Nga: Nexhmije Mehmetaj
Mijëra e mijëra bashkatdhetarë, për shkaqe ekonomike, politike e shoqërore kanë ardhur nder vite në Zvicër. Fillimisht erdhën individualisht si punëtorë stinor e më vonë sidomos në vitet ’90 të shekullit që lëmë pas, gjatë regjimit të Millosheviqit në Kosovë u krijuan kushte detyruese që prindërit të merrnin me vete edhe familjet.
Në këto rrethana, për ta ruajtur e për të kultivuar gjuhën amtare dhe identitetin kombëtar te fëmijët shqiptarë, u hapën shkollat e mësimit plotësues në gjuhën shqipe. Një mbështetje e tillë nga vendi pritës dhe nga Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptar “Naim Frashëri” përbën një rrugëzgjidhje të efektshme për konsolidimin e mësimit plotësues të gjuhës shqipe. Shkolla e parë shqipe e pavarur u hap më 20 shtator 1990 në Glarus dhe më pastaj shkolla me mësim plotësues u hapën në 18 kantone tjera. Intensiteti për mësimin e gjuhës shqipe ka qenë më i madh në vitin shkollor 1996/97 numri i nxënësve arriti deri në 6.295 dhe ka një si fashitje gjatë këtyre 10 -15 vjetëve të fundit.
Qëllimi dhe përfitimet nga mësimi shqip
Shkolla ka për qëllim që fëmijët shqiptarë ta zotërojnë sa më mirë gjuhën e folur amtare shqipe dhe atë të shkruar, ta kultivojnë dhe të njohin letërsinë shqiptare, historinë dhe gjeografinë e vendit të të parëve.
Mësimi i gjuhës amtare fillon të zhvillohet në familje, vazhdon të përvetësohet në shkollën e mësimit plotësues ku përvetësohen të katër shprehitë komunikuese gjuhësore: të dëgjuarit, të folurit, të lexuarit, të shkruarit.
Çelësi i suksesit padyshim është kur fëmijët fillojnë të përdorin elemente të gjuhës së shkruar dhe të lexojnë e zgjerojnë thesarin e tyre leksikor, zhvillojnë aftësitë e të shprehurit dhe nxënë kështu gradualisht gjuhën amtare e cila bëhet gjithnjë e më e rëndësishme, si në shkollë, ashtu edhe jashtë saj. Në mënyrë të theksuar forcohet edhe kompetenca e orientimit mes gjuhës standarde dhe dialektit. Gjithashtu mësimi shqip, frenon ndikimin e tepruar të huazimeve nga gjuhët e vendit pritës. Dallimet mes një folësi që ka ndjekur mësimin shqip dhe atij që shqipen e ka mësuar vetëm në gjirin familjar janë të dukshme.
Mësimi shqip luan rol thelbësor në ndërtimin e dygjuhësisë
Fëmijët duke ditur shqipen (L1 ) si dhe duke nxënë në shkollën zvicerane njërën nga gjuhët e vendit pritës gjermanishten, frëngjishten apo italishten (L2) në ketë mënyrë ndërtojnë një identitet dy kulturor dhe dygjuhësor.
Mbi një bazë të thjesht nxënësit/et përdorin shqipen me pjesëtarët e familjes, rrethin më të gjerë si dhe me të afërmit kur kthehen në vendlindje, ndërsa gjuhën e vendit pritës, të shkollës së përditshme që medoemos duhet ta nxënë deri në nivele më të larta shprehëse, shtrohet si domosdoshmëri që kërkon mjedisi, për të u arsimuar dhe integruar në shoqërinë pritëse.
Fëmijët që e dinë mirë gjuhën shqipe arrijnë sukses më të mirë në shkollën zvicerane.
Pedagogu zviceran Prof Dr Georges Lüdi duke folur për dygjuhësinë e fëmijës ndër të tjera shkruan: Aftësia e fëmijës normal për të mësuar dy apo shumë gjuhë praktikisht është e pakufizuar. Mësimi i një gjuhe të dytë, të tretë, të katërt nuk përfaqëson, për ta ndonjë mbingarkesë njohëse. Por që të kemi një gjuhë të dytë të zhvilluar mirë, medoemos duhet që të jenë themelet e forta të gjuhës së parë. Nëse gjuha e parë L1 ka themelin e fortë mbi te do të zhvillohet mirë gjuha e dytë L2. Kështu do të vlerësohet dygjuhësia funksionale e fëmijës.
Edhe albanologu zviceran Prof Dr Dr Basil Schader (2005) në studimin për rëndësinë e gjuhës amtare dhe suksesin shkollor të nxënësve shqiptarë në Zvicër thotë: “Nxënësit që kanë ndjekur mësimin plotësues të gjuhës shqipe janë së paku për gjysmë note më të mirë sa ata që nuk kanë vijuar mësimin e gjuhës shqipe”.
Me gjithë këto të mira që ka mësimi i gjuhës shqipe, numri i fëmijëve që ndjekin mësimin shqip është mjaft i ulët. Shumica e fëmijëve shqiptarë kanë braktisur gjuhën shqipe si diçka të pa rëndësishme, kanë humbur njohurit gjuhësore të shqipes, iu kanë përkushtuar vetëm mësimit në gjuhën e vendit pritës, kanë mësuar gjermanisht apo frëngjisht por kanë mbetur analfabet në gjuhën amtare, nga mundësia për të folur e shkruar dy gjuhë, kanë mbetur me një gjuhë.
Për situatën dygjuhësore ndër shqiptare po sjellim përsëri mendimin e Prof. Dr Dr Basil Schader, në studimet e tij Gjuha shqipe në kontakt me gjermanishten në Zvicër thotë: ”Shqiptarët, nga ana e tyre, sidomos ata të brezit të dytë a të tretë, janë ballafaquar me detyrën e vështirë që të ndërtojnë, në kontekstin e ri shoqëror, një identitet dy kulturor e dygjuhësor, i cili as nuk bie në kurthin e asimilimit, as në atë të vetë izolimit.”
Qëndrimet e prindërve ndaj mësimit shqip
Brezi i parë i mërgimtarëve me njohuri minimale të gjuhëve të shtetit pritës e favorizoi më shumë mësimin shqip përkundër rrethanave jo të favorshme të asaj kohe.
Brezi i mesëm i mërgimtarëve është më indiferent ndaj mësimit shqip, prindër me bindje të gabuar se mjafton të flitet shqip me fëmijë dhe jo nuk i dërgojnë fëmijët në shkollë për të mësuar gjuhën e kombit të vet. Thënia e shumë prindërve se mësimi i gjuhës amtare e pengon mësimin e gjuhës së dytë është plotësisht i gabuar.
Tek brezi i ri ( prindër të arsimuar në shkollat zvicerane), kanë njohuri të pakta të shqipes, për të ia transmetuar fëmijës. Kjo kategori e prindërve nuk e flasin më gjuhën shqipe as në familje, është vënë re presioni i fëmijëve që ushtrojnë mbi prindërit ( me sukses ) që mos të shkojë në mësimin shqip. Këto qëndrime të fëmijëve, prindërit i marrin si të drejta. Duke thënë se fëmija im nuk po donë të shkojë në shkollën shqipe.
Në situatën që ka të bëjë me qëndrimet, brezat e dy niveleve të fundit janë në rrugë e sipër të asimilimit nga bashkësia mbizotëruese për shkak se gjuha e parë në të shumtën e rasteve nuk flitet më as në familje.
Është realitet se mësimi shqip është detyrë dhe vlerë për çdo fëmijë shqiptar.
Prandaj është e nevojshme të merret parasysh rëndësia e një qasje dygjuhëshe në mënyrë që të mbështetet më mirë zhvillimi i gjuhës shqipe.
Delemont, 29.09.2021
