Nga: Gjeto Turmalaj

“Mësojeni kohën të mos hajë bijtë e vet”.

Portret Martiri

Duhet thënë që në fillim se është disi e vështirë të përshkruash denjësisht këtë portret e për më shumë për të pasqyruar thellë e qartë jetën e veprën e këtij Martiri. Ky misionar i shenjtë meriton të dalë në pah me ato sakrifica dhe dhëmbje, të cilat i ka përjetuar, me kontributin e tij të jashtëzakonshëm, deri në sublimim të jetës, si bari i urtë shpirtëror, i cili duhet të zërë vend në altarin e merituar.

Jeta dhe kalvari i dhëmbjeve.

Gjon Serafin Koda, i biri i Gasprit dhe nënës Ananijeta, u lind më 25 prill 1893, në Janjevë të Kosovës, në një familje me tradita fetare, patriotike e atdhetare, familje e bekuar e Malësisë së Karadakut, zonë e njohur për heroizëm dhe atdhedashuri.

Gjoni qe edukuar që në fëmijëri me besim në Zot dhe përkushtim ndaj atdheut. Kështu, falë edhe dëshi¬rës së madhe të prindërve të tij, u bë meshtar. E pikë¬risht, në vitin 1908, përplotësoi thirrjen që kishte marrë prej Zotit dhe çoi në vend amanetin e prindërve dhe dëshirën e zemrës së tij.

Studimet e larta i mbaroi në Austri. Sipas traditës së Fretërve, mori emrin Serafin. Meshën e parë e kremtoi më 30 korrik 1925. Më pas, frati nga Janjeva do të vijonte në udhën e bariut të grigjës së Jezu Krishtit.

Ai shërbeu edhe ndër vise të tokës mëmë, Shqi¬pë¬risë, si në Dushman, Shalë, Prekal, Bushkash, Vu¬kël, Kelmend dhe së fundi, u caktua në Dioqezën e Sapës së Lezhës.

Kur Atë Serafini mbërriti në qytetin e vjetër të Lezhës, me zhgunin françeskan e një konop lidhur mes trupit, meditonte me syrin e një njeriu që po i shkelte për herë të parë ato treva të panjohura për të. Në takimin e parë në Famulli, i patën treguar se në atë kodër të vogël, në perëndim të qytetit të Lezhës, ballë¬përballë me kalanë 2500 vjeçare, ku dikur shtrihej qyteti i moçëm Lissus, mespërmes të cilit kalon lumi Drin, në atë bregore ndaloi Shën Françesku, 700 vjet më parë, gjatë udhëtimit pastoral dhe la një amanet që aty të ndërtohej një kishë. Dhe ashtu u bë. Shën Françesku mbolli një pishë si shenjë e mirë për themelet e kishës. Ndërtimi i atij Tempulli u pasqyrua më vonë në “Hyllin e Dritës”.

Për më shumë, qyteti ku shërbeu Atë Serafini ishte dhe toka e “Besëlidhjes së Lezhës”, të principatave shqiptare me në krye Skënderbeun.

Gjithashtu, aty gjenden themelet e Kishës së Shënkollit, ku është varrosur Heroi ynë Kombëtar, Gjergj Kastrioti, Skënderbeu.

Ashtu sikurse gjithë klerikët dhe Atë Serafini, i përjetoi ditët e shërbesës fetare në Dioqezën e Lezhës, me përkushtim dhe i palodhur, ku akoma edhe sot ndjehet fryma e veprës dhe idealit që ai iu përkushtua, në një kohë kur po përjetohej varfëria e ulur këmbëkryq në trojet shqiptare.

Me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore dhe me vendosjen përfundimisht të regjimit komunist në Shqipëri, Atë Serafini dhe vëllezërit e tij françeskanë, do të kalonin përmes një kalvari dhëmbjesh, nga krimet më të paskrupullta të regjimit, nëpërmjet Sigurimit të Shtetit famëkeq shqiptar, i cili vrau ajkën e inteligjencës së klerikëve, e njerëzve të pafajshëm, të cilët u bënë theror nga regjimi stalinisto-enverist.

Arrestimi dhe burgosja

Serafin Koda ishte famullitar në Lezhë kur e arrestuan. Kjo ndodhi pasi ata sigurimsa më parë bënë një takim, për të diskutuar rreth problemeve ekono¬mike, me Fretnit e Kuvendit, por në fakt, aty oficerët e sigurimit u aktivizuan si kurrë ndonjëherë për t’i dhënë kuptim politik. Ashtu të lidhur e veçojnë në një nga dhomat e Kuvendit, duke e torturuar me metodat më çnjerëzore, psikologjike dhe fizike, me alibi të sajuara, si një ndër kundërshtarët e regjimit komunist dhe për rrëzimin e pushtetit të tyre. I kërkonin bashkë¬punim, për të dëshmuar kundër klerikëve të tjerë, që Sigurimi i Shtetit të arrestonte inteligjencën e klerikëve. Ishte maji i vitit 1947, sapo i kishte lënë të 54 vjetët e pikërisht, sa cituam më lart më 25 prill. Ajo ditë u festua nga ai dhe vëllezërit e tjerë klerikë dhe ai u shpreh mjaft entuziast se ishte i lumtur që kishte lindur në atë datë që për të ishte simbolike, se përkonte me Ditën e Ungjilltarit, Shën Markut. Kjo datë gjithashtu i ngjallte nostalgji për vendlindjen, se në Janjevë ishte hapë shkolla e parë shqipe në vitin 1671, një letër historike që mbante datën 10 prill 1683 e vetë shënimi i Pjetër Bogdanit te libri “Çeta e Profetenve”, e cila është dërguar asokohe prej Janjevë.

Hetuesia dhe torturat.

Nuk vonoi shumë e meshtari trim iu nënshtrua pyetjeve nga hetuesit e Sigurimit të Shtetit dhe torturave nga më çnjerëzoret dhe të paimagjinueshme.

– Hë, po na thuaj o prift Serafin, çfarë komploti armiqësor keni përgatitur kundër pushtetit tonë të pavdekshëm komunist?

– Kurrësesi, jo dhe jo, as unë, madje edhe asnjë prej shokëve të mi. As nuk kemi menduar, absolutisht, atë çka ju më thoni, shoku hetues, Jo, Jo. Në asnjë mënyrë!

– A e dëgjoni si më thotë ky mua?! Po unë nuk jam shoku yt, more armik i popullit, këlysh i Vatikanit.

– Ju lutem, jo nuk jam armik, unë jam vetëm një meshtar, nuk e njoh urrejtjen, ne jemi për paqe e dashuri. Vetë besimi te Zoti nuk na lejon t’i urrejmë e ofendojmë njerëzit.

– Eh, ja pra po të ledhatojmë me grushte turinjve tuaj, ja edhe një tjetër. Nga fytyra e Atë Serafinit po rridh¬te gjak, nga goja e hunda.

– Kthehu në ujdi me veten tënde, o Serafin i poshtër. Hë, po të dëgjojmë, na trego, cili nga juve është prijësi i grupit në atë çerdhen tuaj?

– Personalisht nuk di asgjë, asnjë nga miqtë e shokët e mi, nuk i kam dëgjuar të shprehen, kundër pushtetit popullor.

– Pa na i trego ato kokat drejtuese aty në “Sapën tuaj”, hë përgjigju? Dhe furi grushtesh, shqelma e rrahje u derdhën mbi meshtarin.

– Ne s’kemi as hierarki, as të parë, të gjithë jemi vëllezër.

– Tani na thuaj ku i keni fshehur armët, se për ndryshe të mbytem në minutë?

– Pasha nderin, pasha të drejtën, ju betohem, nuk kemi armë.

– Dëgjo mirë pra, keni 3 minuta kohë të tregoni gjithçka dhe në rast se jo, paç veten në qafë!

– Për atë besë që ka burri, nuk kam asgjë për të thënë!

Të tre hetuesit që e kishin marrë në pyetje, u lëshuan mbi Atë Serafinin, duke e torturuar e rrahur barbarisht, derisa ai humbi ndjenjat. Ashtu i shtrirë në dysheme, i gjakosur, i dërmuar dhe i pavetdijshëm, njëri nga hetuesit i fut duart në fyt, për ta mbytur meshtarin trim. Nga fyti filloi të rridhte gjak. Por bisha komuniste nuk ngopej me kaq. Torturat vazhdojnë edhe për disa orë të tjera. Kur ata ikën Atë Serafini po jepte shpirt në çimenton e ftohtë të dhomës.

Nga mesnata e datës 11 maj1947, Atë Serafini, i rënduar nga plagët, u përmend vetëm për disa minuta. Vëllezërit e tij klerikë e muarën për ta çuar tek infermierja. Kur po kalonte para trupores së Zonjës, iu lut me zërin e çjerrë, përmes gjakut që i rridhte nga goja: “O Zoja Virgjër, vepro sa më shpejt me shpirtin tim”. Sapo e vendosën në shtrat, u lut për herë të fundit, pa mundur të bashkonte duart:

“O Jezus, merre në duart tuaja shpirtin tim, që të jam kushtuar me gjithë zemër”.

“Ati ynë që je në Qiell”, e… dha shpirt… Ia dorëzoi Atit të gjithëpushtetshëm shpirtin e tij të bardhë që t’i bashkohet korit të engjëjve në qiell, ashtu qoftë

Mbas vdekjes së Atë Serafinit

Besimtarët e Famullisë, bashkëkohësit e tij, e deshën shumë meshtarin trim, që me qëndrimin e tij burrëror u shndërrua në një martir. Ata humbën jo vetëm një njeri të përkushtuar ndaj fesë, por edhe njeriun e dashur, që kurrë nuk u pat munguar me ndihmën e fjalën e Zotit, në gëzime dhe hidhërime familjare. Ai u kishte shërbyer në të gjitha rastet, duke vizituar të sëmurët, rrëfime, bekime shtëpish, pagëzime, salikimin e të vdekurve. Njerëzit shpreheshin me fjalët më të mira të shpirtit, duke thënë se Atë Serafini ishte një misionar i zellshëm, i përkushtuar, me zemër të madhe dhe i dashur.

Infermierja e atyre viteve Marie Ndoja, e cila mje¬konte Atë Serafinin në momentet e agonisë së plotë, bëri të pamundurën ta shpëtonte, por plaga e madhe e dëmtimit të venave e rrjedhja e gjakut nga fyti ia shkurtuan jetën.

Maria e varrosi me mjaft mundim e në fshehtësi të plotë meshtarin trim, poshtë një ulliri, që ishte në obo¬rrin e Kuvendit të Fretërve, në kodrën që populli e thë¬rriste “Kisha e Dom Lleshit”.

Edhe sot e kësaj dite s’dihet pse u quajt me atë emër. Ndoshta ndonjë famullitar në atë Kishë ka lënë gjurmë me emrin e tij. Ndoshta, nga pushtuesit osmanë, ishte bërë theror edhe Dom Lleshi, e në kujtim të tij, u quajt kisha në kodër. Por vitet kanë kaluar dhe asgjë nuk dihet me saktësi. Çmenduria më e madhe e sistemit komunist ka qenë ajo e vëllavrasjes, siç edhe ndodhi me Atë Serafin Kodën, meshtarin martir nga Janjeva e Kosovës, i cili u vra barbarisht nga sigurimi i shtetit komunist. Por përkushtimi, kontributi dhe vepra e Atë Serafinit kanë lënë gjurmë të pashlyera në Lezhë.

Mbas 34 vjetësh u zbulua varri i Atë Serafin Kodës, i cili ishte ruajtur me fanatizëm dhe obligim shpirtëror nga infermierja, një grua humane në shpirt, Marie Ndoja, një besimtare katolike, me një shpirt e mirësi të madhe. Ajo dëshmoi për varrin e Fratit vetëm në vitet e demokracisë. Maria, gjatë kohës së regjimit komunist, as që guxonte të tregonte veprën e saj të mirësisë, por e ruante peng në zemër. Ajo mendonte gjithmonë për fratin, i cili të afërmit e tij i kishte në Janjevë, që nuk ia dinin as varrin. Në rast se Sigurimi i Shtetit e merrte vesh, Maria do të dënohej me burg dhe për këtë ajo tregohej e kujdesshme, për ta mbajtur sekret. Mbas rive¬ndosjes së besimit fetar në Shqipëri në vitet e demo¬kracisë, ajo do të tregonte gjithçka.

Madje infermjerja Marie pati pohuar se atë natë, që e varrosi meshtarin, i kujtohej se si shenjë i kishte veshur vetëm zhgunin e fratit, me uratë në qafë dhe në këmbë një palë këpucë llastiku. Për çudinë e të gjithëve, kur e nxorrën nga varri pas 34 vjetëve, këpucët e llastikut u gjetën të paprishura dhe te koka kryqi dhe disa kokrra të uratëve.

Rivarrimi i eshtrave të bekueme të Atë Serafinit u bë mbas restaurimit të Kishës “Zoja Nunciatë”, në mauzoleun e saj. Në murin me një gjatësi 90 cm, që përkon me anën e majtë të Altarit, ku dikur celebrohej mesha nga vetë Atë Serafin Koda.

Më 16 shtator 1994 populli i Lezhës dhe rrethinave, shprehën nderimin e respektin, dhëmbjen e kujtimin, duke marrë pjesë në meshën që u celebrua në nderim të rivarrimit të eshtrave të fratit, nga ipeshkvinj dhe meshtarë. Si për ironi, data 16 shtator, përkonte me datën e Konferencës së Pezës. Ajo histori u la nga pas, por kujtimi i Klerit të Kombit u përjetësua në histori. Pllaka e varrit të Atë Serafinit flet shumë, aq shumë sa ka se çfarë historia të shkruajë.

Në mbyllje të këtij rrëfimi të kësaj ngjarje të dhëmbshme e rrënqethëse, të mos harrojmë e të mësojmë nga mesazhi që ai përcjell se “Koha i ka ngrënë bijtë e saj”!

Është nder i madh e shëmbull fatlum për vendin tonë, që Kisha Katolike, në procedurën e shpalljes martir, mes të 38-ve, ka zgjedhur edhe meshtarin Atë Serafin Kodën.

Referencat:

1. Nga website, Kisha Katolike Shkodër: Zyra për Martirët

2. Prej Homelisë-ditën e rivarrimit, më 16 shtator 1994, rreth jetës së Atë Serafin Koda

3. P. Bogdani, “Çeta e Profetenve”, faqe 10

Ky shkrim u botua në Revistën “Jeta Katolike”nr.1, viti, 2009.

Gjeto Turmalaj

Nga vllimi me tregime “Rrefimne per Vite”

https://www.facebook.com/photo/?fbid=10225906377796365&set=gm.4604810679626444