Disa koncepte për shuarjen e shkollës dhe deshkollarizimin e shoqërisë

Shkruan: Gëzim Bullaku, Vushtrri

Hyrje

Në shoqërinë dhe literaturën bashkëkohore, shpesh përballemi me koncepte dhe nocione që përfaqësojnë pikëpamje diametralisht të kundërta për shkollën, arsimin dhe mësimdhënien. Përderisa disa prej tyre janë më të matura ka edhe aso që shkojnë deri atje sa të kërkojnë “Shuarjen e shkollës” ose “Vdekjen e shkollës” dhe “Deshkollarizimin e shoqërisë” në përgjithësi. Këto ide pasqyrojnë shqetësimet dhe kundërshtimet e ndryshme që lindin si përgjigje ndaj metodave, strukturave dhe qëllimeve të caktuara të arsimit, qoftë në kuadër të një sistemi të veçantë arsimor apo në kontekst më të gjerë. Ato paraqesin diversitetin e pikëpamjeve ndaj sistemit arsimor, duke theksuar nevojën për reflektim dhe për ndryshime në mënyrën se si arsimi dhe edukimi konceptohen, ofrohen dhe pranohen në shoqërinë bashkëkohore. Këto qasje sfiduese nuk janë thjesht një kundërshtim vetëm për hir të kundërshtimit por ato shpesh përfaqësojnë përpjekje për të rindërtuar arsimin dhe shkollën në përputhje me nevojat individuale dhe kolektive të njerëzve. Duke i shqyrtuar më tej këto koncepte, mund të arrijmë në një kuptim më të thellë të tensioneve që ekzistojnë në literaturën bashkëkohore përkatëse por edhe brenda sistemit arsimor duke pasqyruar potencialin për inovacion dhe ndryshim.

Antiarsimi

Antiarsimi është një pikëpamje që shpreh një skepticizëm të thellë ndaj rolit dhe efektivitetit të sistemit arsimor tradicional. Përkrahësit e kësaj qasje argumentojnë se shkolla shpesh shërben si një mekanizëm për të ruajtur status quo-në dhe për të kufizuar zhvillimin e mendimit kritik dhe të pavarur. Filozofi Friedrich Nietzsche, për shembull, kritikoi ashpër institucionet arsimore për rolin e tyre në ruajtjen e normave shoqërore dhe për pengimin e zhvillimit të individëve të lirë dhe krijues. Në veprën e tij të njohur “Kështu foli Zarathustra,” Nietzsche shprehet se: “Çdo arsim që nuk ka për qëllim rritjen e individëve të fortë dhe të pavarur është një krim kundër njerëzimit.” Nietzsche përshkruan qartë shqetësimet e tij për mënyrën se si arsimi mund të shërbejë si një instrument për të ruajtur strukturat ekzistuese dhe për të ndaluar zhvillimin e individëve të lirë dhe krijues. Përkrahësit e antiarsimit shpesh e konsiderojnë arsimin si një strukturë që nuk përmbush nevojat e individëve, duke e parë atë si një mekanizëm që mund të kufizojë zhvillimin e lirë dhe autonom të mendimit kritik. Megjithatë, është e rëndësishme të theksojmë se jo të gjithë përkrahësit e antiarsimit mohojnë plotësisht vlerën e arsimit. Disa prej tyre kërkojnë thjesht një reformim të thellë të sistemit arsimor, me qëllim të krijimit të një ambienti më të hapur dhe inkurajues për mësimdhënie dhe mësim nxënie. Në veprën e tij “The Anti-Education Era,” James Paul Gee shton zërin e tij në këtë kritikë, duke analizuar sesi strukturat arsimore aktuale nuk arrijnë të përgatitin individët për sfidat e botës moderne dhe mund të pengojnë zhvillimin kreativ dhe inovativ. Ky qëndrim është i përbashkët edhe me autorë si Bryan Caplan, i cili në veprën e tij “The Case Against Education” sfidon idenë se shkolla është e dobishme për shumicën e njerëzve dhe argumenton se arsimimi formal shpesh është një humbje e burimeve dhe kohës.  Nga ana tjetër, mbështetësit e arsimit tradicional përpiqen të argumentojnë se ky sistem ka një rol të rëndësishëm në sigurimin e barazisë në mundësi dhe zhvillimin e një shoqërie të organizuar.

Antishkollimi

Antishkollimi është një qasje që sfidon strukturat dhe metodat tradicionale të institucioneve shkollore, duke promovuar alternativat që theksojnë një qasje më të personalizuar dhe fleksibilite ndaj mësimit. Ithtarët e antishkollimit shpesh e shohin sistemin tradicional si të ngurtë dhe të kufizuar, duke kërkuar forma mësimore që të mundësojnë zhvillimin individual përtej kufijve të klasës dhe kurrikulave të standardizuara. Kështu, p.sh. John Taylor Gatto, një mësimdhënës dhe autor amerikan, në veprën e tij “Dumbing Us Down: The Hidden Curriculum of Compulsory Schooling,” kritikon shkollimin e detyruar duke argumentuar se ai mëson nxënësit të jenë të nënshtruar dhe të privuar nga zhvillimi i tyre i plotë intelektual dhe emocional. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se mbështetësit e shkollimit tradicional besojnë se struktura dhe metodat e përcaktuara janë thelbësore për sigurimin e një arsimi dhe edukimi të qëndrueshëm dhe të barabartë për të gjithë.

Deshkollimi

Deshkollimi, është një koncept që promovon largimin nga sistemi i arsimit formal, inkurajon individët të eksplorojnë njohuritë dhe aftësitë përmes eksperiencave praktike dhe burimeve alternative. Kjo qasje synon të çlirojë mësimin nga kufizimet e shkollës, duke krijuar mundësi për një arsim më autonom dhe inovativ. Për shembull, prindërit që ndjekin këtë rrugë shpesh zgjedhin shkollimin në shtëpi, duke përdorur teknologjinë dhe burime të hapura për të krijuar një program të përshtatur sipas interesave të fëmijëve të tyre. Megjithatë, kritikët e deshkollimit kanë shprehur shqetësimet e tyre se mungesa e strukturës formale mund të ndikojë negativisht në zhvillimin social dhe akademik të individit.

Mosshkollimi

Mosshkollimi është një gjendje por edhe një pikëpamje ku individi nuk merr pjesë në aktivitetet shkollore, qoftë për shkak të mungesës së interesit, mosmarrëveshjeve me metodat e mësimdhënies, ose për arsye të tjera personale. Ky fenomen mund të ketë ndikime të ndryshme, duke përfshirë rrezikun e mbetjes mbrapa në zhvillimin e aftësive dhe njohurive të nevojshme për jetën. Sidoqoftë, disa përkrahës të kësaj qasjeje mund të argumentojnë se mosshkollimi mund të nxisë zhvillimin e një forme më të personalizuar të arsimit dhe edukimit, ku individi mund të ndjekë interesat dhe pasionet e tij në mënyrë të pavarur.

Antipedagogjia

Antipedagogjia paraqet një kritikë të thellë ndaj metodave tradicionale të mësimdhënies dhe pedagogjisë, duke sfiduar parimet e saj bazë dhe duke kërkuar një qasje më dinamike dhe të personalizuar ndaj mësimdhënies. Përkrahësit e antipedagogjisë besojnë se arsimi dhe pedagogjia tradicionale shpesh e kufizon kreativitetin dhe iniciativën e nxënësve, duke e përqendruar mësimdhënien rreth autoritetit të mësuesit dhe strukturave të paracaktuara. Ata përpiqen të promovojnë metoda që inkurajojnë pjesëmarrjen aktive të nxënësve dhe krijimin e një ambienti ku mësimi ndodh në mënyrë natyrale dhe spontane. Nga ana tjetër, mbështetësit e pedagogjisë tradicionale kanë theksuar se strukturat e përcaktuara mirë e drejtë dhe qasjet e provuara kanë një rol të rëndësishëm në ndihmën për të gjithë nxënësit që të arrijnë standardet e nevojshme për sukses.

Fundi i arsimit

Koncepti i “fundit të arsimit” trajton idenë se sistemi arsimor, siç e njohim sot, po humbet funksionet e tij tradicionale dhe se ka ardhur koha për një ndryshim të thellë. Kjo ide është përqafuar nga mendimtarë si Neil Postman, Everett Reimer, Zachary T. Slayback, Ivan Illich, etj. Kështu, p.sh. Neil Postman, në veprën me titull, The End of Education, argumenton se arsimi dhe edukimi formal ka humbur orientimin e tij dhe koha jonë ka nevojë për një ripërkufizim të qëllimeve dhe metodave për t’u përshtatur me kërkesat e kohëve moderne. Sipas Postman, sistemi arsimor duhet të evoluojë për të adresuar sfidat dhe ndryshimet e shpejta të shoqërisë. Reimer, në veprën me titull, School is Dead, deklaron se shkolla tradicionale është një formë arsimi dhe edukimi që nuk i përgjigjet më nevojave të shoqërisë moderne ndërsa Illich, në veprën e tij Deschooling Society, sugjeron një shoqëri ku mësimi ndodh në mënyrë të lirë dhe organike, jashtë kornizave të shkollimit të detyruar. Këto ide sugjerojnë se fundi i arsimit dhe edukimit, në kuptimin e tij tradicional, është i pashmangshëm dhe se është e nevojshme të mendojmë për forma të reja të mësimdhënies dhe të të nxënit që janë më të përshtatshme për kohët moderne.

Vdekja e shkollës

Koncepti i “Vdekjes së shkollës” është një kritikë e fuqishme ndaj sistemit arsimor tradicional, e cila u bë i njohur nga Everett Reimer në veprën e tij “School is Dead.” Reimer argumenton se shkolla, ashtu siç ekziston sot, është një institucion i tejkaluar dhe i padobishëm që nuk arrin të përmbushë nevojat e individëve dhe të shoqërisë moderne. Në një linjë të ngjashme, Zachary T. Slayback, në librin “The End of School: Reclaiming Education from the Classroom,” propozon një transformim të thellë të mënyrës se si mendojmë për edukimin, duke sugjeruar që mësimi duhet të zhvillohet jashtë klasës tradicionale dhe të jetë më i personalizuar dhe i orientuar drejt interesave individuale. Një tjetër zë i rëndësishëm në këtë drejtim është John Holt, i cili argumenton se fëmijët mësojnë më mirë kur janë të lirë të ndjekin interesat e tyre, jashtë strukturave të ngurta të shkollimit të detyruar. Në mënyrë të ngjashme, Ivan Illich, në veprën e tij “Deschooling Society,” sfidon funksionin e shkollave si mekanizma kontrolli dhe ruajtës të status quo-së, duke sugjeruar një qasje më të decentralizuar ndaj mësimit. Këto ide, ndonëse sfiduese dhe të diskutueshme, kanë nxitur debat të thellë mbi të ardhmen e arsimit dhe kanë shtruar pyetje të rëndësishme për rolin e shkollës në shoqërinë moderne.

Deshkollarizimi i shoqërisë

Deshkollarizimi i shoqërisë është një koncept që shkon përtej idesë së thjeshtë të deshkollimit individual dhe përqendrohet në ridizajnimin e shoqërisë si tërësi për të eliminuar varësinë nga institucionet formale arsimore. Ky koncept, i frymëzuar nga filozofi dhe teologu Ivan Illich në veprën e tij të njohur “Deschooling Society,” propozon një shoqëri ku mësimi ndodh në mënyrë natyrale dhe spontane, në përditshmëri, përmes bashkëveprimit të përhershëm me mjedisin dhe njerëzit përreth. Illich argumenton se sistemi arsimor formal shpesh shërben për të ruajtur pabarazitë shoqërore dhe për të mbajtur individët brenda kufijve të paracaktuar të mendimit dhe sjelljes. Deshkollarizimi i shoqërisë sfidon idenë se arsimimi efektiv mund të ndodhë vetëm brenda mureve të shkollës dhe sugjeron që strukturat shoqërore, përfshirë ekonominë, politikën dhe kulturën, duhet të integrojnë mësimin si një komponent organik dhe të pandarë. Përkrahësit e kësaj qasjeje besojnë se një shoqëri e deshkollarizuar do të nxiste zhvillimin e qytetarëve më të lirë, krijues dhe të ndërgjegjshëm, të cilët do të jenë më të përgatitur për të përballuar sfidat e botës moderne. Megjithatë, kritikët e deshkollarizimit të shoqërisë paralajmërojnë se largimi i plotë nga arsimi formal mund të krijojë pabarazi dhe të dobësojë koherencën sociale, duke e bërë më të vështirë sigurimin e një arsimi dhe edukimi cilësor dhe të barabartë për të gjithë anëtarët e shoqërisë.

Përfundim

Në përfundim, mund të themi se konceptet si antiarsimi, antishkollimi, deshkollimi, mosshkollimi, antipedagogjia, fundi i arsimit, vdekja e shkollës dhe deshkollarizimi i shoqërisë, përfaqësojnë një larmi perspektivash që sfidojnë dhe rishikojnë rolin dhe strukturën e arsimit tradicional. Këto ide reflektojnë shqetësimet në rritje rreth kufizimeve të sistemit arsimor dhe nevojën për forma më fleksibile, personalizuese dhe inovative të arsimit. Ndërsa secila prej këtyre qasjeve ofron një kritikë të rëndësishme ndaj mënyrës se si arsimi është konceptuar dhe zbatuar, ato gjithashtu sugjerojnë mundësi të reja për të ndërtuar një sistem arsimor që është më i ndjeshëm ndaj nevojave individuale dhe më i aftë për të përgatitur qytetarë të lirë dhe krijues. Megjithatë, sfidat dhe rreziqet e këtyre qasjeve, veçanërisht në aspektin e sigurimit të barazisë dhe kohezionit shoqëror, nuk duhet të injorohen. Diskutimi dhe eksplorimi i këtyre ideve është thelbësor për të kuptuar dhe për të zhvilluar një sistem arsimor që plotëson më mirë kërkesat e shoqërisë bashkëkohore dhe qëndron në hap me ndryshimet e shpejta të botës moderne.

Në kuadër të arsyetimeve të përfaqësuesve të lëvizjeve dhe koncepteve të përmendura hasen shumë vërejtje të qëndrueshme që i bëhen shkollës dhe mësimdhënies tradicionale, të cilat duhet të merren parasysh si dhe të evitohen. Por, teoria bashkëkohore e mësimit e kundërshton “Shuarjen e shkollës” – “Vdekjen e shkollës” dhe “Deshkollarizimin e shoqërisë”, duke kërkuar përpjekje të vazhdueshme për reformimin dhe bashkëkohësimin e shkollës dhe të mësimit sipas kërkesave dhe nevojave të shoqërisë në vendin përkatës. Për fat të keq, në vazhdën e këtyre përpjekjeve, po ndodhin hapa, teknika dhe strategji të nxituara, të cilat shpesh realizohen pa siguruar fuqizimin e faktorëve pjesëmarrës në ngritjen e cilësisë së shkollës dhe të mësimit, gjë që reflektohet edhe në rezultatet e dobëta të PISA-s në vendin tonë.

(Autori është mësimdhënës, pedagog dhe wikipedian)

Burimet

• Braunmühl, Ekkehard von (2006) [1975]. Antipädagogik – Studien zur Abschaffung der Erziehung [Antipedagogy – Studies on the Abolition of Education] (in German) (Neuauflage 1. ed.). Leipzig: Beltz.
• Caplan, Bryan (2018). The Case Against Education: Why the Education System Is a Waste of Time and Money. Princeton University Press.
• Freire, Paulo (1968). Pedagogy of the Oppressed. Herder and Herder.
• Gee, James Paul (2013). The Anti-Education Era: Creating Smarter Students through Digital Learning. Palgrave Macmillan.
• Gatto, John Taylor (2009). Weapons of Mass Instruction: A Schoolteacher’s Journey through the Dark World of Compulsory Schooling. New Society Publishers.
• Gatto, J. Taylor (2001). The underground history of American education: A schoolteacher’s intimate investigation into the problem of modern schooling. Stranger Journalism.
• Griffith, Mary (1998). The Unschooling Handbook: How to Use the Whole World As Your Child’s Classroom. Three Rivers Press.
• Holt, John Caldwell (1975). Escape from Childhood. Ballantine Books.
• Holt, J. “GWS – About Growing Without Schooling”. John Holt GWS.
• Illich, Ivan (1971). Deschooling Society. Calder & Boyars.
• Lister, Ian (1974). The Challenge of Deschooling. In: Ian Lister: Deschooling. A Reader. Cambridge University Press, London.
• Nietzsche, F. (2015). Anti-education: On the Future of Our Educational Institutions. New York Review of Books.
• Petrovic, John E., & Rolstad, Kellie (November 2017). “Educating for Autonomy: Reading Rousseau and Freire Toward a Philosophy of Unschooling.” Policy Futures in Education, 15(7–8): 817–833.
• Postman, Neil (1995). The End of Education: Redefining the Value of School. Knopf.
• Postman, Neil & Weingartner, Charles (1969). Teaching as a Subversive Activity. Dell Publishing.
• Reimer, Everett (1971). School Is Dead: Alternatives in Education. Doubleday.
• Rancière, Jacques (1991). The Ignorant Schoolmaster: Five Lessons in Intellectual Emancipation. Stanford University Press
• Sax, Leonard (2016). The Collapse of Parenting: How We Hurt Our Kids When We Treat Them Like Grown-Ups. Basic Books
• Slayback, Zachary T. (2016). The End of School: Reclaiming Education from the Classroom. CreateSpace Independent Publishing Platform.
• Van Gestel, Nanda; Hunt, Jan; Quinn, Daniel; Kream, Rue; et al. (2008). The Unschooling Unmanual. The Natural Child Project.