme të guximshme apo plaçkitje të befasishme, sa herë që ata kërcënonin tu preknin qoftë edhe një fije floku qyteteve katolike apo françeskanëve të tyre të dashur.
Në shqip nga PhD. Elda GJANA-BORIÇI
Marrë nga libri: Shqipëria e re. Skica politike dhe kulturore – historike
