Amerikanët donin Shqipërinë e Madhe
IDEJA “SHQIPËRIA E MADHE” QË NGA VITI 1913!
* Phineas Kennedy ishte pjesëmarrës si vëzhgues në Kongresin e Manastirit, i cili sanksionoi alfabetin shqip.
Me datën 13 korrik 1913, Phineas Kennedy ia ka shkruar këte leter z. William Tyrrell-it,
sekretarit privat te sekretarit te jashtëm britanik Edward Grey: Relacionin me titullin “Situata në Shqipëri”:
“Notes on. the Situation in Albania,
By Rev. & Mrs. P.B. Kennedy. Korcha, Albania.
Missionaries under the American Bord of
Commissioers for Foreign Missions Boston: U.S.A.
London, July 14•4913.
Shënime mbi situatën në Shqipëri,
Nga Rev. & Znj. P.B. Kenedi. Korçë, Shqipëri.
Misionarët nën Bordin Amerikan të
Komisionerët për Misionet e Jashtme Boston: U.S.A.
Londër, 14 korrik • 4913.
1. Arsyet pse Shqipëria duhet të jetë sa më e madhe
(a) Pasi të jetë krijuar shteti, nuk do të mund të mbijetojë në qoftë se zvogëlohet së tepërmi. Shqipëria ka humbur tashmë shumë zona pjellore në lagje të Gjakovës, Prizrenit dhe Pejës dhe në qoftë se Çamëria do t’i kalojë Greqisë, do të lërë shumë shqiptarë pa kullota, të cilat u duhen për të ushqyer bagëtitë pothuajse gjatë gjithë vitit.
(b) Shqiptarët, veçanërisht ata myslimanë, të cilët tani jetojnë në zonën e diskutueshme dhe të cilët janë të etur për pavarësi, nuk do t’i dorëzohen kurrë pa luftë një qeverie të huaj dhe do të luftojnë pa pushim për t’u bashkuar me Shqipërinë duke krijuar në këtë mënyrë konflikt në kufij.
2. Arsye sipas të cilave qyteti dhe zona e Korçës duhen çmuar si shqiptare dhe duhet të jenë pjesë e Shqipërisë:
(a) Gjuha. Zonja Kennedy dhe unë kemi jetuar në Korçë, Shqipëri, për më shumë se pesë vjet. Kemi mësuar të shkruajmë e të lexojmë gjuhën shqipe, e cila është shumë ndryshe nga gjuha greke dhe e lidhur me latinishten në shumë nga rrënjët e saj. Nëpër të gjitha udhëtimet tona lart e poshtë nëpër Shqipëri nuk e kemi ndier asnjëherë nevojën të mësojmë ndonjë gjuhë tjetër, edhe kur kemi shkuar në jug në Sarandë. As qeveria turke e as ajo greke-ortodokse nuk i kanë njohur ndonjëherë të drejtat e shqiptarëve për të përdorur gjuhën e tyre, megjithëse për të komunikuar me popullin janë detyruar ta përdorin. Në Korçë, edhe nën regjimin e ri, qeveria turke, e nxitur nga qëndrimi i kishës greke që të identifikojë gjuhën shqipe me përqindjen myslimane të popullsisë, ka synuar përdorimin e simboleve arabe. Ne jemi dëshmitarë të takimit entuziast në Korçë, ku 12 000 njerëz, kryesisht nga Kolonja, nënshkruan jo vetëm në emrin e tyre, por dhe në emrin e atyre të cilët përfaqësonin nga fshatrat e tjera e që u kishin besuar firmën nëpërmjet vulave dhe bojërave, duke provuar pa asnjë dyshim që shqiptari i vërtetë, i pa prekur nga ndikimi grek, është i etur të ketë gjuhën e tij me çdo kusht.
Shkolla jonë e Vashave në Korçë, themeluar më 1891 nga zoti Qiriazi, një delegat shqiptar i Shoqërisë Biblike Britanike dhe për Vendet e Huaja, ku është mësuar gjuha, është një qendër e stuhishme shumë e pëlqyer nga të gjithë shqiptarët, por vazhdimisht e persekutuar nga qeveria dhe kisha greke, madje disa vjet më parë grekët arritën deri aty sa të paguanin një kriminel që të vëzhgonte zonjushën Sevasti Qiriazi, drejtoreshën.
Në një përpjekje të fundit për të mbledhur një numër të madh firmash nga korçarët që anojnë nga ana e pushtimit grek, vetëm gjuhët greke dhe turke u shfaqën në lajmërimet e postuara, duke nënkuptuar që të gjithë të krishterët ishin grekë dhe të tjerët ishin turq.
(b) Si ndihen njerëzit. Njerëzit nuk kanë qenë asnjëherë të lirë të shprehen. Si misionarë amerikanë, njerëzit patën besim te ne, duke ditur që ne dëshiruam të rrinim mes tyre duke promovuar lirinë dhe drejtësinë e vërtetë. Me qenë se misioni ynë, Bordi Amerikan, gjithmonë punon në gjuhën e popullit ku i çon misionarët, ne u identifikuam lehtësisht me shqiptarët të cilët nuk ishin të bindur nga propaganda greke ose turke. Ne jemi të sigurt që mijëra prej tyre, të cilët duket sikur u binden ligjit ushtarak grek dhe në shumë raste kanë nënshkruar në favor të pushtimit grek, janë ende me zemër shqiptarë të vërtetë. Edhe para ndryshimeve të fundit politike, përpjekjet e kishës greke për të shkombëtarizuar shqiptarët e krishterë pati ngjallur frikë dhe kundërshti ndër këta njerëz të fortë dhe plot energji, siç dëshmohet nga forcimi dhe institucionalizimi i Shoqatës Ortodokse, e cila lufton për përdorimin e shqipes në shërbimet kishtare. Deklaratat greke lidhur me përqindjen e madhe të studentëve që ndjekin shkollat e tyre janë të padobishme, sepse nuk kanë pasur shkolla të përhershme shqiptare me të cilat të krahasohen. Menjëherë sapo u shpall Kushtetuta, shqiptarët u dyndën në shkollat e tyre, duke braktisur edhe shkollat greke dhe ato turke, megjithëse ishte e vështirë të gjendeshin mësues shqiptarë të zotë. Në qoftë se ndjenja të tilla mund të triumfojnë te njerëzit edhe kur ata shtypen, burgosen, vriten e dërgohen në mërgim përgjatë qindra viteve të fundit nga kisha dhe shteti, ç’mund të presim e të shpresojmë sikur t’u jepej një herë të vetme e drejta që u ka dhënë Zoti për të përdorur gjuhën e vet?
(c) Korça, e cila ndodhet në një pllajë të lartë me një klimë të shkëlqyer dhe me një popullsi prej afërsisht 20 000 njerëzish është djepi i nacionalizmit shqiptar. Asnjë qytet tjetër në Shqipëri nuk ka pasur më shumë ndikim sesa Korça në jetën kombëtare shqiptare. Mijëra shqiptarë kanë ikur nga Korça nëpër botë, ku fitojnë bukën në mënyrë të suksesshme, shumë prej të cilëve janë pasuruar e midis tyre gjenden ata të cilët kanë shprehur dëshirën të lënë pará për interesat e tyre kombëtare shqiptare. Kisha e re e Shën Gjergjit dhe godina e sapondërtuar e Shkollës së Vashave u projektuan prej atyre që dhuruan në shërbim të “komunitetit shqiptar”. Meqenëse një komunitet i tillë nuk u njoh asnjëherë në mënyrë zyrtare as nga qeveria e as nga kisha, janë përdorur vetëm prej grekëve.
Pavarësisht nga gjithë këto pengesa, pjesa më e madhe e qytetarëve të Korçës janë shqiptarë në ndjenja. Të paktën njëqind prej tyre janë në këtë moment në Vlorë, duke pritur me ankth fatin e qytetit të tyre të dashur. Dëbimi im dhe i bashkëshortes sime prej Korçe nga autoritet ushtarake greke më 26 prill sipas akuzave të rreme, që unë u paskësha marrë me propagandë politike e duke bërë lista të atyre shqiptarëve që donin pavarësinë dhe të shpalosnin flamurin austriak është për mua dhe një argument tjetër që pretendimi i qeverisë greke lidhur me kombësinë e Korçës është i dobët, pra kur nuk mund të pranojë praninë qoftë edhe një të huaji të vetëm. Një mik të cilit i besojmë na tha që kur kishte qenë me punë në pallatin e peshkopit (ose metropoli) menjëherë pas pushtimit të qytetit nga grekët, ai dëgjoi një oficer që i thoshte njërit prej “andartes” (comitadjis) kryesorë: “Natyrisht që ti e di cili është programi ynë, por tregohu i kujdesshëm për veprimet e tua, sepse kemi një të huaj atje, i cili mund të informojë botën”.
(d) Statistika jo të sakta për popullsinë e qytetit të Korçës:
Shqiptarët myslimanë, të cilët janë pothuajse të gjithë shqiptarë në ndjenja, 8 000.
Shqiptarët e krishterë (1) shqiptarë në ndjenja, 8 000; (2) grekë në ndjenja, 4 000.
Popullsia totale 20 000.
3. Argumente kundër pikëpamjes greke:
(a) Lufta mes aleatëve dhe turqve nuk duhet të ishte bërë në Shqipëri. Nuk duhet të ishte një luftë për shtrirje të mëtejshme territoriale dhe duhet të kufizohej mes popullsisë së shtypur maqedonase. Shqiptarët vetë u përpoqën t’i rezistonin tiranisë turke dhe nuk ishin të bashkuar në asnjë mënyrë në ndonjë qëndrim kundër aleatëve. Por me gjithë këtë qëndrim pak a shumë neutral të shqiptarëve, serbët dhe grekët përfituan të hynin dhe të shkatërronin një pjesë të madhe të shqiptarëve. Mijëra myslimanë shqiptarë u masakruan brutalisht ose u gjymtuan dhe mijëra të tjerë janë nëpër rrugë larg shtëpive të tyre, pa strehë dhe duke vdekur nga uria. Nesër në mbrëmje do të largohem nga Londra, që të filloj një punë humanitare mes tyre.
(b) Një pyetësor i bërë nga ndonjë grup i pavarur hetues, siç është rekomanduar nga grekët, nuk mund të ishte i saktë. Mosmiratimi i përdorimit të shqipes në shkollë, kishë ose xhami para luftës e ka bërë të pamundur për shumë veta që të mund të shkruajnë qoftë dhe emrin e vet në shqip. Duke gjykuar për sa është bërë para se ne të largoheshim prej këtij qyteti, një komitet i tillë, natyrisht, do të ishte nën vëzhgimin e vazhdueshëm të policisë lokale. Për më tepër, që kur ikëm nga Korça morëm vesh se fëmijët e shkollës kanë marrë urdhër të flasin greqisht nëpër rrugë përpara çdo të huaji.
4. Metodat e përdorura nga autoritet greke që prej pushtimit të tyre:
(a) Duke bërë presion për firma në favor të Greqisë. Shërbimi përkujtimor i mbajtur në Kishën e Shën Gjergjit në ditën e funeralit të mbretit u përdor si rast i mirë për të marrë vota prej njerëzve. Pas kishës vargu i njerëzve u ftua në rezidencën e peshkopit, mu përballë dritareve tona, ku iu kërkua të nënshkruanin në favor të Greqisë. Nga lajmërimet e vendosura më parë në greqisht dhe turqisht, njerëzve u ishte lënë të nënkuptonin që nuk do të kishte asnjë presion. Si rrjedhim, shumë të krishterë dhe myslimanë nuk e nënshkruan emrin kur panë që kishte veçse një letër ku të nënshkruanin. Këto veprime ranë në sy të autoriteteve dhe u ngritën pyetje, megjithëse në atë kohë ende nuk ishin bërë kërcënuese. Shumë prej miqve të mi e panë të arsyeshme të vinin në shtëpinë time për këshillë. Duke marrë parasysh që kjo votë ishte plotësisht e lirë, u thashë të mos frikësoheshin e t’u qëndronin besnikë bindjeve të tyre.
(b) Arrestim sistematik i njerëzve që favorizonin pavarësinë. Në fillim liria e fjalës ishte e lejuar, por në mënyrë graduale ne vumë re që disa shqiptarë me emër u piketuan dhe në fillim u survejuan qetësisht dhe më pas u persekutuan. Shtëpia ime, shkolla jonë amerikane dhe shërbesat tona të së dielës vëzhgoheshin në mënyrë sistematike dhe njerëzit patën frikë të vinin në shtëpinë tonë. Më vonë u kundërshtuan hapur. U arrestuan, u rrahën dhe u dërguan në mërgim. Shumë u detyruan ta braktisnin Korçën thjesht sepse nuk pranonin të thoshin që ishin grekë. Në Vlorë qarkulluan lajme që disa shqiptarë nga Jugu ishin vrarë nga grekët për bindjet e tyre proshqiptare. Nga të gjitha anët kemi dëgjuar komente të tilla si p.sh.: “Ne menduam që do të ishim të lirë, por kjo gjendje është më e keqe se pushtimi turk!”
(c) Trajtimi i grave myslimane. Gjatë tri ditëve të para të pushtimit grek, kur u ishte dhënë dorë e lirë ushtarëve, haremet e qytetit u terrorizuan. Ata hynë nëpër shtëpi me forcë dhe gratë myslimane i zhveshën dhe i fyen. Edhe më vonë, kur rregulli u rikthye, ishte e rrezikshme për gratë e respektuara myslimane të dilnin në rrugë. Ua hiqnin perçet, duke i zbuluar fytyrën dhe duke i fyer me fjalë fyese.
(d) Gazeta shqiptare u kundërshtua dhe shtypshkronja u mbyll. Edhe emri i gazetës në shqip mbi derë u hoq me urdhër policie. Kryeredaktori dhe punonjësit u detyruan të largoheshin për në Vlorë, për të shpëtuar jetët e tyre.
Me respekt,
Fineas B. Kenedi
Londër, 14 korrik 1913
Letra dhe relacioni i Fineas Kenedit është nxjerr nga “Public Record Office, London, F.O. 371 1839”. U zbulua dhe u dorëzua për botim nga z. Bejtullah Destani, Ministër Këshilltar i Ambasadës së Kosovës në Romë. Materialin e Fineas Kenedit e përktheu nga anglishta Iva Gjoni.
Phineas Kennedy
Lindi në SHBA më 1867 dhe u bë predikues i ungjillit. Më 1907 u nis nga Nju Jork për në Korçë me bashkëshorten e tij, Violetën. Kenedi ka shërbyer si predikues në kishën e parë ungjillore-protestante shqiptare, e cila u themelua më 1892 nga patrioti shqiptar dhe predikuesi i ungjillit Gjerasim Qiriazi. Familja Kenedi ka vepruar edhe në Shkollën e Vashave, shkollë e themeluar nga Gjerasimi dhe drejtuar nga Sevasti Qiriazi. Për ta mbrojtur shkollën nga përpjekjet e autoriteteve për ta mbyllur, shkolla e mori emrin “Shkolla amerikane” dhe Kenedi u bë drejtori. Familja Kenedi shërbeu në Korçë prej viteve 1908–39 e pastaj u kthyen në Amerikë.
Kennedy ishte pjesëmarrës si vëzhgues në Kongresin e Manastirit, i cili sanksionoi alfabetin shqip.
