Harta e Shqiperisë, fq. 45
Sinan Kastrati, Suedi
Vazhdon nga numri i kaluar ”Abetare Gegënishte”, Drini.us, 5 Maj 2021 në rubrikën ”Dossier”
Si dhe dhe nga kush na dhurua ABETAREN?
Pse e ruajti baba Ukë ABETAREN kur ai nuk dinte as shkrim-këndim?
Është i pafalshëm gabimi im se si kurrë nuk e kam pyetur bacën Shit (Reshitin axhën e madh), bacën Dul (Avdullahin) ose babën Ukë:
-Kush na e solli ABETAREN dhe kur?
Alfabeti i Gjuhës Shqipe, shkronjat e mëdha dhe numrat deri ne 10.
Gjyshi im, Imer Seferi për shkak të moshës dhe kohës kur ai u rrit e u edukua, fundi i viteve 1890-1910, nuk ishte i interesuar dhe nuk tregonte nteresim për shkrim-këndimin e gjuhës shqipe. Ishin të rrallë pleqt e kohës së tij që kanë ditur të lexojnë e shkruajnë gjuhën shqipe. Edhe ata që dinin, shkruanin me alfabet turko-arab. Ata ishin kryesisht hoxhallarë. Një hoxhë që unë e njoh, por më i ri në mosh se gjyshi, Mulla Ali Magjarra nga katundi Maxharrë 1*), shkruante shqip, me alfabetin që e kemi edhe sot por kur dikush nga katundi, plaka e pleq vinin që të shkruanin ndonjë ”HAJMALI”, ai e shkruante me shkrola (shkronja) arabe.
Nuk kishte ditë që dikush nuk vinte te ne kur Mulla Aliu ishte në Turjakë, me i shkrua nëse e kishte fëmiun, gruan ose babën e sëmurë. Ndodhte që hoxhës i kerkonin që ti shkruaj se lopa nuk po i len me mjel baqicën ose e ka humbur tamlin. Kishte edhe të atillë që kijet (tareqt në ahur kapeshin, vriteshin mes veti). Këto hajmali, hoxha i shkruante shpesh, sidomos dy tre ditë para Shën Gjergit (më 6 maj).
Mulla Alia kishte të kryer një kurs në Prizren, pas ”çlirimit” (1944-1945) dhe nuk punonte askund si imam përveç në Muajin e Ramazanit që shkonte në Gremnik, që kishte shumë ”shokë”, maxharrë (Familja e madhe e Maxharrëve të Gremnikut) iu falte Vaktet e Namazit. Thuhet se edhe serbët e Gremnikut, katund afër Klinës ia jipshin hakin hoxhës, sepse, thonin ata: po na tregon kohën e drekës e të darkë …
Alfabeti i Gjuhës Shqipe, shkronjat e vogla dhe shenjat e pikësimi, fq. 59
Kur përfundonte Ramazani, Mulla Alija nuk shkonte në shtëpi, në Magjarrë por këthehej në Turjakë. Rrugën e bënte në këmbë nëpër Sferrkë të Gashit, Malit të Madh e Bubë (Vinte në Natën e Katragjeqeve, që është dy e tre ditë para Bajramit). Ai paratë që i merrte për punën që kishte shërbye si imam, na i falte fëmijëve, nipave e mbesave të babës Imer … Dhe të tjerëve.
Imer Seferi, gjyshi (189…-1983)
Nëse nuk gaboj, asnjë nga pleqt e kohës së babës Imer nuk dinte të shkruaj e të lexoj, sepse nuk kishte shkolla shqipe, libra shqip dhe mësues shqiptarë, në krahinën tonë (katundet Turjakë, Damanek, Bubë, Qypevë, Panorc, Llapqevë, Zatriq, Carravranë, Mirushë, Lubizhdë etj.
Në vitin 1945, nuk jam i sigurtë hapet shkolla në gjuhën serbe, me mësues serb, në Kullën e Metë Xhemajlisë. Përpos disa nxënësve, djem ka shërbye edhe Sefer Haxhi Mala, si shërbtor. Sa jetë të gjatë ka pasur kjo shkollë nuk më kujtohet por më ka tregua vetë baca Sefë. Më vonë, shumë hapen 4 klasë të ciklit fillestar në Lubizhdë, e para, e dyta, e treta dhe e katërta.
Xh, Xhamija, fq. 44
Kishte edhe hoxhallarë shqiptarë që thonin se fëmijët nuk duhet me i qu në shkollë se bâhen shki 2*)
Më 1936, ndoshta 1937, kur martohej Sali Gjemajlia, nipi i Brahim Agës, nga Turjaka, kusheri i afërm,përveç miqëve e mysafirëve me zë e të nderuar, shtëpi të mëdha, shpijanikë, kishin qenë edhe Shaban Polluzha i Drenicës, kusheri, Ramë Bllaca, posllanik i Skupshtinës në Beograd, agallarë, bajraktarë, ballistë, komit e … kaçak të njohur të kohës nga Kosova e Veriu i Shqipërisë dhe Shkodra.
Këngëtarë kishin pas ardhur përveç Muhamet Kajtazit e Xhelir Islamit, katundarë, edhe Bajram Sadiku, baba i Salih Bajramit e Ali Paci.
Kshte qenë kohë e mirë vjeshtore dhe krushqit rrinin në oborrin ku tash i kanë shtëpitë nipat e Shaban Seferit (vëllait të gjyshit, babës Imer). Thonë se kishin pas pirë raki dhe dikur, nën ndikimin e alkoolit, Ramë Bllaca i paska thënë Brahim Agës:
-” .., Brahim Aga, qoj nipat në shkollë në Beograd e Zagreb, shkepi e hupi nëpër Evropë”! …
Atdheu dhe Naim Frashëri, fq. 56
Mbetet e paqartë se kush dhe kur na e solli ABETAREN.
Unë mendoj se baca Shit (Reshiti), Zeqa (ka vdekur i ri dhe i pamartuar), baca Dul (Avdullahi) dhe baba e kanë ditur por qe, unë nuk kam ditur dhe më vonë (në vitin 2000, 2001 e 2002, kur edhe vdiqën), nuk më ka ra ndërmend me i pyetur për ABETAREN.
Kam pas mendua që dikush nga dajat e babës, nga Damaneku ose Vesel Pagarusha apo ndonjë hoxhë përparimtar na e ka sjellur ABETAREN, por jo. Sa më shumë që po kalon koha në mërgim, kam fillua ti harroj edhe të afërmit e mysafirët ”e shkolluar” që vinin te ne, në odën tonë që ndoshta dikush nga at ana kanë sjellur ABETAREN sepse ODA E IMER SEFERIT ishte ndër më të njohurat në ato 40 -50 katunde. Kishte edhe pleq të menqur e hoxhallarë të dishëm që thonin se kur është në pyetje Vatani (Atdheu), duhet me luftua deri të farohemi e mos me ia l`shue vendin hasmit (shkaut, serbit e crnagorit). Ishte edhe një shprehje shumë interesante që unë e kam dëgjua:
-”Nëse baruti âsht nelt e nuk munesh me mrri, hyp mi kuran e merre barutin, mbushe pushkën e lufto për mbrojtjen e Vatanit”!
Por tash të dalim te ABETARJA, në faqen 51, te Ismai Qemali
Në pjessën e dytë të faqes 51, është shkronja ”j, J”, ”Jeta, ”Java”, ”Jani”.
”Jan”, i tha nji ditë zoti mësues, ”a e din sa ditë ka java”?
”Java ka shtatë ditë” u përgjigj Jani.
”Janë: e hân, e martë, e mërkurrë, e êjte, e premte, e shtunë dhe e dielë”.
Në faqen nr 52 të ABETARES, është shkronja ”h, H”: ”Hâna”, ”Halili”, ”Hirja”, ”Hutini”, ”Hutini âsht nji zog nate, që ha pula e shpend tjerë por njerëzvet nuk u bân gjâ të ligë”.
”k, K”, ”Kali”.
”Ai që i hypë kalit quhet kaluer”.
Në faqen e ABETARES nr, 53, shkronja ”s, S” dhe ”sh, SH”: ”Skanderbegu” është e shqyer fotografia e Skënderbeut.
Edhe te kjo shkronjë, shkronja ”S” kemi një tregim, rrëfim (dialog) për Skënderbeun:
Sotiri e Shpendi
Sotiri: ”Shpend, mbrâm më ka rrëfye gjyshi shumë punë të bukura për Skanderbegun”.
Shpendi:”Skanderbegun”? Kush âsht Skanderbegu?”
Sotiri: ”Skanderbegu ka qenë mbreti i Shqipnisë edhe mâ i madhi trim i kohës së vetë”.
Në gjysmën tjetër të fletës, faqe 53, është shkronja ”l, L” dhe ”ll, Ll”. ”Leka”, ”Lula” ”Lulishte”, ”Lleshi” dhe vazhdon një tregim i shkurtër edhe në faqen 54, por që është e dëmtuar fleta me foton e Skënderbeut dhe pjesa tjetër që nuk janë disa fjalë, mungojnë disa fjalë që flet për Lekën, Lulen (Lulja) dhe për Lalën: ”Lekë, të falem për nderën që na bâne”.
Pastaj, me radhë, në faqen 54, vjen shkronja ”d, D” dhe ”dh, Dh”, me shembuj:
”Deda”, ”Drita”, ”Dhimba”, ”Dhâmbi”, ”Dhâmbëtari”. ”Dhimba pushoi edhe Deda nuk qau mâ”.
Faqja e ABETARES nr. 55 ka shkronjën ”t, T”, ”th, Th”, ”f, F” dhe ”p, P”, ”b, B”, ”r, R” dhe ”rr, Rr”.
”Tefa i vocërr i ruente berret. Fyellin kurrë s`e lëshonte dorës. Të kënaqej zêmra m`e ndigjue, kur i binte me bulshîj të plotë. Thuej se ishte nji mjeshtër i vërtetë i fyellit e i zumares….”
”Perëndija; Bota, Rrêja; Rruzullimi”; ”Rrë-fe-ja”, ”Prendvera”, ”Rêtë”, ”Bubullima shungulloi për mnerë”.
Në faqen e ABETARES, 56 është shkronja ”a, A”, ”Ati, Atdheu:
Atdheu
Atdheu i në i dashtun âsht Shqipnija.
Këtu kemi lemë, këtu jetojmë edhe këtu do të vdesim. Çdo shqiptar përpiqet për të mirën e Shqipnisë.
Skanderbegu (fotoja mungon), faqe 53
Rrnoft Shqipnia !
Në pjesën tjetër, të poshtme të faqes nr. 56 janë shkronjat ”n, N”, ”nj; Nj” dhe ”m, M”.
”Nâna”; ”Njeriu”; ”Motra”.
Edhe te kjo faqe, me shkronjën ”N”, kemi një tregim të shkurtër për Naim Frashërin:
Naim Frashëri.
Naim Frashëri kishte katër vllazën. Nga këta vllazën po përmendim Abdylin dhe Samin. Naimi ka punue shumë për Shqipni. Ai ka shkrue edhe shumë libra të bukura. Edhe Abdyli e Samiu kanë punue për lirinë e Shqipnisë.
Ata që punojnë për Shqipni janë shqiptarë të mirë,
Faqja 57 e 58 e ABETARES mungon.
Në faqen 59 të ABETARES GEGËNISHTE, është Alfabeti i Gjuhës Shqipe, me shkronja të shtypit dhe të dorës (shkrimit), me shkronja të vogla dhe në fund të alfabetit, janë edhe shenjat e pikësimit .
E në faqen tjetër, në 60 është Alfabeti i Gjuhës Shqipe, me shkronja të mëdha e në fund, janë numrat deri në 10.
Në faqen 43, por që dikush nga prindërit është mundua ti radhis fletët e ABETARES, sepse ishin të shkyera e mund të humbisnin, e ka futur pas faqes 60, është shkronja ”dh”, ”dhija”, ”dhent”. ”Ku dhemb dhâmbi, shkon gjuha”.
Në faqen 44 është shkronja ”xh”, ”xhamija”, ”xhepi”, ”xhybe”, ”xhamadan”,”hoxha”.
Në faqen e ABETARES nr. 45 është harta e Shqipërisë. Rreth kufirit janë shtetet:
M. i Zi, Serbija, Bullgarija dhe Greqija. Maqedonia, mungon që është një deshmi e mosekzistimit të Maqedonisë si shtet, si komb e si gjuhë e fe, për çka edhe sot ka dyshime për ”popullin maqedon”. ”Gjuhën maqedone”, nuk e pranon Bullgaria, emrin ”Maqedoni” nuk e pranon Greqia dhe fenë e kishën ortodokse maqedone … nuk e pranon Serbia. E vetmja Shqipëria që e ka pranua si shtet Maqedoninë, pas vitit 1990 edhe pse gjysma e Maqedonisë është tokë shqiptare dhe me popullsi shqiptare.
…..
1*) Mulla Ali Magjarra nga katundi Maxharrë. Quhen ”magjarrë” (hungarezë), është edhe katundi Magjarrë
Në “Faqet në kategorinë “Fshatra në komunën e Malishevës”, fshati Maxharrë është i shkruar si Magjera (Malishevë) e pastaj janë katundet tjera: Maralia, Millanoviqi Mirusha, Mleçani.
Quhen ”maxharrë” sepse thueht se Bali Aga i Zatriqit kur kish pas luftua në Hungari, shërbtori i Bali Agës, një maxharr (hungarez) nuk e kish lënë zotninë vetë dhe ishte këthy me te në Kosovë.
Ka shumë tregime për ”maxharrët” se si kanë ardhur me Bali Agën dhe trimëritë e tyre, kur kanë hy lumin Savë e Danub me kuaj ….
Prandaj edhe është katundi ”Maxharrë” (ose Magjarrë), sipas maxharrëve, një mahallë në Gremnik, ”Mahalla e Maxharrëve” dhe vetëm një shtëpi në Turjakë, ajo e Xhemë Maxharrës (Idrizi djali i bacës Xhemë, është gjallë, plak).
https://sq.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Fshatra_n%C3%AB_komun%C3%ABn_e_Malishev%C3%ABs
Ukë Imeri, baba (1920-2002)
2*) Fëmijët nuk duhet me i qu në shkollë se bâhen shki
Kjo shprehje që ishte e shpeshtë ishte thikë me dy teha. Në njërën e dinin urrejtjen që kishin shkitë (serbët) për shqiptarët e në anën tjetër, që nëse shkojnë fëmijët në shkollë e shkollohen, do ta humbin fenë- Besimin Islam. Sipas shumë hoxhallarëve, kur mbanin ligjërata nëpër oda e xhami, thonin:
-Më mirë është me ni (dëgjua) se me pa (shikua) sepse, nëse ”ke vesh” e dëgjon hoxhën kut k`non KURANIN, pasi që shumica ishin analfabetë dhe edhe ato që i dinin, i mësonin përmendësh (dovët, luetjet në gjuhën arabe).
Ukë Imeri, baba (1920-2002) me 1999, me Cen Deskun e nipin, Aliun
Vazhdon
