Nga: Zhenja Amis
(Svitlana dhe Romani janё emigrantё nё Kanada)
Nё se dikush do na thosh neve qё, pikёrisht pas 10 vitesh, Ukraina do zhytesh nё luftё, nuk do ta besonim (ёshtё fjala pёr vitin 2012).
Dy tё rinjtё- Svitlana dhe Romani- janё njё ҫift i hijshёm, qё kanё themeluar njё klub rinor, qё ne e vizituam nё vitin 2012. Ata janё aktivizuar qё kur unё ika nga Ukraina nё 2005, pra nuk i njihja ata para ikjes sime. Ne jemi miq nё fejsbuk, qё mё sjell fotot e kёtij ҫifti tё bukur, herё duke u ngjitur nёpёr male, herё nё sfond tё pejsazheve ekzotike atje dhe nё botё. Romani ёshtё udhёheqёs profesionist i turizmit.
Nё foton e fundit qё pashё dhe qё mё shokoi, Romani qe i veshur me uniformёn ushtarake, ditёn e parё tё shёrbimit nё ushtri…Kjo nuk duhet tё jetё njё befasi, sepse ҫdo burrё nё Ukrainё ёshtё thirrur nё ushtri, sepse ёshtё kohё lufte, por gjithsesi mua me shokoi pak. Kjo ka ndodhur mbase para disa muajve.
Dhe pёrfytyrojeni gёzimin dhe befasinё time, kur lexova qё Svitlana mё shkroi pёr vizitёn e saj nё Montreal! Kishte ardhё bashkё me dy fёmijtё e saj- Dianёn 9 vjeҫe dhe Bogusllavin 11 vjeҫ- pёr njё vizitё gjashtё javore nё Kuebek, dhe njё kohё tё shkurtёr nё Montreal. Esperantistёt e Montrealit u takuan nё vendin e zakonshёm, Resto Vego, pёr t’i mirёseardhur ata dhe pёr tё dёgjuar rrёfimet pёr gjendjen nё Ukrainё, nё fund tё shkurtit 2024. Ditёn tjetёr ne shёtitёm pak nё Montreal- vizituam qendrёn time tё
punёs: Zyrёn Kombёtare tё Filmit, ku ata vlerёsuan veҫanёrisht kukullat e filmave animativё dhe futbollin nё tryezё.
Por kёtu do flas jo pёr shёtitjet tona nё Montreal, por pёr atё qё na tregoi Svitlana pёr jetёt e tyre nё Ukrainё. Pra po ju propozoj rrёfimin e saj, pak tё pёrzier me zёrin tim vetiak.
“Ka qenё njё gabim…gjithҫka do pёrfundojё shpejt”. Nё fillim, askush nuk e besoi se do bёhej luftё. Edhe kur Rusia e kish ushtrinё nё kufi me Ukrainёn, njerёzit nё Ukrainё nuk e besonin, se ditёn tjetёr do ndodhё invadimi dhe lufta, tregon Svitlana. Unё e kujtoj vetё edhe frazёn e mikut tim dhe ish bashkёnxёnёsit:
“Zbarkimi nё tokё i jashtёtokёsorёve do ndihesh mё i mundёshёm se sa lufta me Rusinё…”
Nuk mund tё pёrfytyrohej qё Rusia, vendi me tё cilin kemi kaq lidhje tё forta familjare, kulturore, gjuhёsore, do dojё tё na asgjёsojё..Gjuha ruse ёshtё njё gjuhё e shpeshtё pёr shumё ukrainas. Nё pjesёn mё tё madhe ne jemi rritur nё njё mjedis dy gjuhёsh, shpesh me prindёr herё me prejardhje ukrainase, herё me prejardhje ruse, mё gjyshёr qё banojnё qoftё nё Rusi pёr shumё vetё nga Ukraina dhe herё nё Ukrainё pёr shumё vetё nga Rusia (sikurse ёshtё edhe rasti i Svitlanёs).
“Kur filloi lufta, ne vёrtet menduam se ka njё gabim kёtu. Menjёherё, kur do ta kuptojnё se ёshtё gabim, gjithҫka merr fund”, rrёfen Svitlana. Pёr shumё vetё- pёrfshi edhe mua- kjo luftё po ndjehet si njё tradhёti e neveritshme…Mё tё mirёt ranё tё parёt…Thotё Svitlana, saktёsisht nё muajt dhe vitin e parё tё luftёs humbёn individёt mё tё mirё tё vendit. Elita. Intelektualёt. Sepse dolёn vullnetarё tё shёrbenin nё luftё tё gjithё, shpesh edhe persona me famё tё vendit: aktorё, atletё, gazetarё, muzikantё…dhe thjesht tё gjithё, qё e ndjenin se e kanё pёr detyrё ta mbrojnё vendin… Njё nga kёta persona ka qenё bashkёnxёnёsi im i mёparshёm nё shkollё. Lexova pёr vdekjen e tij nё lajmet. Ai ishte atlet dhe organizator i njё konkursi atletike tё njohur tё bashkёsisё…
Shkёputjet e rrymёs elektrike
Ёshtё njё fjalё angleze qё ka hyrё nё fjalorin e pёrgjithshёm tё ҫdo personi nё Ukrainё ndёrmjet fundit tё 2022 dhe fillimit tё 2023, fjala “Blackout”- ndalja e rrymёs elektrike. Nё Kiev elektriciteti herё vjen, herё ikёn, duke u alternuar afёrsisht ҫdo katёr orё. Prandaj duhet t’i planifikojmё jetёn, komunikimin, internetin, detyrat shtёpiake, punёt nё shkollё, gatimin dhe gjithҫka tjetёr rreth periudhave tё elektricitetit dhe mungesёs sё tij. U mёsuam tё jetojmё me kёtё orar. Svitlana tregon, qё njё herё ajo ngeli nё ashensor, 10-15 minuta para ikjes sё rrymёs sipas orarit. Ajo thotё, duke qeshur, se kishte mёsuar nga praktika, qё oraret nuk janё tё sakta, por vetёm tё pёrafёrta. Pёr fat, i shoqi, Romani, u kthye dhe dёgjoi trokitjet e saj dhe thirrjet pёr ndihmё. Ai gjeti nё jutub njё video si ta hapte ashensorin dhe ajo doli nga aty, duke qendruar nё mes tё dy kateve. Svitlana thotё se nuk kishte rrezik dhe se tani nё Kiev nuk ikёn mё rryma- ose kjo ndodh rrallё, fatmirёsisht…
Infrastrukura e dёmtuar Veҫanёrisht nё fillim tё pushtimit, shumё objekte tё infrastrukturёs sё qytetit nё qytete tё ndryshme dhe kuptohet edhe nё Kiev, u dёmtuan. Dmth vendet qё furnizojnё dhe pastrojnё ujin, qё prodhojnё dhe shpёrndajnё energjinё etj. Kjo e vёshtirёson jashtёzakonisht jetёn e pёrditshme. Ndёrsa Svitlana flet pёr kёtё, unё kujtoj stuhinё kanadeze tё pranverёs 2023, qё preku Kanadanё Lindore, kur ne vetё
humbёm rrymёn elektrike pёr ca kohё…Kёto momente nga kujtojnё se sa e lehtё ёshtё jeta qё ne bёjmё normalisht dhe si shkatёrrohet gjithҫka pёr disa orё ose disa ditё.. Po shtoj, qё kёto dёmtime tё infrastrukturave nuk ishin tё rastёsishme- ato qenё planifikuar me kujdes pёr tё qёlluar saktёsisht atje ku na dhёmb mё shumё dhe ku prek sa mё shumё shtёpi…
Jeta me ndalesa
Kur dёgjohet sirena, duhet tё shkojmё nё strehimin mё tё afёrt pёr t’u fshehur nga sulmi ajror. Kjo ёshtё rutinё tanimё pёr tё gjithё banorёt e vendit. Kur vrojtohet njё avion rus, qoftё edhe tepёr larg, madje edhe jashtё kufirit tё vendit, njoftohet njё sulm i mundёshёm. Nё se jeni nё lёvizje, duhet tё ndaloni. Nё se jeni nё shkollё apo nё kopshtin e fёmijёve, nё universitet, ndёrmarrje pune ose kudo qoftё, duhet tё zbrisni poshtё pёr t’u fshehur dhe tё rrini atje deri sa tё largohet kёrcёnimi. Pra, disi jemi mёsuar me ndёrprerjet e jetёs sё pёrditshme. Jemi pёrgatitur pёr kёtё- me telefonat e xhepit tё ngarkuar plotёsisht,
me bateritё rezervё, me llampa tё vogla, me pak ushqim…
Kievi ёshtё tani qyteti mё i sigurt nё Ukrainё, por sigurisht jo 100 pёrqind, sepse ёshtё luftё”, thotё Svitlana. Pastaj shton menjёherё se vetёm 5 km larg shtёpisё sё saj ra njё mbetje rakete qё dёmtoi disa shtёpi dhe vrau 7 njerёz…Mbase fjala “e sigurtё” ёshtё tepёr relative…
Familje tё ndara
Pas takimit me Svitlanёn, futa disa foto nё fejsbuk. Ajo rrinte ulur pranё njёrit nga antarёt e klubit tonё dhe e kujtoj, qё njё mik shkroi: “Familje e bukur”. Doja ta sqaroja se personi nё krah tё saj nuk ёshtё i shoqi- dhe se i shoqi, Romani, ёshtё ushtar (burrat e moshёs sё shёrbimit ushtarak nuk lejohen tё largohen nga vendi)…Bashkёshorti i Svitlanёs, Romani, ka studiuar pёr mjekёsi- dhe megjithёse ka punuar jo gjatё nё degёn e vet (epidemiologji), atё e morёn nё ushtri si mjek, me gradёn e togerit.
Realiteti i shumё familjeve nё Ukrainё ёshtё se ato janё tё ndara. Burrat janё nё ushtri- qoftё vullnetarisht, qoftё tё thirrur…Shumё gra dhe fёmijё kanё ikur jashtё. Nё fakt, esperantistёt janё organizuar mirё pёr tё ndihmuar ukrainasit refugjatё. Shumica e espearntistёve nga Ukraina kanё mbetur nё Europё, por njoh disa qё kanё shkuar nё Amerikё. Svitlana thotё se nё Ukrainё ajo ёshtё diplomuar pёr frёngjisht dhe anglisht, por para luftёs nuk mund ta pёrdorte shumё frёngjishten. Doli se kjo gjuhё ishte shumё e dobishme tani qё ajo ёshtё nё Kuebek. (Svitlana tregon duke qeshur, se familja
e saj mikpritёse nё Francё gjeti njё mёnyrё tё mirё pёr tё mёsuar emrin jo tё lehtё pёr jo sllavёt, e djalit tё saj Bogusllav, qё u quajt hijshёm “Beau-gosse-slave”- njё djalё sllav i bukur, nё frёngjisht).
Fёmijёt e saj e flasin gjithashtu frёngjishten, madje u futёn nё njё shkollё nё Francё. Por…ҫmimi i kёsaj sigurie ishte ndarja nё fund tё 2023…33 familje. I pyeta fёmijёt se cili ёshtё vendi mё i pёlqyer nё botё pёr ta. Diana u pёrgjigj pa mёdyshje: Ukraina…
Po ndjehet lodhja
Pas ndjenjёs fillestare tё detyrёs shoqёrore, kur shumё vetё dolёn vullnetarё pёr nё ushtri, tani, mё tepёr se dy vjet mё pas, po ndjehet lodhja. Kjo ndjenjё e lodhjes u shtua mё shumё pas fushatёs sё pritur gjatё por jo tё suksesёshme tё kundёrsulmit, vjeshtёn e kaluar. Kuptohet, pjesa e madhe e kёtij faji peshon mbi ne, Perёndimin, qё nuk e furnizoi mjaftueshёm Ukrainёn me armё…Por realiteti ёshtё se njerёzit qё dolёn vullnetarё pёr tё shёrbyer nё ushtri para dy vjetёsh, duan- dhe duhet- tё pushojnё pak dhe sasia e vullnetarёve tani nuk mjafton pёr t’i liruar personat qё luftojnё, tepёr tё lodhur pёr njё kohё shumё tё gjatё…
Jeta vazhdon
Nuk mund tё qendrosh nёn stresin e luftёs gjithё kohёn. Njerёzit shkojnё nё kinema, nё kafene, hanё bashkё, pinё bashkё, bisedojnё dhe qeshin bashkё, thotё Svitlana. Duke e vёshtruar kёtё nga jashtё, mundet nganjёherё tё mendosh gabim sikur herё herё lufta harrohet. Por ja qё lufta kthehet nё bashkёbisedim, sepse miqtё dhe familiarёt e gjithkujt janё nё ushtri, ose herё pas here jehon tingulli i sirenёs dhe i kohёs pёr t’u fshehur, nё se parashikohet njё sulm…Svitlana shёnon edhe ndryshimet nё kulturё- veҫanёrisht tё kulturёs popullore. Kёngёt pёr luftёn dhe mallin pёr tё dashurit, pak sikurse
menjёherё pas Luftёs sё Dytё Botёrore, janё pjesё e kulturёs sё tashme dhe e artit nё Ukrainё. Njё pjesё tjetёr ёshtё falenderimi pёr ushtrinё nё fillim tё gjitha organizimeve.
Ja ku jemi nё kёtё teatёr tё bukur (kinema, kafene), tё rehatshme dhe i jemi falenderues ushtrisё qё po lufton, nё mёnyrё qё ta shijojmё kёtё ditё tё bukur (mbrёmje) etj.
Nuk bёjmё plane …
Njё njeri i urtё ka thёnё, nё se duan ta pёrqeshin Zotin, t’i thonё atij planet e veta. Pra, nё Ukrainё thjesht sot nuk bёjnё plane. Sepse askush nuk e di, se si do shkojnё punёt, ҫfarё do ndodhё nesёr.
Ndёrsa ne po shёtisnim nё Qytetin e Vjetёr, e kujtoj Svitlanёn duke thёnё, “epo, nuk e dimё, se ҫdo ndodhё tjetёr nё Europё mё pas”. Po, pas luftёs nё Ukrainё, ose mbase gjatё saj. Vallё lufta do lokalizohet nё Ukrainё apo do kёrcejё pёrtej kufijve tё Ukrainёs dhe do e zhysё pjesёn tjetёr tё Europёs nё luftё?
Mendime tё trishta …
Ҫfarё mё pas? Garry Evans pyeti, se qysh e sheh Svitlana zgjidhjen e luftёs. Njё pyetje e vёshtirё.
Kuptohet, nuk dihet pёrgjigjia…Edhe nё se Ukraina (me shpresё) do fitojё, nuk ёshtё e qartё qysh mund tё riintegrohet vendi. Pёr shembull, qysh pjesa lindore (Donbasi, Lugansku) do mund tё bashkohen me pjesёn tjetёr tё vendit- unё vetё dyshoj pёr kёtё…Veҫ kёsaj, me kaq shumё jetё tё humbura pёr tё mbrojtur ҫdo centimetёr, investimi i vendit ёshtё shumё i lartё pёr tё marrё parasysh lёshimet e disa tokave nё shkёmbim tё ndёrprerjes sё luftёs…
Mendimet e fundit
Mё dhemb zemra. Dua tё kthehem nё kohё, para atyrё 12 viteve dhe tё pij ҫaj dhe tё haj ёmbёlsira duke luajtur role lojёrash dhe duke treguar pёr Kanadanё. Dua qё Svitlana dhe Romani, fёmijёt tё jenё bashkё dhe njё ditё ata ta vizitojnё Montrealin tё gjithё bashkё, tё katёr. Dua qё ata tё jenё tё sigurt dhe mos tё jenё tё detyruar tё bёjnё zgjidhje drithёruese. Nga njёherё provoj tё kuptoj, vallё bota u prish nё njё
moment, apo ka pasё disa prishje tё vogla qё kanё ndodhur atёhere dhe atёhere qё sollёn nё kёtё situatё. Ёndёrroj qё njё ditё do zgjohem pёr tё konstatuar qё lufta ishte thjesht njё makth, njё ёndёrr e keqe…Dhe dua qё esperantistёt- dhe tё gjithё njerёzit e botёs- tё bien dakord tё paktёn pёr njё parim:
qё jeta e ҫdo personi ёshtё e shenjtё dhe qё nuk mund tё rrёmbehet dhe qё detyrё e ҫdo personi ёshtё tё jetё njё instrument pёr paqe.
Pёrktheu: Bardhyl Selimi, Tiranë, 9 prill 2024
Shkrimi në Esperanto – Bardhyl Selimi
Zhenja Amis
“Oni simple ne planas…”
Vivi en Ukrainio dummilite
(ĉerpita el la revuo LUMO de Montrealo)
Ĵenja Amis
Mi rigardas la fotojn el nia vizito al Ukrainio, en 2012. Tio estis la lasta vizito de mia edzo Joel kaj mi al Ukrainio. Mi mem poste vizitis en 2018 kaj 2019, por aranĝi ĉion por la translokiĝo de mia patrino al Kanado. Pasis jam pli ol jardeko de tiu bela vojaĝo en 2012, sed mi sentas, ke pasis ne jardeko, sed jarcento… Jen, sur la fotoj, la bela grupo de esperantistoj de ĉiuj aĝoj, ridetantaj kaj feliĉaj. Ni manĝas kuketojn alportitajn de ni el Kanado, kaj diversajn Ukrainajn bongustaĵojn. Ni trinkas teon (la nepra parto
de ĉiuj Esperantokunvenoj en Ukrainio). Ni amuzas nin per rol-ludoj, ni rakontas pri Kanado, montras fotojn, ridas.
Se iu dirus al ni tiam, ke ekzakte post 10 jaroj Ukrainio plonĝos en militon, ni neniel kredus… La du junuloj – Svitlana kaj Roman — estas ĉarma paro, kiu eĉ fondis la junularan klubon, kiun ni vizitis en 2012. Ili aktiviĝis jam post kiam mi elmigris el Ukrainio en 2005, do, mi ne konis ilin antaŭ mia foriro. Ni estas amikoj en Fejsbuko, kiu tiam kaj tiam “manĝigas” al mi fotojn de tiu bela paro, jen grimpanta la montojn, jen sur la fonoj de ekzotikaj pejzaĝoj tie kaj jene en la mondo. Roman estas profesia turisma
gvidanto.
En la lasta foto, kiun mi vidis, kaj kiu frapis min, estis Roman vestita per milita uniformo, la unuan tagon kiel servanto en la armeon… Tio ne devas esti surprizo, ja ĉiu viro en Ukrainio nun povas esti vokita en la armeon, ja oni vivas en milita tempo, sed ial tio estis ŝoko vidi lin vestita milite. Tio estis eble antaŭ kelkaj monatoj. Kaj jen imagu mian ĝojon kaj surprizon, kiam mi legis, ke Svitlana skribis al mi pri sia vizito al Montrealo! Ŝi venis kun du infanoj – 9-jara Diana kaj 11-jara Boguslav – por ĉ. sessemajna vizito al Kebeko, kun mallonga tempo Montreale. La montrealaj esperantistoj renkontiĝis en sia kutima loko,
Resto Végo, por bonvenigi ilin kaj aŭskulti ŝian rakonton pri la situacio en Ukrainio, fine de februaro 2024. La postan tagon ni ankaŭ iom promenis Montreale — vizitis mian laborejon: la Nacian Filmoficejon, kie ili aparte aprezis la pupojn el animaciaj filmoj kaj la tablofutbalon.
Sed tie ĉi mi parolos ne pri nia agrabla montrealumado, sed pri tio, kion Svitlana rakontis al ni pri iliaj vivoj en Ukrainio. Do mi proponas ŝian rakonton, iom miksitan kun mia propra voĉo.
“Estis eraro… ĉio baldaŭ finiĝos” En la komenco, neniu kredis ke milito okazos. Eĉ kiam Rusio havis la armeon apud la landlimo kun Ukrainio, homoj en Ukrainio ne kredis, ke la sekvan tagon okazos invado kaj milito, rakontas Svitlana. Mi mem rememoras ankaŭ la frazon de mia amiko kaj antaŭa samlernejano: “La surteriĝo de eksterteranoj sentiĝus pli verŝajna ol milito kun Rusio…”.
Oni ne povis imagi, ke Rusio, la lando, kun kiu oni havas tiom fortajn ligojn familiajn, kulturajn, lingvajn, volos neniigi nin… La rusa lingvo estas ofta lingvo por multegaj Ukrainianoj. Ni plejparte kreskis en dulingva medio, ofte kun gepatroj jen de ukraina, jen de rusa origino, kun la geavoj loĝantaj jen en Rusio por pluraj personoj el Ukrainio, kaj jen en Ukrainio por multaj personoj el Rusio (kiu estas ankaŭ la kazo de Svitlana).
“Kiam la milito komenciĝis, ni vere pensis, ke estas iu eraro. Tuj kiam oni komprenos, ke estas eraro, ĉio finiĝos”, konfesas Svitlana. Por multaj – inkluzive de mi – tiu milito sentiĝas kiel plej abomeninda perfido… La plej bonaj falis unue… Svitlana diras, ke ĝuste en la unuaj monatoj kaj unua jaro de milito oni perdis la plej bonajn individuojn de la lando. La eliton. La intelektulojn. Ĉar militservi volontulis ĉiuj, tre ofte ankaŭ personoj de tutlanda renomo: aktoroj, atletoj, ĵurnalistoj, muzikistoj… kaj simple ĉiuj, kiuj sentis ke estas ilia devo iri kaj defendi la landon… Unu el tiuj personoj estis mia antaŭa samklasano el la
lernejo. Mi legis pri lia morto en la novaĵoj. Li estis atleto kaj organizanto de konata komunuma atleta konkurso…
Elektroperdoj
Se estas unu angla vorto, kiu eniris en la ĝeneralan vortoprovizon de ĉiu persono en Ukrainio inter la malfrua 2022 kaj la frua 2023, ĝi estas la vorto “blackout” – elektrohalto. En Kijivo la elektro jen estis, jen ne estis, alternante plimalpli ĉiujn kvar horojn. Oni devis do bone plani sian vivon, komunikadon, retumadon, hejmtaskojn, lernej-laborojn, kuiradon kaj ĉion alian ĉirkaŭ la periodoj de elektro kaj senelektro. Oni lernis vivi laŭ tiu horaro. Svitlana rakontas, ke unu fojon ŝi estis kaptita en lifto, ankoraŭ 10–15 minutojn antaŭ ol la senelektriĝo devis okazi laŭ la horaro. Ŝi diras, ridetante, ke jen ŝi praktike
lernis, ke la horaroj ne estas ekzaktaj, sed nur proksimumaj. Bonŝance, ŝia edzo Roman revenis kaj aŭdis ŝiajn frapojn kaj la vokojn por helpo. Li trovis en jutubo videon pri kiel malfermi la lifton, kaj ŝi eliris el la lifto, starante meze inter la du etaĝoj. Svitlana diras, ke ne estis danĝere, kaj ke nuntempe en Kijivo la senelektrigoj ne okazas – aŭ okazas malofte, bonŝance…
La infrastrukturo damaĝita
Aparte en la komenco de la invado, multaj objektoj de la urba infrastrukturo en diversaj urboj, kaj, kompreneble, ankaŭ en Kijivo, estis damaĝitaj. T.e., la lokoj, kiuj provizas kaj purigas la akvon, generas kaj distribuas la elektron, ktp. Tio ege malfaciligas la ĉiutagan vivon. Dum Svitlana parolas pri tio, mi rememoras la kanadan ŝtormon de printempo 2023, kiu trafis Orientan Kanadon, kiam ni mem perdis elektron por iom da tempo… Estas nur en tiaj momentoj, kiam ni memoras, en kiom komfortaj kondiĉoj ni loĝas, kiam ni perdas tion, eĉ nur por kelkaj horoj aŭ kelkaj tagoj… Mi aldonu, ke tiuj damaĝoj de la infrastrukturoj ne estis hazardaj — ili estis zorge planitaj, por trafi ekzakte tie, kie ĝi plej doloras kaj
trafos kiom eble plej multe da homoj…
La vivo kun haltoj
Kiam oni aŭdas la sirenon, oni devas iri al la plej proksima ŝirmejo por kaŝiĝi de aeratako. Tio estas la rutino por ĉiuj loĝantoj de la lando. Kiam oni observas rusan aviadilon, eĉ tute fore, eĉ ekster la limoj de la lando, oni anoncas la eblan atakon. Se oni estas en transporto, oni devas eliri el ĝi. Se oni estas en la lernejo aŭ infanĝardeno, universitato, laborejo aŭ kiu ajn alia loko, oni iras suben por kaŝiĝi, kaj oni restas tie ĝis la minaco estas for. Do, oni iom alkutimiĝis al la interrompoj al la ĉiutaga vivo. Oni estas preparita por tio – kun poŝtelefonoj plene ŝargitaj, kromaj poŝtelefonaj ŝargiloj, etaj lampoj, manĝetoj…
“Kijivo estas nun la plej sekura urbo en Ukrainio, sed certe ne 100- procente, ĉar estas milito”, diras Svitlana. Tuj I poste ŝi aldonas, ke nur 5 km de ŝia domo falis restaĵo de raketo, kiu damaĝis domojn kaj mortigis 7 homojn… Eble, la vorto “sekura” estas tre relativa…
Familioj dividitaj
Post nia kunveno kun Svitlana, mi metis kelkajn fotojn en Fejsbukon. Ŝi sidis apud unu el niaj klubanoj, kaj mi memoras, ke unu amiko skribis: “Bela familio”. Mi devis klarigi, ke la persono apud ŝi ne estas ŝia edzo – kaj ke ŝia edzo Roman estas en la armeo (homoj de militserva aĝo ne rajtas foriri el la lando)… La edzo de Svitlana, Roman, studis medicinon – kaj eĉ se li laboris nelonge laŭ sia medicina fako (epidemiologio), li tamen estis prenita en la armeon kiel kuracisto, kun la rango de leŭtenanto. La realo de pluraj familioj en Ukrainio estas ke ili estas dividitaj. La viroj estas en la armeo — ĉu volontule, aŭ vokite… Pluraj virinoj kaj infanoj foriris el la lando. Fakte, esperantistoj bone organiziĝis por helpi al
rifuĝintaj ukrainianoj. La plejparto de esperantistoj el Ukrainio tamen restis en Eŭropo, sed mi konas kelkajn, kiuj iris ankaŭ al Ameriko. Svitlana diras, ke en Ukrainio ŝi diplomiĝis pri la franca kaj la angla, sed ke antaŭ la milito ŝi ne multe uzis la francan. Sed tio evidentiĝis ege utila, kiam ŝi iris loĝi kun la gefiloj en Francio. Kompreneble, la franca tre utilas ankaŭ nun, vizitante Kebekion. (Svitlana rakontas, ridante, ke ŝia gastiganta familio en Francio trovis bonan manieron lerni la ne-tro-facilan-por-neslavoj nomon de ŝia filo: Boguslav, kiu estis ĉarme nomita “Beau-gosse-slave” – bela slava knabo, en la franca lingvo). Ŝiaj infanoj ankaŭ iom parolas la francan, kaj eĉ iris al la lernejo en Francio. Sed… la prezo de tiu
sekureco estas apartiĝo de la Mapo de la milito, je la fino de januaro 2023. 33 familioj… Mi demandis al la infanoj, kiu estas ilia plej ŝatata loko en la mondo. Diana respondas senhezite, Ukrainio…
Laceco instaliĝas
Post la komenca sento de socia devo, kiam pluraj personoj volontulis por la armeo, nun, pli ol du jarojn poste, laceco instaliĝis. Tiu sento de laciĝo eĉ pliiĝis post la longe atendata, sed apenaŭ sukcesa, kampanjo de kontraŭatakado, pasintaŭtune. Kompreneble, la granda parto de tiu kulpo pezas sur ni, la Okcidento, kiu ne sufiĉe provizis per armiloj… Sed la realo estas, ke la homoj, kiuj volontulis militservi antaŭ du jaroj, volas – kaj devas – iom ripozi, kaj la kvanto de volontuloj nun ne sufiĉas por liberigi la personojn, kiuj batalas, tro lacigitaj, dum tro longa tempo…
La vivo daŭras
Oni ne povas esti en streĉo pri milito la tutan tempon. La homoj iras al kinejoj, kafejoj, kunmanĝas, kuntrinkas, babilas kaj kunridas, diras Svitlana. Rigardante tion de ekstere, oni eble povus foje iluzie pensi, ke fojfoje oni forgesas, ke estas milito. Sed jen la milito revenas en la konversacio, ĉar ĉies amikoj kaj familianoj estas jen en la armeo, aŭ jen tiam kaj tiam venas la sono de sireno kaj la tempo kaŝiĝi, se estas antaŭvidita atako… Svitlana notas ankaŭ la ŝanĝiĝojn en la kulturo — aparte de la populara kulturo. La kantoj pri la milito kaj la sopiro pri la amatoj, iom kiel tiuj dum la Dua Mondmilito, estas parto
de la nuna kulturo kaj arto en Ukrainio. Alia parto estas danki la armeon en la komenco de ĉiuj eventoj.
Jen ni estas en tiu bela teatro (kinejo, kafejoj), komfortaj, kaj ni estas dankemaj al la armeo, kiu batalas, por ke ni povu ĝui tiun belan tagon (vesperon) ktp.
Oni ne faras planojn…
Iu saĝulo diris, ke, se oni volas ridigi Dion, oni rakontu al Dio siajn planojn. Do, en Ukrainio nun oni simple ne planas. Ĉar neniu scias, kiel aferoj iros kaj kio okazos morgaŭ. Dum ni promenis en la Malnova Urbo, mi memoras Svitlanan diranta, “nu, ni ne scias, kio alia okazos en Eŭropo, poste”. Jes, post la milito en Ukrainio, aŭ eble dum ĝi. Ĉu la milito estos lokita en Ukrainio, aŭ ĉu ĝi saltos preter la ukrainajn limojn kaj plonĝigos ankaŭ alian parton de Eŭropo en militon?
Tristaj pensoj…
Kio poste? Garry Evans demandis, kiel Svitlana vidas la solvon de la milito. Malfacila demando.
Kompreneble, oni ne konas la respondon… Eĉ se Ukrainio (espereble) gajnos, ne estas klare, kiel la lando povas reintegriĝi. Ekzemple, kiel la orienta parto (Donbaso, Lugansko) povus unuiĝi kun la cetero de la lando – pri tio mi dubas, persone… Kaj krome, kun tiom da vivoj perditaj por defendi ĉiun centimetron, la investo de la lando estas tro alta por konsideri la cedon de certaj teritorioj interŝanĝe al la ĉeso de la
milito…
Finaj pensoj
Mia koro doloras. Mi volas reveni en la tempo, antaŭ tiuj 12 jaroj, kaj trinki teon kaj manĝi kuketojn, ludante rol-ludojn kaj rakontante pri Kanado. Mi volas ke Svitlana kaj Roman, la infanoj, estu kune, kaj ke unu tagon ili vizitu Montrealon ĉiuj kune, kvarope. Mi volas ke ili estu sekuraj kaj ne devu fari korŝirajn elektojn. Mi provas foje kompreni, ĉu la mondo rompiĝis en unu momento, aŭ estis pluraj etaj rompiĝoj, kiuj okazis tiam kaj tiam, kiuj fine algvidis al tiu situacio. Mi revas, ke unu tagon mi vekiĝos por konstati, ke la milito estis nur koŝmaro, malbona sonĝo… Kaj mi volas ke esperantistoj – kaj ĉiuj homoj de la mondo – konsentu pri almenaŭ unu principo: ke la vivo de ĉiu persono estas sankta kaj neprenebla,
kaj ke la devo de ĉiu persono estas esti instrumento por la paco
