A duhet që Kishat dhe Manastiret Orthodokse në Kosovë të administrohen nga KOASH Shqiptar?

Në foto: Shqiptarët në Patriarkanen e Pejës, në vitin 1885

Pirro Prifti, Tiranë

Më 17 shkurt 2008, Kosova u shpall shtet i pavarur dhe sovran dhe deri më tani është njohur nga 117 vende në mbarë botën, por vazhdon të kundërshtohet nga Serbia e cila pretendon sovranitet mbi gjithë territorin kosovar si Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë.

Duke patur një Popullsi prej 1.8 milionë banorë nga të cilët rreth 100.000 janë serbë sipas Censusit të vitit 2011, po pritet të realizohet Censusi i vitit 2024 që ka nisur që nga 5 prilli i këtij viti.

i-Pak Histori e Religjioneve në Kosovë.

Historia e Kristianizmit në Kosovë ka nisur herët në shek e  parë e.s,  madje që në fillimet e saj gjatë pushtimit romak në gadishullin ilirik, kur Shën Pali mbriti në Durrës dhe Apolloni.  Me ndarjen e Perandorisë Romakë të atë të Lindjes apo Bizantine me qnëdër në Kostandinopojë me Perandorin e parë Ilir nga Nishi, Kostandini i Parë 306–337, Kosova që në atë kohë quhej Dardania ashtu si dhe Arbëria dhe Epiri u përfshinë në ritin lindor fetar orthdoks kurse disa qytetenë Perëndim të Arbërisë dhe Epirit patën ritin perëndimor katolik të kombinuar me atë lindor në varësi të pushtimeve. Me ardhjen e popullsisë sllave të jugut në shek vi, edhe sllavët morën të njëjtën fe si dhe banorët vëndalinj shumica morën ritin lindor dhe pjesa perëndimore afër bregdetit adriatik  patën rit katolik. Kështu popullsia jo slave Dardane, arbër dhe epirotë si dhe sllavët patën të njëtën fe sipas linjës së Teodosit pas vitit 395 e.s., (Perandori Theodosius I); në perëndim katolikë (kroatët dhe dardanët) në lindje orthodoksët (serbët, dardanët, arbërit dhe Epiri). Shumica e Kishave dhe Manastireve u ndërtuan në fillim nga dardanët dhe arbëri, dhe pas ardhjes së sllavëve kishte dhe kisha serbe dhe darddane të kombinuara sepse nuk kishte etni të përcaktuara dhe martesat ishin të përzjera për shkak të feve të njëjta, porse shkrimi sllav dominoi në këto treva kurse shkrim latin dominoi në zonat bregdetare katolike (Byzantine Empire – wikipedia).

Pas qershorit të vitit 1389 kur Perandoria osmane mundi koalicionin ballkanik të përbërë nga arbër, dardanë, serbë,bullgarë, Kosova ra nën sundimin Osman, dhe që aty mori emrin sepse Car Llazari fushën e Mjelmave ku u bë beteja, e quajti Koso-vo polje (serbisht), dhe osmanët e e quajtën ashtu sipas thënieve të serbve dhe kështu mbeti edhe sot e kësaj dite.

Patriarkana e Pejës në kohën e pushtimit të Perendorisë Osmane

Pas vdekjes së Heroit Kombëtar shqiptar Skënderbeu, një pjesë e madhe e dardanëve dhe arbërve orthodoksë që mbetën në ato treva, për të ruajtur fenë dhe pronat (por brezat e mëvonshëm harruan gjuhën), i u afruan afër kishës serbe, sepse ajo kishte marrë leje nga Sulltani për të mbijetuar me disa kushte por kishte të drejtë të ruante pronat dhe fenë duke paguar taksë. Dardanë dhe arbërit që i u afruan kishës serbe, u quajtën shkie nga shqipfolësit dhe dardanët arbërërit që u konvertuan në islam. Kjo shkaktoi një konflikt të vazhdueshëm për pronat  ku baza ishte edhe përplasja fetare. Shfuqizimi në vitin 1766 i patriarkanës ortodokse serbe në Pejë (Pejë) nga osmanët, e zvogëloi ndjeshëm rëndësinë e Kosovës si qendër kulturore serbe. Sot serbët pretendojnë se janë vetëm kisha serbe duke mohuar të kaluarën, para se ata të vinin në gadishullin ilirik, sepse fenë e morën nga vëndalinjtë e atëehershëm.

Pas shkatërrimit të Perandorisë osmane, shteti serb u bë i fuqishëm pasi mori tokat  e shqiptarëve Kosovën, Metohinë (Dukagjinin), dhe pjesët që ka sot Maqedonia, duke përvehtësuar edhe trashëgiminë e vjetër fetare të dardanëve, arbërve, të cilët ndërtuan dhe u lutën në kishat e ritit lindor së bashku me serbët.

Nga pushtimi serb në 1878 e deri më 1999, Kosovva dhe popullsia shqiptare mbeti pa të drejtat themelore të njeriut dhe të pronave. Vetëm pas ndërhyrjes së NATO-s , Kosova u bë shtet. Sot, në tërë Kosovën ka 42 kisha orthodokse. Kosova ka 156 manastire dhe shumë kisha, dhe manastire ortodokse serbe, nga të cilat tre janë objekte të trashëgimisë botërore të Serbisë si monumente mesjetare në Kosovë: Manastiri Patriarkal i Pejës, Visoki Deçani, Zoja e Ljevishit dhe Graçanica. Kisha më e vjetër që njohim në Kosovë është kisha e Ulpianës, e cila daton në shekullin IV-V (para se të vinin sllavët e jugut).

Shumica e shqiptarëve të Kosovës janë myslimanë, edhe pse disa janë të krishterë (ortodoksë, katolikë ose protestantë). Pothuajse të gjithë serbët e Kosovës i përkasin KOS-it (kisha ortodokse serbe). Shumica e ashkalive, boshnjakëve, egjiptianëve, goranëve, romëve dhe turqve etnikë janë gjithashtu myslimanë, ndërsa shumica e malazezëve etnikë dhe disa romë janë të krishterë ortodoksë. Popullsia serbe, e llogaritur në 140,000 njerëz, është kryesisht ortodokse serbe.

Manastiri i Deçanit në kohën e pushtimit turk-osman…

Dhjetra kisha u shkatërruan dhe të tjera u dëmtuan 155 kisha ortodokse serbe u shkatërruan “nga shqiptarët” e Kosovës ndërmjet qershorit 1999 dhe marsit 2004, pas përfundimit të qeverisjes serbe në vitin 1999, dhe 35 të tjera u dëmtuan në javën e dhunës shqiptare në mars 2004. Sipas Qendrës Ndërkombëtare për Drejtësi Tranzicionale. Ky fakt u bë argument bazë i serbve për të kundërshtuar kërkesat e shqiptarëve të Kosovës se kishat orthodokse serbe kanë qënë dikur jo serbe por Dardane dhe Arbër.Aktualisht egziston një konflikt fetar i fshehur në Kosovë, konflikt që ka ngjyrime të theksuara politike.

Ka një numër të panjohur të shqiptarëve ortodoksë, por shumica prej tyre nuk duan t’ia tregojnë publikut fenë e tyre, për faktin se do të kërcënohen, edhe rezultati fetar i Kosovës është 2/4, që nuk është perfekt, krahasuar. tek shqiptarët duke dominuar me 4/4.

Por në Kosovë ka edhe kisha Protestante e Kosovës (dhe Kisha Protestante Shqiptare) u themelua nga Gjerasim Qiriazi por ka pasur përpjekje protestante më parë. Shoqëria Biblike Britanike dhe e Huaj ishte një institucion me bazë protestante që synonte Perandorinë Osmane. (Christianity in Kosovo – wikipedia).

Rreth 93 për qind e popullsisë së Kosovës janë shqiptarë etnikë. Në 7 përqindëshin tjetër përfshihen boshnjakët, serbët, turqit, ashkalinjtë, egjiptianët, goranët dhe romët.

Kisha Katolike ka një popullsi në Kosovë prej rreth 65,000 banorësh në një rajon prej rreth 2 milionë banorësh.60,000 të tjerë katolikë kosovarë janë jashtë rajonit, kryesisht për punë. Ata janë kryesisht shqiptarë etnikë, me pak kroatë. Dioqeza Prizren-Prishtinë (deri më 5 shtator 2018, Administratë Apostolike e Prizrenit) është rrethi kishtar i Kishës Katolike në Kosovë. Ai ka qendër qytetin e Prizrenit. Peshkopi Dodë Gjergji shërben si peshkop dioqezan që nga viti 2019. Që nga viti 2019, Selia e Shenjtë nuk e njeh Kosovën si shtet sovran (how many catolic churches and catholic monasteries have in Kosova? – Google Search).

ii-Përse Kishat dhe Manastiret Orthodokse në Kosovë do të mund të administrohen në Koash-i shqiptar?

Ky opsion mund të jetë mundësia më e mirë për të ruajtur trashëgiminë religjioze dhe kulturore të Kosovës duke qënë se Kisha Orthodokse Serbe është e politizuar dhe mund të pengojë qetësimin e situarës fetare në Kosovë. Përse e them këtë?

Së pari, kjo mund të spjegohet se në Shqpëri ka njëbashkëjetesë dhe tolerancë të shkëlqyer fetare, dhe një nga promotorët e kësaj bashkëjetesë dhe tolerancë maksimale fetare është komuniteti shqiptar orthodox i drejtuar nga KOASH pavarësisht se kush mund të jetë në krye sot ose nesër, së bashku edhe me fetë e tjera: myslimane dhe katolike gjë që e cila mund të realizohet edhe në Kosovë, nëse Kisha do të jetë e drejtuar nga KOASH.

Së dyti ka një argument të fortë që Kisha Autoqefale e Shqipërisë të mund të administroje dhe të drejtojë jetën religjioze orthodokse të pakicave në Kosovë sepse historikisht, dardanëtdhe arbërit orthodoksë të Kosovës , ata që u quajtën shkie gjatë pushtimit Osman pas vdekjes së Skënderbeut e deri më28 nëntor 1912, patën një Shënjtore arbër të cilës i faleshin dhe i luteshin në ato kisha serbe; dhe kjo ishte Shënjtorja Angjelina Arianiti kunata e Skënderbeut dhe bija e Gjergj Arianitit, një pjesë e lipsanit të saj gjëndet në Manastirin e Krushedolit Serbi. Ajo përkujtohet çdo 30 korrik, si në Serbi ashtu dhe në Shqipëri, pavarësisht se KOASH-i ynë harroi të përkujtojë 500 vjetorin e vdekjes së saj në 2020 (vdekur në 30 korrik 1520).

Së treti kalimi i kishave dhe manastireve orthodokse të Kosovës në administrimin e KOASH-it shqiptar do të mundësonte jo vetëm qetësimin social dhe  zbutjen e armiqësive fetare por do të krijonte edhe precedent për të hequr frikën e shqiptarëve të Kosovës që dikur ishin orthodoksë por sot kanë frikë të shprehen nga shkaku i dhunës, sepse ka plot serbe me prejardhje shqiptare përvec shkijeve të cilët janë serbizuar nga shek XVIII- XIX si në fshatin Vitomiricë, fshatin Korishë komuna e Prizrenit dhe arnaute e fisit të kabashëve, në Prishtinë, Kolovicë, fshatrat e komunës së Gilanit, madje mbiemra që janë shqiptarë por që u janë shtuar prapashtesat `iç` ose `viç` si Brego-viç, Dac-iç, Arnauto-viç, Kapedano-viç,  etj, etj (Shqiptar ortodoks në Kosovë | Forum-Al.com™).

Së katërti, sa për Maqedoninë ku elementi Kristian shqiptar është më i evidentuar si në komuninën e Rekës dhe dikur nga Vilajeti i Manastirit ku dhe u mbajt Kongresi i gjuhës Shqipe ne 1908, si dhe të dhënat nga Josif Bagëri një përfaqësues i shquar i lëvizjes atdhetare, por ky Problem për Maqedoninë mund të zgjidhet edhe me një marëveshje midis KOASH shqiptar dhe Kishës Autonome Maqedonase e cila duhet të lejojë predikimet në shqip në Kishat e saj sepse edhe fenomeni i sllavizmit bullgar në Maqedoni ka qënë i njëjtë sidhe në Serbi për Arbër&Epirotët që ruajtën pronat dhe fenë por humbën etninë (Identiteti fetar e kombëtar ishqiptarëve ortodoksë të Rekës – Shqiptarja.com).

Këtë e vërteton edhe debate nëse janë bullgarë maqedonasit ku përfaqësuesit e shtetit maqedonas e ndjejnë vehten maqedonas dhe jo bullgarë megjithse flasin të njëjtën gjuhë dhe kjo nga që po ti `gërvishtësh` pak maqedonasit dalin arbër&epirotë të sllavizuar….

Nuk jam dakort me z, Dritan Tali kur thoë që të Quhet Kisha Orthodokse e Kosovës  (Kisha Ortodokse e Kosovës – Syri Kosova | Lajmi i fundit), sepse nuk ka baza ligjore, por se do të ishte me të vërtetë juridike dhe më e drejtë që kishat dhe manastiret orthodokse që gjënden në kosovë pavarësisht se janë nën juridiksionin e KOS, mund të kalojnë në juridiksionin e koash shqiptar për arësyet që përmënda më sipër.

Në përfundim mund të them se ky opsion për Kishat dhe Manastirët orthodokse të Kosovës mund të administrohen nga KOASH i Shqipërisë, dhe kjo do të ulte tensionet religjioze dhe urrejtjen fetare midis serbve dhe shqiptarëve të Kosovës.

priftipirro2017@gmail.com