Kujtime nga Burgu i Vlorës

Tomë Mrijaj 

Periudha e diktaturës ateisto-komuniste në Shqipëri, gjatë vitëve të zeza 1944-1990, ka qenë një kalvar i vërtetë mundimesh të pambarim, për të gjithë ata që kanë kaluar fatkeqsisht shumë dekada brenda qelive të ftohta, plot lagështi.

Për shumë vite me radhë, historianët botërorë të ditëve tona, të cilët kanë studiuar me shumë kujdes krimet e periudhës së fashizmit dhe nazizmit, gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, kanë arritur në përfundimin e saktë, se epoka fatkeqe e sundimit barbarë të komunizmit kudo në vendet ish komuniste dhe socialiste deri më sot (në Korenë e Veriut, Kubë etj.), ka qenë shumë herë më e ashpër dhe katastrofike, se ajo e fashistëve italianë, nazistëve gjermanë dhe militaristëve fashistë japonezë.

Gjatë gjithë kohës së komunizmit të zi (1941-1991), e cila fatkeqsisht për herë të parë përhapet dhe vendoset si epidemi kancerogjene në ish Rusinë Cariste në vitin 1917, nga komunistët bolshevikët kriminelë muzhikët (fshatarët barbarë) Vladimir I. Lenini dhe Josif V. Stalini, fatkeqsisht kanë vdekur mizorisht në tortura, pushkatuar me dhe pa gjyq dhe vdekur me mijëra të pafajshëm (burra, gra dhe fëmijë) në kampet e tmerrshme të përqendrimi ose të punës së detyruar deri në vdekje mbi 120 milionë anti marksistë, antibolshevikë, antisocialstë, antikomunistë etj. (sipas emërtimit politik të regjimeve në shtete dhe kontinente të ndryshme të botës), duke qenë në këtë mënyrë shifra numerike dy herë më e madhe se njerëzit e vdekur po barbarisht gjatë periudhës së pushtimeve naziste dhe fashiste të Luftës së Dytë Botërore (56 milionë).

Hetuesit dhe personeli ushtarak i burgjeve shqiptare si katilë të regjur, ishin të përzgjedhur me shumë kujdes për të tilla krime, të cilët ndiqnin me përpikmëri taktikat e burgjeve fashiste dhe nasiste të kohës, në mënyrë që t’ia bënin vazhdimisht dhe ndër vite jetën ferr të vërtetë të gjithë të burgosurve, që fatkeqsisht kishin rënë në duart e tyre si xhelatë.

Asokhe duhet thënë se vetë sistemi apo diktatura e komunizmit ishte i barabartë me burgun e madh popullor, sepse në këte gjendje ishte katandisë i gjthë populli shqiptarë, që ishte brenda një burgut gjigand për 5 dekada, rrethuar në kufi dhe brenda saj totalisht me tela me xhemba dhe bunkera betoni dhe hekuri kudo në male, fusha, qytete dhe bregdetin shqiptar.

Burgu i Vlorës ishte një ferr i vërtetë

Këto ditë po lexoja me shumë kujdes dhe emocione një libër historik me kujtime të përjetuara dhe të hidhura njëkohsisht, shkruar disa vite më parë nga ish i burgosuri politik dhe ish Kryetar i Shoqatës së ish të Perndjekurve dhe të Persekutuarve (Dënuarve) Politikë në Shqipëri, gjatë kohës së sundimit të diktaturës më të egër komuniste në botë.

Autori i kujtimeve të hidhura i burgosuri politik i ndërgjegjës Kurt Kola, në librin e tij, përshkruan jetën dhe burgjet e tmerrshme të Shqipërisë, të cilët iu desh t’i kalonte mbi shpinë ditë për ditë dhe shumë vite me radhë, duke filluar nga mosha e fëmijërisë, kur ai hyri brenda dhe deri sa u lirua me ardhjen e lirisë dhe demokracisë në Shqipëri në vitin 1991.

Kryetari i Shoqatës martire Kola, ndër të tjera shkruan: “Burgu i Vlorës nuk ishte model i atij të Gjirokastrës, as si ndërtesë, as si trajtim. Komandant burgu ishte Hysen Kapllani, me gradën Major dhe njeri, disi, i moderuar. Në këtë burg nuk pati gjëra të natyrës makabre si në Gjirokastër, por ndodhën dy takime interesante që ia vlen të tregohen…

Ballafaqimi i dy të dënuarve në lojën e Sigurimit të Shtetit

Dedë Gjonmarkaj ishte arrestuar në fillim të vitit 1945. E kishin dënuar 5 vjet, të cilat i bëri ditë më ditë. Lirohet në maj të vitit 1950 nga burgu i Tiranës. Shkon në shtëpi të Lekë Previzit, i cili nuk ishte internuar akoma. Ishte e dielë dhe rastisi ditë sporti: luante Tirana me Partizanin.

Të dy bashkë u nisën për të parë ndeshjen. Mbrapa i ndiqte një makinë e Sigurimit të Shtetit. Pa mbërritur tek stadiumi, dy civilë u presin rrugën.

Eja me ne – i thonë Dedës dhe e fusin në mes. Tre metra më tutje, hapin derën e pasme të veturës dhe e fusin brenda. Leka, i shastisur dhe shumë i trembur ndoqi me sy rrëmbimin e shokut dhe me të shpejtë u zhduk për në shtëpi. Dedën e izoluan në birucat e Ministrisë së Brendshme…

Tani fillon loja e Sigurimit të Shtetit. Në Tepelenë “lirojnë” familjen e Gjonmarkajve. E mbajnë një javë në qytet me pretekstin se nuk kishte makinë për ta çuar në Shkodër. Në krye të javës, gazeta Zëri i Popullit, në faqe të parë me germa kapitale shkruan: “Dedë Gjonmarkaj, i biri i tradhtarit Gjon Markagjoni, sapo u lirua nga burgu është arratisur.”

Diaboliku, Niqit Andoni, vjen nga Tirana dhe rikthen në kamp internimi familjen e Gjonmarkajve, duke u thënë: “Qeveria jonë ju liroi nga internimi, por u bë shkak arratisja e djalit tuaj dhe u anullua falja juaj…”

Dedë Gjonmarku sillet në birucat e Gjirokastrës, ndërsa oficeri i Ministrisë së Brendshme, mirditori Mark Dodani, i maskuar në emrin e Dedë Gjonmarkajt, futet në çetat e të arratisurve në Shqipërinë e Mesme.

Ministria e Brendshme, e instruktuar nga KGB-ja ruse, pati krijuar “Frontin e Heshtur”, – një organizatë me oficerët më të zgjedhur, të cilët kishin dalë maleve si të arratisur dhe asgjësonin të arratisurit e vërtetë, me format më të pabesa.

Disa nga të arratisurit që i kapnin të gjallë, me forma të ndryshme mashtrimi, arrinin t`i bënin bashkëpunëtorë, deri edhe tek diversantët Zenel Shehu e Hamit Matjani.

Mark Dodani, me disa oficerë të tjerë, depërtoi në çetën e Sulë Selimes nga Baldushku i Tiranës dhe u bë shumë i besuar aty, nën maskën e Dedë Gjonmarkajt, të cilin nuk e kishin parë kurrë, por e besonin si djalin e Princit të Mirditës, Gjon Markagjonit.

Ndërsa Dedë Gjonmarkaj, pa asnjë akuzë, dergjej në katakombet e Gjirokastrës, nën emrin e tij, oficeri i sigurimit, Mark Dodani, vriste dhe arrestonte në gjumë kundërshtarët politikë!

Në gjashtë vjet, 1948-1954, i ndihmuar nga KGB-ja nëpërmjet agjentit të saj, Kim Filbi, sigurimi shqiptar asgjësoi të gjithë të arratisurit brenda vendit, si edhe ata që vinin si diversantë nga jashtë për ta mbyllur me Zenel Shehun dhe Hamit Matjanin.

Çeta e Sulë Selimes, në të cilën pati hyrë oficeri i Sigurimit, Mark Dodani, u pushkatua e gjithë, përveç të birit Nazif Selimja, të cilin e dënuan 15 vjet burg. Ky tregon: “Ishim në dijeni të infiltrimit të oficerëve të sigurimit në çetat e të arratisurve dhe bënim shumë kujdes. Hetonim mjaft para se të pranonim ndonjë të arratisur të ri, por nuk arritëm dot deri tek djallëzia se mund të “përdoret” në lojë djali i Gjon Marka Gjonit…

Takim i përzemërt i dy “armiqve” në burgun e Vlorës…

Pas mbarimit të lojës, Dedë Gjonmarkajn e çojnë në spitalin e burgut në Tiranë, në gjendje të rëndë shëndetësore. Aty e kurojnë për dy muaj rresht me ilaçe dhe ushqim, duke ia shpëtuar jetën. Në një nga ditët e viziton Ministri i Brendshëm Kadri Hazbiu, i cili i komunikon dënimin me 7 vjet burg!

– Nuk kam dalë në gjyq dhe nuk më është komunikuar asnjë akuzë, – i thotë Deda.

– Të është bërë gjyqi në mungesë, do të vij vendimi, – i tha Ministri.

– Dedën, nga spitali i burgut e çojnë në burgun e Vlorës dhe, për koincidencë apo qëllimisht, në dhomë me Nazif Selimen.

– Na preve në besë, Dedë Gjomarkaj! – i tha buzagaz Nazifi.

Deda shtangu nga ky lajm, edhe pse Nazifi e tha buzagaz. E kuptoi dhe e rroku në qafë, si për t’i kërkuar ndjesë për gabimin që bëri. Deda, edhe pse përqafimin e Nazifit po e pranonte si pendesë, nuk po çlirohej dot nga befasia e asaj që dëgjoi dhe Nazifi i tregoi gjithë poshtërsinë, që ishte luajtur në emër të tij.

Kurt Kola

Në Shqipërinë Burg

Faqe 102, 103, 104