Artisti i Popullit Andrea Skanjeti: “100 vjet Teatër në Shkodër 1879-1979 (kujtime)”

Në foto TEATRI I JEZUITVE në Shkoder

Pregatiti Z. Genc Hoti “Kritika e Historise se Teatrit »

Më e rëndësishmja në këtë histori është ekzistenca në qytetin e Shkodrës të shtatë teatrove, bashkangjitur shkollave dhe shoqërive (sot ne Tirane nuk ka shtatë teatro). Përmënd me rradhë (jane marre nga librat :

“100 vjet Teatër në Shkodër 1879-1979 (kujtime)” me autor regjizorin e këtij teatri Artistin e Popullit Andrea Skanjeti (1906-1992) botuar më 2002 dhe “Jeta kulturore e Shkodrës, mesi i shek. XIX – XX”, të botuar në “MVSIKA ALBANIKA”, vëll. II (studime dhe dokumenta) me autor muzikologun Tonin Zadeja (1926-2011), botuar më 2006, faqe 37 – 71, bashkësia e të cilëve jep një panoramë krejt tjetër për tjetër e cila në mos qoftë më e plota, të paktën, është më e shumta në raport me te gjithe librat mbi historine e teatrit shqiptar; -ketu kam parasysh Josif Papagjonin ne librin e tij mbi historine e teatrit ne Shqiperi):

1.Salloni i Kolegjit Saverian ndërtuar më 1890 me 450 vënde

2.Salloni i Shkollës Françeskane me 300 vënde

3.Salloni i Shkollës Stigmatike me 250 vënde (në librin e Tonin Zadejës jepet      300 vende, f. 37)

4.Salloni i Shkollës së Parrucës (ndërtuar për kinema-teatër nga ushtritë austro- hungareze gjatë luftës së I-rë botërore) me 400 vënde

5.Kinoteatri “Rozafat” me 400 vënde (T.Z. 450 vënde, f. 37)

6.Salloni i shoqërisë “Bogdani” me 350 vënde (T.Z. 400 vënde, f. 37)

7.Salloni i shoqërisë “Vllaznia” me 400 vënde (T.Z. 450 vënde, f. 37)(libri i Andrea Skanjetit, f. 15)

Duke bërë një përmbledhje të të gjithë aktivitetit teatror në qytetin e Shkodrës per peridhen 1911-1939 (duke permbledhur edhe kohen kur lindi teatri) konkludojmë se kanë qenë gjithsejt 28 grupe teatrore nga të gjitha shtresat dhe moshat duke shfaqur rreth 465 premiera me mbi 1000 aktorë të të gjithë niveleve. Duhet të kemi parasysh qe ky qytet më 1926 kishte 22 784 banorë (sipas Shqipëria e Ilustruar, 1927, f. 375) dhe rrjedhimisht i bie që të ketë pasur një aktivitet teatror shumë-shumë herë më të madh se Tirana e viteve 1990 e cila nga viti 1944 deri me 1989 ka dhëne vetëm 209 premiera (kur popullsia e saj të ketë qenë, më 1984, 206 100 banorë, sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar, 1985) nga të cilat 121 me pjesë shqiptare dhe 88 të përkthyera (Josif Papagjoni, Teatri Kombëtar, f. 85). Mbi këtë bazë a nuk mund të ngremë idenë që Teatri Kombëtar Shqiptar është themeluar ne qytetin e Shkodres më 1879 për të formuar ndërgjegjen kombëtare të popullsisë shqiptare? Atehere perse Shkodra me 1932 paska qene “e prapambetur, e merzitshme e plot pikellim”? Mos valle keto vargje te Migjenit jane te lidhura me gjendjen e tij shendetesore dhe aspak me qytetin e tij te Shkodres?

Dinamika e ideve teatrore në qytetin e Shkodrës është e lidhur vetëm me kulturën europiane, me anë të Klerit Katolik Shqiptar, dhe kjo përbën thelbin e realitetit njerëzor në atë qytet. Kjo duhet pasur parasysh kur flitet për idete letrare te ketij qyteti per ate kohe dhe kete nuk ka marre parasysh Kadare me nje paragjykim te theksuar antiqytetar, antikatolik, antishqiptar dhe antishkodran.

Per kohen qe ka jetuar Migjeni, ne qytetin e Shkodres kishin lindur, studiuar, punuar, krijuar dhe luftuar per Shqiperi keta korifej te mendimit shkencor shqiptar (renditja sipas germes se pare):

– Át Alfons Çuni (1900-1976), filozof;

– Át Anton Lufi (1910-1992), shkencetari, letrari dhe filozof;

– Át Agostin Ashiku (1905-1986), profesor, drejtor dhe muzikolog;

– Át Anton Luli (1910 – 1999) filozof, letrar, studiues i shkencave natyrore, mesues, rektor i Kolegjit Saverian;

– Dom Ast Koka (1894-1975) filozof, poliglot;

– Át Anton Kiri (1902-1945), profesor i shkencave te natyres;

– Át Anton Harapi (1888-1946), politikan e shkrimtar, filozof e publicist, orator e studiues, nje nder mrekullit e mendimit filozofik shqiptar te te gjithe koherat, nje nga ata njerez “qe popujt e civilizuar i lindin nje here ne nje mije vjet”;

– Dom Aleksander Sirdani (1892-1948) poet, linguist, folklorist dhe etnograf i shquar;

– Dom Anton Zogaj (1905-1948) filozof, poliglot;

– Imzot Antonin Fishta (1902-1970) filozof, historian, muzikant, poet;

– At Bernard Llupi (1886-1946), merr pjese ne kryengritjet antimalazeze te viteve 1914-1916, shkrimtar;

– Át Bernardin Palaj (1894-1946), filozof, profesor poliglot, poet, autor i “Visaret e Kombit”, muzikant, publicist, studiuesi i Ciklit te Kreshnikeve Legjendare;

– Dom Benedikt Dema (1904 – 1971) filolog, gjuhetar, profesor, redaktor, shkrimtar historian, publicist, enciklopedist;

– Át Bone Gjeçaj (1873-1957) filozof, muzikant, lektor;

– Imzot Bernardin Shllaku (1875-1956) filozof, patriot i shquar ne Levizjen Kombetare Shqiptare;

– Át Ciprian Nikaj (1900 – 1948) filozof, muzikant, publicist;

– Át Çiril Cani (1875-1967);

– Át Engjell Palaj (1870-1956) veprimtar i shkollave shqipe dhe anetar i Lidhjes kombetare;

– Ernest Koliqi 20 Maj 1903 – Romë, 15 janar 1975 ishte mësues, poet, romancier, eseist, përkthyes, gazetar, madje dhe dramaturg, ministër arsimi në qeverine e Verlacit 1939-1942

– Át Ferdinand Pali (1907-1985) filozof, poliglot, gjuhetar, mesues;

– Át Frano Kiri (1901-1986), filozof;

– Imzot Frano Gjini (1886-1948) filozof;

– Imzot Frano Gjuraj (1893-1947) poliglot;

– Át Florian Berisha (1897 – 1970) filozof;

– Át David Pepa (1889-1967) poliglot, shkrimtar, bibliotekist;

– Át Donat Kurti (1902-1983), filozof, Doktor i Shkencave, mesues, gjuhetar, poliglot, perkthyes, autori i “Visaret e Kombit”, drejtori i Gjimnazit Franceskan, vjollca e letrave shqipe;

– Át Daniel Dajani (1906-1946), letrar, filozof, profesor, gjuhetar, matematicien;

– Imzot Gasper Thaçi (1889-1946), filozof, politikan e diplomat, publicist;

– Át Gasper Suma (1897 – 1950) filozof;

– Imzot Gasper Gurakuqi (1885-1967) filozof, studiues, historian, erudit;

– Át Gjergj Fishta (1871-1940) Poeti yne Kombetar;

– Imzot Gjergj Volaj (1904-1948), filozof, orator, moralist, historian, sociolog;

– Át Gjon Karma (1896-1975) nje nder autoret e “Visaret e Kombit”, rektor, studiues, gjuhetar;

– Át Gjon Shllaku (1907 – 1946), studiues i otomanizmit, shkrimtar e perkthyes, filozof, sociolog;

– Dom Jak Bushati (1890-1949) filozof;

– Dom Jak Zekaj (1906-1995) filozof, poliglot, perkthyes, poet, shkrimtar;

– Imzot Jul Bonati (1874-1951), filozof, poliglot, perkthyes;

– At Justin Rrota (1889-1964) personalitet shkencor e shoqeror ne fushen e gjuhesise shqipe, te letersise dhe te arsimit shqiptar;

– Imzot Kolec Prennushi (1902-1950) shkrimtar, filozof;

– Át Klement Miraj (1882-1956) filozof, gjuhetar e arkeolog, etnograf, folklorist dhe letrar;

– Át Leon Kabashi (1906-1998) filozof, profesor i arteve te bukura, piktor, sekretar i Pader Gjergj Fishtes;

– Dom Leke Dredhaj (1899-1976) filozof, historian, perkthyes;

– Át Leke Luli (1908 – 1944), studiues;

– Át Leonard Tagaj (1910-1945), filozof;

– Imzot Luigj Bumçi (1872-1945) filozof, politikan, historian, patriot;

– Dom Lazer Shantoja (1891-1945), filozof, gjuhetar poliglot, publicist, perkthyes, muzikant;

– Dom Luigj Pici (1907-1946), edukator;

– Dom Luigj Gashi (1899-1957) filozof;

– Át Mark Harapi (1890 – 1974), botanisti, filozof, perkthyesi gjuhetari, levruesi i Gjuhes Shqipedhe shkrimtari

– Dom Mikel   Koliqi (1902 – 1997), inxhinjeri, edukatori,   mesuesi,   shkrimtari,   publicisti,   Kardinali   i   ardhshem;

– Át Mehill Troshani (1904-1983), studiues dhe gjuhetar;

– Át Mehill Miraj (1909-1978), matematicien, mesues, sportist;

– Dom Mark Gjani (1909 – 1945), filozof;

– Dom Mark Bicaj (1911-1946), dijetar dhe intelektual;

– Át Mati Prenushi (1882-1948) veprimtar i ceshtjes kombetare;

– Imzot Mark Shllaku (1865-1951) poliglot me 11 gjuhe te huaja, doktor ne filozofi, teologji, avokature e elokuence, delegat ne Kongresin e Manastirit me 1908;

– Dom Mati Fishta (1889-1971) filozof;

– Át Marin Sirdani (1885-1962) gjuhetar, historian, shkrimtar, studiues;

– Dom Mehill Çuni (1871-1965) filozof;

– Át Mark Papaj (1902-1970) filozof, profesor;

– Dom Ndre Lufi (1888-1969) filozof;

– Dom Nikolle Gjinaj (1911-1987) filozof;

– Dom Ndre Zadeja (1891 – 1945), filozof, shkrimtar, folklorist, psikolog;

– Dom Nikolle Gazulli (1893-1946), filozof, gjuhetar, shkrimtar, dijetar;

– Dom Ndoc Nikaj (1864-1946), romancieri i pare shqiptar, historian, letrar;

– Dom Ndoc Suma (1887-1962), filozof;

– Dom Ndoc Sahatçija (1906-1993) filozof;

– Imzot Nikolle Deda (1892-1948) filozof, studiues;

– Dom Nikolle Kimza (1878-1960), filozof;

– Imzot Nikolle Tusha (1885-1946) filozof;

– Át Nikolle Kolej (1875-1956) filozof,

– Dom Nikolle Dragusha (1888-1962) filozof dhe luftetar i ceshtjes kombetare shqiptare kundra synimeve e veprimeve shoviniste malazeze;

– Át Pjeter Meshkalla (1901 – 1988), filozof, shkrimtar, poet;

– Dom Pal Gjini (1905-1975) dijetar e poliglot;

– Át Pashko Gjadri (1877-1953), filozof, studiues dhe mesues i Gjuhes Shqipe, pedagog;

– Át Pashko Bardhi (1870 – 1947), historian, biograf, gjuhetar, perkthyes;

– Át Pal Dodaj (1880-1951) studiues, mesues, filozof, historian, publicist, bibliotekist, diplomat;

– Át Pal Çucija (1878-1957) filozof;

– Dom Pashko Zojzi (1885 – 1958) filozof;

– Imzot Preng Doçi (1846-1917), BABAI autor i alfabetit te Gjuhes Shqipe;

– Át Pashko Prelaj (1877-1966) mesues, patriot, politikan, deputet ne Mal te Zi (1918);

– Dom Preng Qefalia (1900-1967), historian e letrar, publicist;

– At Rrok Gurashi (1894-1965) filozof, folklorist;

– Dom Rrok Frisku (1892-1956) filozof;

– Át Rrok Vataj (1905-1976) filozof;

– Át Simon Mikeli (1892 – 1945), filozof, mesues;

– Át Silvester Hila (1905-1967) filozof, muzikant, mesues, letrar, shkrimtar, rektor;

-Dom Shtjefen Kurti (1898-1971) historian, shkrimtar, rrefyesi i pare i Nene Terezes se Kalkutes, laureates te cmimit “Nobel”;

– Dr. Dom Tom Laca (1898-1962) filozof, jurist;

– Imzot Vincenc Prennushi (1885-1949) atdhetar, poet, prozator, dramaturg, publicist, perkthyes, folklorist, predikator i shquar, filozof, autori i romances “Gruaja Shqiptare”, poliglot;

– Át Viktor Volaj (1910-1995) etnograf, gjuhetar, profesor, perkthyes, letrar, rektor;

– Át Zef Mesi (1869-1945), filozof;

– Át Zef Saraci (1884-1954) docent ne filozofi, shkrimtar, historian;

(te gjithe te dhenat mbi Eterit e Shenjte te Klerit Katolik Shqiptar jane marre nga vepra monumentale e Dr. Pjeter Pepa: “Tragjedia dhe Lavdia e Klerit Katolik ne Shqiperi”, vell. 1 dhe 2, Tirane 2007 dhe nga vepra e Át Zef Pllumit: “Histori kurre e shkrueme, Tirane 2006. Keto personalitete te kultures shqiptare i kam trajtuar pak si me ndryshe ne artikullin: 78-Cfare perfaqeson Kongresi i Drejtshkrimit te Gjuhes Shqipe i vitit 1972?, lexuesi duhet te me fale pasi mund te kem harruar pa vene autor te tjere po aqe te lavdishem se te mesipermit).

Diku rreth vitit 1937 njeri prej ketyre korifejve doli ne nje fotografi me ajken e artisteve, shkrimtareve dhe intelektualeve te Shqiperise. Te pakten njeri prej tyre, Lasgush Poradeci, ishte i barabarte me Ernest Koliqin ne çdo permase (foto poshte), duke argumentuar se produkti intelektual i nje populli ka vetem nje rruge formimi, pamvaresisht se ku jetojne ata dhe prej nga rrjedhin (kjo vlen edhe per edukaten apo karakterin individual te Njeriut).

by Administratori më 18/05/2019