Gjyshi, Imer Seferi (ka vdekur më 1983 në Turjakë)
Sinan Kastrati, Suedi
Pjesë nga libri për Turjakën (17 mahi e hajgare)
- Apângat e hekrit
Baca Cufë âsht djali i dytë i Brahim Agës nga Turjaka. Djali e madh âsht Xhemjlia.
Baca Cufë i ka pas dy gra. Me to ka pas 6 djem e 5 qika. Me gruen e parë, Bahtishahin, bijë Mllanaviqi: Asmanin, Ramadanin dhe Sylymanin dhe qikat, Zaden, Temën e Hatmanin. Me gruen e dytë, Nurën, bijë e Dragabilit, baca Cufë ka pas Nezirin, Alinë dhe Muslinë dhe qikën, Hajrinë.
Baca Cufë ka qenë shumë puntor i madh dhe ekonomist e kursimtar (koprrac*)
Ni ballânë*) ish pas rrxue në livadhe në mes të Bublit, Damanekit dhe Turjakës e baca Cufë ish shku e i kish marrë do teneqe të ballanës. Me ato teneqe iu kish marue djemve apânga, për me iu qinru ma shumë, e mos me iu shky.
- Kaftorrin me xhama
Baca Cufë e kish pas marue 1 kaftorr t`mirë me teneqe t`ballanës por për mas me ble gaz*), e me bâ dritë, bakaftorrit ia kish ngjit në dy anët ka ni copë t`xhamit. Kur e dhez kaftorrin, xhamat i kërsasin*) e thehen.
- 1 kashore bukë me hânger me 1 dud e gjysë
Verës kur dilte buka e nxetë nga çerepi *), baca Cufë ungjej nën hijen e dudit dhe hante bukën me duda. 1 kashore bukë me 1 dudë i dokej pakë, 1 kashore bukë me 2 duda, i dokej shumë, prandaj thonte ai:
-1 kashore bukë, me hânger me 1 dudë e gjysë âsht taman.
*) çerep, enë balte, ku piqeshin bukët, si tepsi e piteve
- Ti 1 cigare duhan e unë e ha 1 kokerr shiqer
Baca Xhemajli e Baca Cufë janë kânë dy vllazën. Baca Xhemajli a kânë me i madh dhe i ka pas 2 djem, bacën Metë e bacën Salih dhe ish kânë shumë i meçum kurse baca Cufë, ish kânë puntor i mirë. Baca Xhemajli e kish pas pi duhanin e baca Cufë, jo. Kur e maronte baca Xhemajli cigarën e duhanit nga kutia e donte me pi, baca Cufë i thonte:
-Ti 1 cigare duhan kur ta pin, unë kam me hângër nga 1 kokërr shiqer. Sa cigare duhan ti pin ti, qaq kokrra shiqer kam mi hângër unë.
- S`ka me ujë të Gërrjâqes
Baca Cufë ish pas smu *) e iu thotë djemve:
-Shkoni e merrne do ujë në Gerrjaqë se kur ta pi ujin e Gërrjaqës, bâj ma mirë.
Ishte dimën. Kishte ra borë e madhe. Njani nga djemtë e bacës Cufë, Neziri vjen n`odën tonë pa nxehet e po kallxon se ka me shku me marrë ujë.
-M`ka thânë baba Cufë se kur ta pi ujin e Gërrjaqës*), shnoshna.
Baba Imer i thotë:
-Po ku pa do me shku n`kit kjamet*), rri k`tu nja dy sahat e masanej mushe gërqakin me ujë n`bunar tonë e qoja Cufës e mas i kallxo qi e ki marrë te na! Ai e ngon babën Imer dhe mas nja dy sahatëve e merr ujin qysh i ka thânë baba Imer e ia qon bacës Cufë. Kur e sheh baca Cufë, g`zohet dhe e pin ujin:
-Ah si ujë i Gërrjaqës s`ka ….
Plaki Shaban Ramadani i Turjakës
- Cufa i ka 2 gra e djemt hallall po ia bin edhe 2 gra tjera
Kur e kish pas martue Lil (Halil) Derguti djalin, Demirin, masi qi punonte si nëpunës administrate në komunën e Malishevës, i kishin ardhur edhe 2 gra në dasëm, gra qi punonin në komunë, si nunpunse*). Me fjet i kish pas marrë Musli Cufa, djali i vogël i bacës Cufë që edhe ai punonte si traktorist në ish ndërmarrjen ”Përparimi” në Malishevë. Në sabah herët ishin que ato e dikush në oborr të bacës Nezir iu qitke me i la durt e sytë, me bakall. Oda e jonë, ishte në katin e dytë, 5 metra larg aborrit të tyne e prej pengjereve të odës shihej aborri i bacës Cufë si n`pllamë t`dorës. Kur i sheh baba Imer nga penxherja e odës gratë e huja në oborr të bacës Cufë mahitej:
-Djemve t`mi … jau bafsha …se vetëm burra m`bin mysafirë e Cufa i ka 2 gra e djemt hallall ia kanë pru edhe 2 gra tjera e te na vijnë burrat: Mulla Alia, Musli e Asman Maxharra …’
- O Imer Seferi po a me Hajdin Nurqin pa rrin a?
Niherë në Ulicën e Ali Agëve ish kânë ungj e pa rrin e pinë duhan baba Imer me Hajdinin, djalin e Beqë Nurqit, kusheri nga Turjaka. Nuk vanon shumë e vjen Halit Sakoli i Carravranës. Haliti e ka pas motrën e nipin, djalin e motrës, Latifin, djalin e Qazim Demirit nga Bubli.
Haliti shkonte shpesh te motra e nipat e kthehej edhe te na, kah shkonte ose kah vinte pi Bublit. Kur e sheh babën Imer me Hajdin Nurqin tuj nejt bashkë, pakë si n`hajgare i thotë:
-O Imer Seferi, po a me Hajdin Nurqin pa rrin a?
-Po gjâjma ti naja ma t`mirë i thotë baba Imer Halitit, se edhe unë kum me nejt me ta.
(Tregoi Imer Seferi)
- Hajt mara vlla shko niherë te shpia!
Terzitë e Gjakovës, dimnit vishin në Turjakë, në të gjitha mahallat, rrinin, hanin e flenin dhe iu kepnin tirq e gjyrdi, pantollë të zhgunit të gjithë djemve, burrave e pleqve të Turjakës, derisa i kryenin e pastaj këtheheshin në Gjakovë. Te na, kur iu kishin kep teshat e djemve të babës Imer, reni i shkonte te axha Ban për me i pre e kep teshat e zhgujta*).
Terzitë*) pe vesin axhën Ban:
-Shka do me pre pi teshave Shaban. Mstafë Lota e Njaz Zhavelli t`Gjakovës, terzi pe shohin se axha Ban nuk pa flet shka don me pre e kep për veti e për djalë, për Muharremin. Ish pshtet te dera e odës e pa ngon. Gjakovartë, janë shumë të meçum e kopila. Kur e shohin axhën Ban se po menon, M`staf Lota i thotë axhës Ban:
-Shaban, hajt mara vlla shko te shpia niherë!*)
Të tjerët burra qi ishin n`odë ia nisin me kesh, se e murrën vesh meselen e Mstafës.
9-Ky është më përdesuz
Niherë shkon axha Ban e Hamzë Hamidi, mocanik te Brahim Aga, me nejt, te plaki mâ i afërt me gjak, ma i meqëm e ma i pasun. Para se me hy mrèna Hamza i thotë axhës Ban:
-Shaban pa hi unë i pari e ti hajde mas meje!
-Ani bre Hamzë, hin!
Kur hinë mrena, baba Himë *)i vetë:
–Cili jini ma i madh? Axha ban thotë:
-Unë jam ma i madh, baba Him!
-E pse hini Hamza para teje, pra?
-Po ky âsht ma përdesuz.
- Ai kapili i Ukës pe majke topin vec n`krye e n`kâmë!
Niherë në Livadhet te Mullini i Brahim Agës, në Turjakë, Axha Ban ish kânë me lopë e unë nuk e kam pa se ai ish hi me ni hije. Unë luaja me ni top futbolli në livadhe që ishte gzimi ma i madh me pas top se baba Imer nuk na linte me lu me top. Na thonte:
-Mas ma shkilni barin se dhetë s`kanë shka me hânger dhe shkitë kanë lujtë me kry t`pejgamerit, si top.
Axha Ban më kish pas kqyr qysh lujsha unë me top. Topin e mbaja në krye, në gjyks, guj e kâmë. Kur ish shku n`shpi iu kish kallxu Rremës dhe tezës Zizë resë, qikës së Halil Hisenit.
- Baca Man, a ti qoj 3000 franga?
Avdi Hamidi, djali i Hamid Tushës nga Turjaka i ka pas 3 djem: Limanin, Halitin dhe Sylymanin. Haliti ka dekë i ri. Limani a kânë ma i madhi e Sylymani ma i vogli djalë. Me Sylën jemi kânë n`shkollën fillore bashkë.
Limani e Sylymani e kanë pas edhe 1 motër të martume, Fifën në Kramavik, te Shaban Azemi. Limani e Sylymani janë nipa të familjes së njoftun, Malokëve të Pllaqicës. Sylymani si i ri ka shku në Zvicërr ndërsa Limani, ma i madhi punonte e rrnonte qysh mujke në Turjakë. I kqyrte familjen e vetë e fëmijët e gruen e Sylymanit. Ai munohej në ato kushte jo të mira me i kqyrë qysh i ka hije familjen e fëmijët e gruen e vëllait që Syla, ja kishte lânë barrë e nuk i qonte asni metelik*) po Limani nuk ankohej. Ni ditë Limani shkon në Malishevë dhe e thrret në telefon Sylën në Zvicërr. I lutet që t`ja qoj 2000 franga se i ka punët shumë ngushtë e a lodh pi punëve, halleve, moshës e vjetëve.
-O Sylë, qomi bre nja 2000 franga se i kam punët shumë ngushtë.
Syla i thotë:
-Baci Man, a ti qoj nja 3000 franga?
12.. Daja Isuf t`marroftë Zoti!
Sylyman Avdija, kusheri dhe moshatar i jemi, kur ishte student n`Prishtinë, kish pas shkue në një të pame në Dragobil, me ni shok t`vetin të Kabashëve të Perzerenit. Të pamet zgatnin disa javë e odat musheshin me burra për çdo ditë. Isuf Kerragjisë i kish dek gruja. Kur hin Syla në odë, oda plot burra e Syla habitet kur i sheh gjithë ata burra:
-Daja Isuf, a t`diq gruja?
-Po Sylë, diq.
-Zoti t`marroftë o daja Isuf!
-O t`marrftë Zoti ty o Sylë!
- Liman Avdia e vjerr shtagen në lis e shkon te milicia serbe
Limani, âsht djali i madh i Avdi Hamidit, pi Turjake. Ai e ka edhe 1 motër, Fifën dhe 1 vlla mat vogël. Sylymanin (shkurt ”Sylën”).
Në pranverën e vitit 1999, policia e ushtria serbe, e përzânë*) popullsinë e Turjakës nga shpitë e tyne. Marrin nga ni boshqe tesha e ka ni copë bukë e ikin n`mal. Në rrugë për në bjeshkë, milicia e thirrin Limanin. Ai i shkreti nuk e dinte as ni fjalë serrbisht.
Baba më kallxonte kur shkova, në vitin 2000, 2001 e 2002 ”Kur na larguan nga katundi, milicia serbe, më 1999, ni milic e thirrë Limanin e Avdisë, kusheri. Limani nuk e dinte serbishten dhe iu thot shqip milicëve serbë se baca Ukë din me fol dhe mu afrue mue, e shtagën e vjerri në ni degë të lisit te Vakafet. Unë i thash Limanit:
-Liman, pse e la shtagën vjerrë n`lis e nuk e more?
-Baca Ukë, e lashë vetë shtagen se milicët kanë me m`rreh e bile me shtagë teme mos tum rrehin”.
- Hamidtë bâm, na bâm, bâm
Halla Xhjylë a kânë gruja (e dytë) e Shaqë Tushës nga Turjaka. Ajo me axhen Shaqë i ka pas dy qika, Zelfinë dhe Fatimen e dy djem, Fazlinë e Ganinë. Fazlia, e bleu ni çifte, pushkë gjuetie me dy gryka,
Halla Xhylë u gzue e iu thonte grave t`kajshive:
– Hamidt bâm, na bâm, bâm
- Tirrnum Aziz, jo Zizë!
Dada Zizë a kânë motra e Hamid dhe Shaqë Tushës nga Turjaka, burra t`mirë, Hamidi a kânë shejtar e rojtës, burrë i shtirë e Shaqa, i urtë. E qojke jetën me gajret e me hajgare. Edhe motra e tyne, dada Zizë ish kânë zjem*). Si qikë nëse dikush e thirrte Zizë, ajo i bërtitke dhe ia bânte me dije se nëse edhe niherë nodh, ajo ka me rreh:
-Tjetër herë m`thuj Aziz, e jo Zizë!
- Zizë, a ta prejmë 1 lopë për dimen, ti haje mishin e na çorbën!
Dada Zizë a kânë e martume, për Hasan Metën në Astrazub me shpi ngat dajëve të mi, hiç më larg se 40 metra, përfundi xhadesë për Rahovec. Hasani ishte ni burrë mesatar, i urtë i familjës së Pepiqëve të njoftun me Salih Agën i cili i ka pri ni grupi padrimçakësh kundër demonstruesve shqiptarë në kohën turke*). Ai vritet në Prishtinë, e Turqia e shpall si dëshmor. I knohet edhe kânga Salih Agë Pepiqit që nën udhëheqjen e tij shtypën demonstruesit shqiptarë kundër sundimit e shtypjes osmane. Dada Zizë, edhe motrën e madhe, Habibën e ka pas t`martueme aty ngat. Ajo a kânë shumë e shtirë si qikë dhe si nuse e plakë, e ka majt pushtetin. Kur unë shkoja te dajtë, si fëmijë, tuj nga shkoja te dada Zizë. Ajo me jepte ftoj, rrush e ndonjë llokum sepse ajo ishte e zoja dhe ishte si zot shpie, edhe pse ishte grue. Shka thojke dada Zizë, ashtu edhe bâhej, n`at shpi.
Rrahimi, kunati i saj ni dimën e kish lut dadën Zizë:
-Zizë, a ta prejmë 1 lopë pasterrmë e ti haje krejt mishin e ne e hajmë çorbën *)
- Hasani pi mi lun kâmt
Dada Zizë e ka pas edhe një maqinë qi kepte tesha për nuse por kur u plak, mâ nuk mujke me punu me maqinë si përpara, mi kep teshat. Hasani, burri dades Zizë i nimonte, ia lujke kâmt e makinës kepse ndërsa dada Zizë vetëm i mante teshat drejtë dhe i kepte, pa u gërrmucë. Kur dikush e vetke:
-Zizë, a pa munesh me kep tesha?
-Vallahi, veç Hasani pi mi lun kâmt se mâ nuk po muj me kep.
Sqarim: në numrin e kaluar ”Kqyre ti shoq, ku t`gjân ma mirë shko e bânum zâ edhe mu!” ku flas për axhën Ban, më është përvjedhur një gabim, duhet të ishte:
“Axha Ban, âsht dasht me nejt n`odë edhe pse, ai ma me qef kish mi kqyr loptë ose me punua se me nejt e se me folë para n`odë para musafirëve, si I zoti shtëpisë, se ishte i ndrojtur. Kërkoj falje nga nipat dhe familja e axhës Ban.
Fjalorth me fjalë e shprehje turjakase
(1) *) KOPRRAC m.
- Ai që kursen tej masës edhe për sendet e domosdoshme për jetesë; ai që ka para dhe nuk ndihmon tjetrin kur ky ka nevojë, njeri dorështrënguar. Koprrac i madh. Drekë (darkë) koprraci drekë (darkë) shumë e varfër, sa për të mbajtur shpirtin. As gurë s’të jep koprraci. fj. u.
*) Ballânë, avio, aeroplan
(2) *) Gaz, lëndë djegëse, vajguri, llampë vajguri
*) Kërsas, pëlqet, thehet etj.
(3) çerep, enë balte, ku piqeshin bukët, si tepsi e piteve.
(5) *) Smu, nga sëmurë, ndihet keq, i lodhur
*) Gërrjaqë, emër i bjeshkës në rrugë për në Rahavec, afro 40-50 min. larg Turjakës, këmbë.
*) n`kit kjamet, frymë, furtunë, kohë e keqe, tërmet
(6) *) Nunpunëse, nga nëpunëse, që bën punë administrative në zyrë
*) Pengjere, dritare
(8) *) Teshat e zhgujta, ZHGUN m.
Shajak i trashë, zakonisht i bardhë, i punuar me dy liq në vegjë e i dërstiluar, që përdoret për veshje të sipërme. Rroba (tirq) prej zhguni. Mbështjell me zhgun.
*) Terzi, rrobaqepës
*) Hajt mara vlla shko te shpia niherë!, shko pyete gruen
(9) *) Baba Himë, Brahim Aga
*) Përdesuz, nuk e kam gjetur, dhe nuk jam i sigurtë por ka kuptimin, llafazan, mendjemadh…
*) Avdullah Aga dhe Hamzë (Tusha) Aga (gjyshi i Shabanit dhe Hamzës, kanë qenë vëlla me Brahim Agën.
(10) *) Kuku ai kapili i Ukës qysh pa lujke, nuk pe like topin me ra n`toke, pe majke veç n`krye e kâmë.
*) Kapili i Ukës, kopili, ka kuptimin i zoti, i zgjuar
*) Shaban Seferi a kânë i martuar dy herë. Gruaja e parë, Zadja ishte nga Vll. Drenofci. Me të kishte vetëm një djalë, Muharremin.
Zadja i vdiq herët dhe Mixha im, Shaban Seferi u martua me Qamilen, qikën e Sejdi Godancit nga Gremniku, komuna e Klinës. Me Qamilen, e kish pas ni djalë por edhe ai i kish pas vdekur.
Sot, Shaban Seferi i ka 8 nipa e dy mbesa: Rrahmanin, Rrahimin, Milazimin, Sakolin, Milaimin, Beqirin, Jahirin dhe Bekimin dhe dy qika, Zaden e Bekrien. Të gjithë janë të martuar e të gjithë kanë fëmi. Janë ndër familjet më të njohura jo vetëm në Turjakë por edhe në Llapushë. Janë edhe ndër më të pasurit.
(11) *) Nuk i qonte asni metelik,
METELIK m. vjet.
Monedhë e vjetër turke prej metali, e barabartë me dhjetë pare.
(13) *) E përzânë, e larguan nga shtëpitë me dhunë.
(15) *) Ish kânë zjem, e shtirë, e sertë, i vrazhdë, i ashpër
(16) *) Demonstruesve shqiptarë në kohën turke. Shqiptarët ngriten kundër pushtetit turk e Salih Aga është kundër demonstrusve. Ai vritet në Prishtinë.
Familja e Salih Agë Pepiqit, shtëpinë e kanë pasur si burg. Kanë mundur me e falur njeriun që është dënua me vdekje
Baba, Ukë Imeri (1920-2002)
*) Çorbë, gjellë e lëngët, si supë e trashë që gatuhet zakonisht me oriz, me miell ose me makarona të holla dhe me të brendshmet e bagëtive.
Malmö, 23, 24 janar 2024
