Arsimimi nuk është vetëm përgatitje për jetë, është vetë jeta

___

Nuk ia vlen të bëhet ndonjë krahasim meritor i procesit eduka- tivo-arsimor në Kosovë me ato të Perëndimit, jo për nga pro- gramet shkollore, ngase ato mund të hartohen bukur, pra edhe të kopjohen, por për trajtimin dhe qasjen e gabuar ndaj tij, jo vetëm nga institucionet por edhe nga vetë qytetarët. Eshtë shumë gabim që çështja e arsimit t’u lihet si barrë vetëm arsimtarëve; do të ishte kjo një padrejtësi shumë e madhe ndaj tyre por edhe vetë fëmijëve-nxënësve, studentëve. Imagjinoni se çfarë do të ndodhte në ndonjë vend në Evropë, po qe se nga një person publik-ministër, të varej sistemi shkollor, kjo as që mund të imagjinohet. Qytetarët dhe prindërit janë ata që me vullnetin e tyre të lirë, e përparojnë sistemin edukativ-arsimor, si në aspektin e sigurisë në shkolla, por edhe në zhvillimin e aktiviteteve të lira, duke përfshirë angazhimin në sport, në teatër… Nuk është e mjaftu- eshme zhurma për paga, nëse nuk rritet përgjegjësia, dhe fajësimi të adresohet vetëm në një vend dhe në një person- ministër, ngase kështu problemi nuk zgjidhet. Pyetja është a dëshirojmë shkolla cilësore dhe fëmijë të shëndoshë, apo të kalojmë mbi problemet e grumbulluara duke shfajësuar secili veten dhe duke drejtuar gishtin dikah tjetër. Ministri dhe stafi ankohen se nuk ka mjete buxhetore të mjaftueshme, e në anën tjetër auditimi tregon se ka pasur keqpërdorime në me- naxhimin e mjeteve, dhe po ata vazhdojnë të kryejnë funksione publike me rënd- ësi; ata mund të kryejnë çfarëdo pune, por jo më në institucionet arsimore. Pastaj prindërit ankohen se nuk ka siguri në shkolla, a përfundon aty përgjegjësia, apo ankesat mund të zgjidhin problemin, kurrsesi. Ata duhet të jenë më të zëshëm dhe më të organizuar, duke bashkëpunuar me stafin drejtues nëpër shkolla… Është një e vërtetë e madhe se ka mungesë të cilësisë së kuadrit mësimor, shumica e tyre nuk janë të aftë as të për- dorin kompjuterin. Arsimtarët duhet të jenë vazhdimisht në konkurrencë legale, dhe ata t’u nënshtrohen testeve në çdo dy vjet, apo pak më ndryshe, varësisht nga rregullat. Atëherë edhe kërkesa për paga më të larta do të arsyetohej plotë- sisht. Edhe çështja e financimit është shumë e degraduar, ngase cilësia është në varshmëri nga financimi, pra në ato vende ku ka pagesë më të madhe të tatimeve nga qytetarët, atje duhet të ketë paga më të larta për arsimtarët, por edhe cilësi më të lartë. Nuk mund të bëhet financimi linearisht-gjithkund njësoj, ngase një pjesë e mjeteve të tubuara për buxhet në nivel qendror duhet të shpërnda- hen në nivel lokal dhe në shkolla, pra që në fillim duhet të dihet buxheti vjetor shkollor, jo këtu të implikohen ministrat, ata duhet të bëjnë kontrollin e cilësisë dhe respektimin e ligjit. Pse universitetet në Kosovë i eksploatojnë aq rëndë studen- tët e, në anën tjetër, nuk sigurojnë bursa për studentët e dalluar. Përfundimisht nuk mund të arsyetohet neglizhenca e tyre dhe mungesa e iniciativës intelektuale për rritjen e mjeteve nga puna shken- core-kërkimore. Si ua marrin zërin por edhe gjuhën OJQ-të, të cilat vjelin donacione të mëdha, ndërsa zëri i profeso- rëve nëpër fakultete është i shurdhër. Sa shumë universitete private me aq shumë fakultete të shkencave politike, dhe asnjëri prej tyre nuk u angazhua që të ndi- qte sistemin zgjedhor në Kosovë, për të dhënë bile ndonjë mendim akademik meritor. E keqja më e madhe është se shumë profesorë janë të angazhuar në makro-projekte, e në anën tjetër as që vërehet kontributi i tyre në fakultetet ku i mësojnë studentët, por edhe marrin paga. Fundja, dijetarët ishin të nënçmuar skajshmërisht edhe gjatë procesit të bisedimeve për statusin final të Kosovës, prej tyre nuk u kërkua ndonjë qëndrim edhe për pakon e Ahtisaarit. A nuk është për brengosje një paraqitje memece e shkencëtarëve shqiptarë dhe e akademi- këve të ardhshëm, dhe pse aq keq manipulohen studentët me shoqatat e tyre, që zëri i tyre të dëgjohet vetëm kur organi- zohet ndonjë demonstratë. Pse u lanë jashtë procesit profesorët e Fakultetit Teknik të Energjetikës, kur u diskutua për të ardhmen energjetike të Kosovës… si ata u anashkaluan dhe nuk janë në AKM, në Komitetin drejtues të “TC Kosova-C”?

Me gjithë dëshirën e madhe për të bë- rë një studim serioz për sistemin edukativo-arsimor në Kosovë, është shumë vështirë, nga fakti se është vështirë të hulumtohen të dhënat e nevojshme, por kjo nuk është pengesë përjashtuese për t’u dorëzuar, ngase aty ku dhemb dhëmbi, shkon edhe gjuha, prandaj edhe nëse jepet një pasqyrë e sistemit edukativ- arsimor në Amerikë, ia vlen bile sa për t’u njohur nga afër.

Tre nga 10 amerikanë punojnë në sistemin edukativo-arsimor ose studiojnë në ndonjë institucion. Edukimi gëlltit mbi 8% të prodhimit të përgjithshëm kombëtar. Duke i renditur të gjitha në një vend, është linja më e gjerë në buxhetin e qyteteve (komunave).

Le të pajtohemi me ekspertët e urtë se kualiteti i edukimit të çdo fëmije ulet vetëm për shkak të tri gjërave: motivimit të tyre, përkrahjes së prindërve dhe arsimtarëve të mirë. Ka akoma mënyra të krahasohen zonat e metrove amerikane për një fuqiz- im të arsimimit? David Savageau në arti- kullin e botuar në “Forbes.com” “Best Cities to Educate Your Child”, konsideron 5 fakte:

Njëri nga departamentet e edukimit më të popullarizuara është – ndërto tabelën “Build a Table” të Institutit të shkencave të edukimit IES të Departamentit- mentor të ShBA për edukim. Këtu mund të grumbullohen të dhëna për çdo gjë, që nga financat e shkollave publike dhe arsimtarët deri tek normat e larta të di- plomimit për çdo vend që u intereson në Amerikë, shtetet, kaunti, zonat urbane, dhe distriktet.

Duke shfrytëzuar të dhënat e departamentit, të cilat merren veç e veç nga çdo shtet, mund të kombinohet mesatarja e numrit të studentëve në metro-zonat (metro area) për ekuivalentin e arsimtarëve të paraleleve me orar të plotë (më i ulët më i mirë) me mesataren e shpenzimeve institucionale të paraqi- tura për student (më e lartë më e mirë), për të prodhuar disa laureatë interesantë:.

Sot, një nga nëntë nxënës vijojnë shkolla private. Shkollat katolike janë alternate a të shkollave private me një re- gjistrim shumë të lartë (2.5 milionë nxënës). Megjithëse gjysma e nxënësve të të gjitha shkollave private ulen në bankat shkollore të paraleleve të shkollave katolike, dy nga tri shkolla private janë jokatolike. Afro 1,7 milion nxënës i vijojnë mësimet të grupuar, siç janë Kisha Luteriane e evangjelistëve, Bordi i Edukimit Adventist i Ditës së Shtatë “Seventh-Day Adventist Board of Education”

(që i referohet besimit protestan dhe di- tës së shtatë “Sabbath” e shtunë) dhe shoqata kombëtare për shkollat ditore hebreje. Shkollat josektare regjistrojnë 800,000 nxënës të tjerë, shumë nga të cilët paguajnë shkollimin në institucionet që i takojnë Asociacionit Kombëtar për shkolla private. Po, mund të gjeni shko- llë private në “site” të ndonjë departmen- ti tjetër të edukimit – dhe “po”, mund të gjeni raportin për çdo opcion të zonave urbane për të gjitha opcionet e shkollave private.

Në bankën e terminaleve në branshën e bibliotekave publike, mund të shihni shoferë të taksive duke hulumtuar gjenealogjinë familjare në anën tuaj të majtë, ndërsa maturantë të shkollave të mesme duke hulumtuar punë në linja aj- rore, në anën e djathtë; prapa teje stivë, stovos nga Meksiko. Dhe përpara teje një akër me tavolina të grumbulluara me valixhe dhe çanta me libra, në të cilat janë të ulur nxënësit për të lexuar. Më shumë se çdo metro-zonë e institucioneve edukative, bibliotekat janë qendrat vita- le dhe burimet e skajshme të edukimit për të gjithë. Nëse bibliotekat duhet të zgjedhin njësinë matëse të suksesit, do të jetë ky cikli i vijimit, vlerësues. Llogaritja është e thjeshtë duke pjesëtuar qar- kullimin e anëtarëve të bibliotekës me numrin e librave. Ky cikël tregon aktivitetin e vijuesve të bibliotekës, që jep si in- dikacion numrin sa herë një libër ka qarkulluar gjatë vitit, nëse qarkullimi është shtri-përhapur nga vijuesit. Sistemi i bib- liotekave qarkullon theksueshëm librat më të shitur dhe sa do të kenë cikël të lartë, varet nga sistemi i bibliotekave që ka referenca të gjera koleksionimi, ose i

hapur, sistemi i bibliotekave që është i hapur në orë të limituara (me më pak orë) dhe ka fond librash, nuk vijohet aq.

Kolegjet dhe universitetet janë punë- dhënës zyrash. Në fakt është një lidhje e madhe në mes universiteteve të orientu- ara hulumtuese dhe ekonomive të shëndosha. Dy shembuj janë historikë: Universiteti i Stanfordit nxit-fuqizon rritjen e luginës së silikonit, të ndërmarrjes së high-tech në San Jose dhe Bay Area (zona e gjirit), dhe Fakulteti MIT dhe ish studentët e tij, të cilët startuan në firmat elektronike përgjatë rrugës 128, jashtë Bostonit. Çdo vend mund të jetë qytet kolegj, nëse ka së paku një institucion të edukimit të lartë. Por, nëse peshoni çdo person që vijon kolegjet lokale me numrin e viteve për të fituar diplomë të lartë të ofruar (të cilat janë të asocuara me regjistrimet në art, vlerësohen me dy, regjistrimet me diploma bachellor me katër, regjistrimet master me 6 dhe regjistrimet per doktoratë me nëntë), ngri- hen me nje shtrirje gamë të numrave. Vendet si Kolegjet “Station-Bryan”, “Texas”, “Iova”; “Lawrence”, “Kan”; dhe “Ko- lumbia”, Mo., kanë dalë shumë lart sipas kritereve të përcaktuara Alas, ende është në garë qyteti Ames nga “Iowa” (Iowa State Univerzity), me kolegjin Station- Bryan (Texas A&M), me Lawrence (Universiteti i Kanzasit) dhe me Colum- bia (Universiteti i Missourit). Duhet pra shumë cilësi, për të fituar dekoratë në këtë larmi të arsimimit të lartë.

Koleksionimi i zonave urbane të insti- tucioneve të arsimit të lartë duhet t’i plotësojë nevojat e një numri të madh të banorëve: me kosto të ulët të natës dhe vijim të kurseve gjatë funjavëve për ata që punojnë me orar të plotë në profe- sione, kurse që vijohen për certifikata të punës në kolegje dyvjeçare dhe ato tradicionale “bachelor” dhe në “curriculum”, që ofrohen në kolegje dhe universitete. Vendet me rangim të lartë: një, dy dhe tre për nga madhësia janë: “New York”, “Chicago”, dhe “Los Angeles”. Duke ko- mbinuar të gjitha këto kritere, japin rangimin e “top” vendeve të Amerikës në arsimimin e fëmijëve – të prira nga “Washington DC-Arlington”, VA, dhe ndjekur shumë afër nga “Madison”, Wis., dhe “Cambridge-Newton-Framingham”, Mass..