Dr. sc. Abedin Sutaj
___
RECENSION
BETEJA E INTELEKTUALIT TË PAMBROJTUR
“Rrëfime nga Norvegjia” i Bajram Kabashit nuk është thjesht vetëm një libër autobiografik i një gazetari, i cili lindi, punoi e jetoi në një vend të pushtuar e të robëruar për një kohë të gjatë. Është pasqyrë e popullit, e njerëzve, me të cilët ai punoi dhe jetoi dhe vazhdon ta ketë preokupim kryesor Atdheun për të cilin u përpoq vazhdueshëm, si në kohën e pushtimit, ashtu pas çlirimit dhe tash në periudhën e shtetndërtimit. Është analizë e organizimit dhe e sjelljes së njerëzve të caktuar dhe të shoqërisë në kohën e robërisë, në liri, dhe trajton sjelljen e psikologjinë e veprimit të individëve dhe të grupeve, të cilat vazhdojnë të jenë pengesë e zhvillimit në kohën e paqes, si dhe në kohën e luftës, përkatësisht në robëri.
Është dramë e jetës së tij, në periudhën para dhe pas çlirimit të Kosovës, jeta në mërgim dhe në atdhe, rreziqet dhe dukuritë që i vërejmë; i madh e i vogël te ne, përderisa pushtetarët, jo veç që janë të heshtur, por janë të pakujdesshëm, e përkrahës të dukurive negative. Nuk është libër thjesht autobiografik, kallëzime të autorit në përballje me njerëzit, të cilët, qoftë me vetëdije apo pa të, i shërbejnë, e janë pjesë e mekanizmit të madh shkatërrues të ndërtuar nga robëruesi dhe nga klanet tona sunduese pas çlirimit. Ky mekanizëm përfshin mënyrën dhunuese, të kopjuar nga pushtuesit, e vazhdon të jetë pjesë e sjelljes sonë kundër ardhmërisë. Në shumicën e rasteve, ne jemi manifestim i pushtuesve, kundër vetes, trashëgim i sjelljes dhe mendësisë nga sundimi i gjatë, dhe gjendja e përhershme e kaotike. Krejt kjo manifestohet hapur në sjelljet, në deklaratat befasuese, të cilat kanë ndryshuar tepër nga përmbajtja, qëllimet dhe formulimet, si dhe pikështrimet e shumë intelektualëve, dhe kjo është shumë e qartë, ata kanë kaluar dikur nga përkrahësit e komunizmit dhe bolshevizmit në përkrahës të radikalizmit dhe lëvizjeve politike lindore, autoritare, antiperëndimore.
Para disa ditësh, në luftën e Ukrainës, tash, më 24 qershor, komandantët e ushtrisë kishin bërë thirrje që të hetohet dhe të shkarkohet gjenerali i tyre, për të cilin ata kishin thënë: “Më shumë ka vrarë ushtarë ukrainas ky sesa të gjithë gjeneralët rusë”. Pra, yti shpesh ta bën më zi se i huaji, siç thotë urtia e popullit “Çka ta ban i yti, nuk ta ban anmiku”. Punëtorët e këtyre shërbimeve kanë zënë vend në akademitë, në institucionet kulturore-arsimore, në administratën e shtetit, të lidhur si vargonjtë e zinxhirit robërues. Mediat dhe gazetaria janë fushë me rëndësi në veprimtarinë kulturore, politike e shpirtërore të një shteti, kështu si fushëveprim i pushtuesit të maskuar në radhët tona. Shihet hapur se, nën të drejtën e shprehjes së lirë, kemi më shumë mendime të paguara mirë nga “dikush”, ku yshten idetë më të çuditshme antishtetërore, radikale, natyrisht të motivuara e të investuara prej burimeve të panjohura.
1. Popujt pushtues nën maska mashtruese të “vëllazërive hyjnore”
a)
Nuk ka sesi të shpjegohen ndryshe lëvizjet e transmetuesve tanë, të kthyer në arena të propagandimit të regjimeve, shpesh nacionaliste turke. E dimë, gjuha turke erdhi nga tokat e Kazakistanit, Turkmenistanit dhe Uzbekistanit, dhe deri në shekullin XII nuk ishte pjesë e popujve të Azisë së vogël, ashtu siç nuk ishin pjesë e Gadishullit Ilirik gjuhët sllave, të ardhura rreth 13 shekuj më përpara.
b)
Nuk ka sesi të shpjegohen turret e transmetuesve në propaganda fetare dhe veprimet e shumë të ashtuquajturve intelektualë, që popullin e Kosovës hyjnore e hekakeqe ta mashtrojnë në emrin e fesë. Ushtrimi i fesë në një shoqëri demokratike duhet të mbikëqyret me kujdes nga shteti. Dihet se ata që i shfrytëzojnë ligjet demokratike për t’i luftuar ato do t’i bëjnë dëm të madh ardhmërisë sonë. Religjioni islamik radikal është tjetërsim i fesë islame, e shndërruar në vegël për qëllime politike, para së gjithash arabe, hegjemoniste dhe protofashiste, e propaganduar nga shumë hoxhallarë nga bota arabe dhe ajo islame. Shovinizmi arab me zanafillë nga shekulli VII-VIII i erës sonë, përgjatë historisë së vet shfarosi gjuhë e kultura të shumë popujve, që shtriheshin në sipërfaqe në mbi 8 milionë km katror, nga Mauritania deri në Sirinë e sotme. Shfarosja që pëlqejnë ta bëjnë edhe një herë fillon me mashtrimin e popujve të vegjël dhe primitivë, dhe me këtë e shfrytëzojnë religjionin që e themeluan dikur, ndoshta të përdorura, për të njëjtat qëllime. c)
Pa dyshim që hegjemonia turke na vjen si dhuratë pas çlirimit nga serbët, tani e maskuar, e cila dërgohet në këtë mënyrë vetëm te popujt me vetëdije primitive, nëpërmjet ideologjisë fetare. Ndihma e vërtetë është pa interes. Besoj se nga kjo “dhuratë” ngjyejnë goxha shumë edhe disa udhëheqës politikë të vendeve tona, sepse ata shpesh kanë mbajtur fjalime prej klerikësh fetarë, dhe shpesh kanë përmendur përqindje të një komuniteti fetar, e kur e kur janë cekur nga udhëheqësit e “shpresës” dhe të “rilindjes” citate nga literatura fetare, gjë që nuk ndodh në shtet e zhvilluara demokratike.
d)
Nëpërmjet fesë, disa shtete e kanë bërë si bazë propagandiste dhe plan për qëllimin e përfitimeve të veta nga popujt fatkëqij, të cilët kurthohen me rrena e me premtime boshe. E kur bëhen pre e kësaj propagande mashtruese, atëherë flijohen për qëllimet e popujve të ligj, që në perandoritë e veta nuk arritën të bëjnë asnjë zbulim, ose krijimtari për të mirën e njerëzimit. Nga kjo, me propagandën fetare e lartësojnë veten dhe ashtu bëhen pikë lidhjeje për t’i kthyer këta popuj primitivë në agjentë të vet, në përplasje të politikave të mëdha të popujve e të aleancave të mëdha, për t’i shndërruar në “mish për top”. Këta popuj pushtues e mashtrues i kanë shtrirë duart e tyre nga varri mijëvjeçar, të mashtrojnë dhe të tjetërsojnë, e të bëhen fuqi nëpërmjet rrenave mesjetare, të cilat në thelb u krijuan, u themeluan dhe u zmadhuan për shkaqe thjesht politike, pa asnjë grim e plan hyjnor. Me të vërtetë, ishin dështim për botën qysh nga shfaqja e tyre.
Më tepër se autobiografi
2.
Libri “Rrëfime nga Norvegjia” nuk është vetëm autobiografi, është më shumë vajtim dhimbjeje, ulërimë lemerie për ta shpëtuar Dardaninë, është thirrje e hungërim për ta nxjerrë atë nga gropa që po i kanoset pikërisht nga përftoret që na shtireshin çlirimtarë dhe pikërisht nga “baballarët e kombit” që na shiteshin si çlirues. Në të vërtetë, çlirues ishte populli dhe NATO-ja, përkatësisht Evropa Perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, si dhe aleatët tjerë, si p.sh. Izraeli, në kohën kur shtetet e Ballkanit ishin kundër Kosovës, mandej edhe disa udhëheqës të Shqipërisë, të cilët shpesh zhvilluan dhe zhvillojnë politika të gabuara. Ishte Amerika, ishte Anglia, ishte Perëndimi që na e dhanë dorën, dorë të cilën na e kanë shtrirë gjithmonë, por nuk kemi dashur, e nuk kemi ditur ta kapim, ngase jemi mashtruar, dhe kemi vendosur bashkë me armikun të vendosim mina kundër anijeve të shpëtimit në brigjet e Detit Adriatik.
3.
Autori i librit “Rrëfime nga Norvegjia” e krahason jetën në Kosovë dhe shoqërinë e saj më atë norvegjeze, dy tablo të jetës së tij në dy vende, me ngjyra krejtësisht të ndryshme, e që vazhdojnë të jenë të tilla, të dallueshme fatkeqësisht edhe 25 vjet pas çlirimit. Ashtu, duke e rrëfyer jetën e re në Norvegji dhe përkujdesjen e shtetit e të shoqërisë normale e të qytetëruar, e cila u krijua, u edukua dhe u formësua, duke bulëzuar nën ligjet e qytetërimit të përparuar perëndimor evropian, shtet dhe shoqëri e cila kujdeset për qytetarin e saj, madje jo vetëm për qytetarin e saj, por për vlerat njerëzore në përgjithësi, në njërën anë, dhe për atdheun ku ka lindur, për të cilin ka dhënë gjithçka. Në anën tjetër, Kosova – toka e lindjes, dikur e shkatërruar nga pushtuesi turko-otoman dhe më vonë jugosllav, e tash e shndërruar në lodër të përrallave mesjetare, e përkrahur nga ideologët e ideologjisë Mugoshjane, e ardhur nga dora e pushtuesve që duan të na ndajnë nga Perëndimi, e nga kontinentit evropian.
4.
Autori si me dashje i bën rrëfimet e njëkohshme e krahasuese: Norvegji, vendi i rendit e i ligjit, i butësisë, i punës dhe përkushtimit, me vendin e lindjes, ku flitet për patriotizëm dhe në emrin e këtij patriotizmi vjedhjet bëhen krime, luftohen punëtorët e vërtetë e respektuesit e ligjit dhe të kombit. Këto rrëfime janë shtjelluar e shkokëluar me lartësinë e talentit të një shkrimtari të madh, duke treguar njohuritë e thella në artin letrar.
Me pak fjalë, autori arrin të thotë shumë
Sikur autori, pas vrullit të betejave, po i bie në fund një jete luftuese, përplasjes pa pushim me të keqen e popullit të tij, e cila ka bij midis oborrit të popullit më të lashtë, popullit dardan, që u rikthye në skenën botërore nga popujt e qytetëruar, pas kaq vuajtjeve dhe padrejtësive të tmerrshme. E mu këta popuj sot shahen aq shumë qëllimisht nga mediat dhe nga njerëzit e caktuar, të bërë figura publike nga transmetues, të cilat hapur janë marioneta të huaja; punëtorë të Kremlinit, të Kalemegdanit dhe të Anadollit.
Shoqëri e paemancipuar, ku individë të caktuar rrinë mbi shtetin, e që nga Hegeli shteti duhet të jetë gjithmonë mbi çdo individ, sado i rëndësishëm të jetë ai, përndryshe populli vazhdon të rrethohet e të sundohet nga klanet, në rastin më të keq edhe pas çlirimit, si në rastin tonë. Klane e individë të cilët janë ende telekomanda të huaja.
Autori e paralajmëron fundin e betejës të tij, betejë kundër asaj padrejtësie të bashkëpunëtorëve të pushtuesit. Betejë e jetë, e cila ishte e vështirë t’i dalësh në fund me shpirt e me mendje të pastër, të cilën autori e ndien dhe e shpërfaq hapur në rrëfimin e tij dhe i doli në fund me shpirt paqeje e zemër fisnike, liridashës e paqedashës për brezat e ardhshëm të atdheut të tij. Ky shkrim për periudhën 42-vjeçare nuk ishte i lehtë, nuk ishte thjesht shkel e shko, ishte betejë e përgjakshme dhe e rëndë, e cila vazhdon të jetë e tillë në të gjitha format e saj. Beteja e vështirë fillon pas çlirimit të atdheut.
5.
I vetëdijshëm se kjo e keqe është mbjellë nga pushtuesi, por kultivohet me dashuri të madhe nga njeriu ynë si shërbyes i pushtuesit të mëhershëm, vasal i së keqes, duke krijuar klane sunduesish, të cilët, pa dyshim, nuk janë asgjë tjetër, përveç vazhdues të pushtimit. Nuk është thënë kot, vetë pushtimi është më i egër se pushtimi i pushtuesit, shpesh vetë pushtimi përfshin mosdijen, gjendjen e pavetëdijshme, derisa manipulohesh nga armiqtë. Armiqtë tanë e kanë një mundësi që derisa të jetë prania amerikane të na vonojnë, të na shtyjnë të vendnumërojmë dhe ta krijojnë momentin e përshtatshëm që të na pushtojnë. Kryeministrat tanë, të rinj e të vjetër, ashtu si shumë akademikë dhe intelektualë, e hoxhallarë, e kanë vetëm një qëllim: të na vonojnë dhe të na hutojnë, e në rastin me të keq të na bëjnë pjesë të botës së pazhvilluar dhe armiq me shtetet që na çliruan.
Kur nuk ecën përpara, ti gjithsesi je duke ecur, por ecja jote në krahasim me të tjerët është lëvizje prapa. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm e krenarë që jemi të gjenit dhe të gjuhës dardane, duhet të jemi vetvetja, të jemi pjesë e gjuhës dhe e kulturës sonë. Rini dhe popull, mos u mashtroni nga mashtruesit, e as nga të mashtruarit, sepse nuk mund të fitojmë asgjë, përveç humbjes. Kjo është parë nga komunizmi në Shqipëri pas Luftës së Dytë Botërore, duke e shkretuar popullin shqiptar materialisht, e edhe shpirtërisht.
“Rrëfime nga Norvegjia” na afron pamje të pashoqe për atdheun dhe për njerëzit e tij pasi ra në duart e klaneve e të individëve të caktuar, jo shumë të mençur, por shumë lakmitarë, dhe dëmsjellës. Një pjesë e madhe e rinisë është mashtruar, duke përkrahur lëvizje politike, të cilat janë treguar të dëmshme, dhe vijnë nga popuj që na shkatërruan. E keqja më e madhe është se këto klane ishin shumë të pashpirta dhe shumë provinciale, se ato u shndërruan në pengesë të ecjes kah demokracia dhe kah kultura e zhvilluar, kah dija dhe shkuarja nga Evropa. Autori, sikur populli i tij, e ka një jetë jo të jetuar, jeta e tij ishte betejë e madhe për të qëndruar në trojet e veta, për jetë a vdekje.
6.
Kosova është vend i befasive, i kundërthënieve, i kundërshtive të mëdha dhe të pabesueshme, ndoshta nëpër pozitat e zgafelleve nëpër të cilat ka kaluar. Ndoshta ende nuk është plotësisht e pavarur, ajo duhet të jetë e pavarur plotësisht vetëm nga Serbia, por edhe nga ndikimi i regjimeve shpesh të gabuara të Shqipërisë. Dardania duhet të jetë krejtësisht e pavarur, duke marrë fuqi nga sistemet e zhvilluara të Evropës. Me këtë, duke e vazhduar traditën patriotike në luftë për dije, ashtu që dija të bëhet pikësynim kryesor për ta mbrojtur shtetin në të ardhmen, dhe për ta zgjeruar atë në rastin më fatlum.
7.
Me këtë, autori e sheh si nevojë të ngutshme ta lërë dikë prapa, që ta vazhdojë rrugën e vetëdijesimit të shoqërisë shqiptare, në përgjithësi, pra rrugën dhe botëkuptimet e tij. Punën e përpjekjeve për ta mbrojtur atdheun nga ideologjitë mashtruese, dhe ideologjitë radikale, e dogma mesjetare, siç e quan ai “Islamin politik”, dhe ideologji tjera të dala nga aleancat kundër shteteve tona.
8.
Fillimi i librit është edhe përfundim, sepse është paralajmërim i fundit. Fundi i punës me profesionin e vështirë të gazetarisë hulumtuese në një shoqëri ku vendet e rëndësishme në institucione dhe në hierarkinë e pushtetit i kanë zënë të pabesët, të tmerrshmit, gjakpirësit dhe tradhtarët e krijuar si elita nga pushtuesit, e klane të reja sunduese me qëndrime, e veprime të dëmshme, siç shkruan autori: “,…, pashë edhe disa që përpara luftës kishin qenë informatorë të dorës së parë të Sigurimit Shtetëror Serb, që gjithë kohën rrinin, hanin e pinin më ta, por që tani, në vend se të rrinin kokulur, silleshin mjaft krenarë, sidomos kur më shihnin, ngase e dinin se i njihja. Sikur donin të më thoshin se, “ti s’ke çfarë të na bësh”. Me këta rreshta, autori i përshkruan punëtorët e shërbimit të ish pushtuesit dhe jo vetëm të tyre, dhe pikërisht këta punëtorë kishin gjetur përkrahje të heshtur dhe të pandalur nga regjimi që na erdhi me plot patriotizëm të rrejshëm.
9.
Pikërisht bashkëpunëtorët e mëhershëm të pushtuesit e kishin marrë të drejtën të jetojnë e të marrin pozita sunduese shpeshherë në keqpërdorimet e institucioneve në mënyrë të veçantë, që vetëm ata dinë. Ata kanë zënë vende me rëndësi, ngase vetëm kështu mund të bëhen më të dëmshëm, mund të bëhen pengesë. Autori me të drejtë përfundon: Në të vërtetë, unë isha i ndjekuri prej Kosovës së re, jo ata”. Me pak fjalë, nuk po na ndjek serbi, por vendi ynë i mbetur i pazhvilluar si pasojë e udhëheqësve tanë jo të mençur, të korruptuar dhe provincialë. Mandej, një kryehoxhë u shpreh për një ndjekje tjetër, por me kusht që kush nuk e do xhaminë le të shkojë në Beograd. Sa e arsyeshme do të dukej sikur ateisti, ose besimtari i fesë tjetër në Kosovë, të kallëzohet radikal, jo i mençur, pa edukatë, në emrin e “besimit të vërtetë hyjnor”, e të shprehej: Ata që duan shumë xhami, xhami vend e pa vend (siç po thuhet në fjalorin më të ri sociologjik te ne) – xhami politike, atëherë duhet të shkojnë në shkretëtirat arabe, ose në tokat e Anadollit, siç na dërguan me dhunë dikur. Natyrisht, asnjë besimtar i fesë tjetër, dhe asnjë ateist i çfarëdo lloji nuk duhet të njëjtësohet me lëvizje radikale dhe me deklarata jodemokratike të personave të caktuar të papërgjegjshëm, të cilët janë kundër paqes, kundër kombit dhe kundër shtetit, i cili duhet ta ketë vendin në Evropë. Ne nuk guxojmë ta përjashtojmë veten nga kontinenti, pasi jemi bashkëthemeluesit e parë. Vetëdijesimi për ruajtjen e atdheut është vetëdijesim për veten. Atdheu është e vetmja rrugë e ruajtjes së gjuhës, e gjenit dhe e shpirtit tonë. S’ka rrugë tjetër…
10.
Autori shkruan çdo herë në vetën e parë, niset nga vetja, ai është kronist që na jep hollësi nga beteja e tij, me ngjyrime të thella të përjetuara nga shkrimtari e gazetari që ka, jo vetëm përvojë me lakadredhat e jetës, por që ka përvojë edhe me shkencën e fjalës – letërsinë. Shihet shumë qartë e në çdo pikë që ai nuk e ka thënë as një përqindje të asaj që ka dashur ta thotë, thjesht tregon vetëm një fletë nga kronikat shumë vëllimore e shumë voluminoze të përleshjeve e të përplasjeve nga jeta në shoqërinë e robëruar shumë gjatë. Ai nuk i përmend as emrat e shumë personave, sikur është i pasigurt për sigurinë e jetës së vet. Me këtë bën të kuptojmë se Kosova nuk është ashtu siç kemi dashur ta kemi. Po, me siguri po, klanet e korruptuara janë ende të fuqishme dhe bandat e ideologjive të ndryshme kobsjellëse kanë zënë pozita udhëheqëse.
Autori është i pasigurt për të ardhmen, dhe jo vetëm të tijën. Për këtë, rrëfimi i tij shpesh është në formën e përgjithësimeve, anonim, rrëfim nën hije, duke na treguar diçka fshehtas. Krejt njëjtë si dashamiri, i cili në errësirën e natës, sepse ai është i pasigurt nga mashtruesit dhe të mashtruarit, të vjen te shtëpia fshehtas, duke treguar: “larg prej rrugës së mashtrimit”. Kosova dhe emri i saj, artistët, sportistët dhe njerëzit e famshëm të saj po paraqiten si njerëz të një shteti tjetër, dhe flamuri i Kosovës (edhe pse i ndryshuar), në emrin e patriotizmit po paraqitet me flamur tjetër. Kosova e njeriu i saj, para botës, po mbulohet me qëllim nga disa struktura të bashkërenditura shumë mirë.
Sot, Kosova po lihet nën hije nga njeriu i saj, i cili është mashtruar me emrin e bashkimit dhe të patriotizmit. Emrin e saj po përpiqen ta anashkalojnë struktura të caktuara, të mos përmendet, sikur dëshirojnë ta bëjnë të padukshme para botës, mandej edhe nga disa patriotë të mashtruar. Dhe, kjo po bëhet në mënyra të ndryshme…
11.
Shoqëria e sunduar nga regjimet e dhunës, të liga e mashtruese, me sistem ku funksionojnë hajnia dhe dredhia, mashtrimi e ligësia. Shoqëria jo e mençur ka shumë vuajtje dhe beteja të kota, dhe sidomos në këto mjedise dhunohet intelektuali i vërtetë. Autori, shkruan: Të gjitha traumat, të gjitha vuajtjet e pësimet, ne që jemi më të rritur, i kemi nga atje. Jeta, më shumë se çdo gjë tjetër, është vetëm kujtim…, ndërsa pësimi dhe vuajtjet të përcjellin si një jehonë e dikurshme që nuk mbaron kurrë. Pothuajse gjatë gjithë kësaj kohe kam punuar pandërprerë, bashkë me gruan, sidomos deri në vitin 2015, kur angazhoheshim në punë, shpesh edhe nga 16 orë në ditë”.
Nana dhe lufta për mbijetesë
Bajram Kabashi e përshkruan me pak fjalë gjendjen ekonomike dhe mallin për të kaluarën që iku aq shpejt, pamjen e rëndë sociale e ekonomike në të cilën ishte rritur, ishte shkolluar dhe ishte krijuar si njeri, gjendje të cilën e kishte shkaktuar pushtuesi, me kaq pak fjalë arrin të krijojë ortekun e mallit te lexuesi dhe t’ia mbushë sytë me lot, ta therë drejt e në zemër, duke e përcjellë atë therje që ky e ka përjetuar përgjatë jetës, ngjyrimi i mallit, i dhimbjes dhe i flijimit të nënës së tij dhe nënave të Kosovës, madhështi dhe përmendore e përjetshme dardane. Nënat të cilat flijuan më së shumti, madje edhe rininë, për të na rritur neve, njerëz si Bajramin dhe atdhetarë të tjerë në kushte të rënda ekonomike. Në bashkëbisedim me nënën në telefon, ai e përshkruan kujtimin dhe gjendjen e shkaktuar emocionale. Është ky përshkrim rrëqethës, një kujtim i kthyer në gravurë me pamjen e atyre afreskeve, ku e Shenjta Mari e sheh birin e saj të flijohet për të mirën e përgjithshme, e ajo është e pafuqishme. E përshkruan sinqeritetin dhe thjeshtësinë e nënës: Më tregonte se si i kishte thënë një gazetareje amerikane që kishte shkuar te shtëpia jonë menjëherë pas luftës: “Ju na keni çliruar”.
E kjo është e vërteta për të cilën Kosova, përkatësisht Dardania, duhet t’i falënderojë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Evropën Perëndimore, e falënderimi i vetëm i mundshëm është të marrim dijen dhe sistemin e punës dhe të kulturës evropiane, duke e pasuruar Evropën me kulturën tonë si një mozaik madhështor. Duke u bërë pjesë e vërtetë e kontinentit që ka dhënë aq të mira për njerizimin.
Autori me qëllim e ndërpret rrëfimin, duke dashur ta shprehë pikëllimin me kaq pak rreshta, sikur do t’ia ndalë vetes vrushkullin e lotëve, therjet në shpirt. Sikur dëshiron të thotë: Nuk dua t’jua tregoj të gjitha për më të dashurën time, nuk dua të ndaj gjithçka, sepse ajo mbetet më e dashura e kujtimeve të tij, ato kujtime do t’i bart deri në fundin e kohërave.
Ajo, pra Nana, është shpirt i shpirtit të tij, ajo është e vetmja krejt e tij. Pikërisht me këtë fshehje, ai krijon madhështi, e rrethon shpirtin e çdo lexuesi me mall, me dhembshuri, me dashuri të llahtarshme, për nënën në përgjithësi, dhe për nënën madhështore, deri në nivelin hyjnor. Ajo është shenjtore e vërtetë e autorit, ashtu, duke na lënë parafytyrimin që të udhëtojë më thellë, si shprehje Heminguejane, ku nuk thuhet gjithçka, por lihet të kuptohet më shumë.
Kështu, dialogu i shkurtër për nënën ta prekë shpirtin, dialog i cili tejkalon çdo dialog të Biblës dhe Vedave të shenjta, duke e vlerësuar nënën e vet, me tri veti madhështore që u mungojnë sot shumicës së pushtetarëve, udhëheqësve, dhe njeriut tonë, në përgjithësi. Vetitë, drejtësinë, mirënjohjen dhe luftën për ta rritur e për ta mbajtur fëmijën larg çdo rreziku me çdo kusht, duke flijuar gjithçka.
Autori e ilustron në këtë mënyrë: “Ngaqë, nëna ime ka qenë njeri i drejtë dhe shumë mirënjohëse në jetë”. Pra, edhe rinia e populli ynë duhet të jenë mirënjohës për nënat tona dhe për mallin e Nënës për djalë, që e rriti në varfëri dhe nën pushtimin më të rëndë, nën pushtimin jonjerëzor të sllavëve të Ballkanit.
Malli i Nanës për djalin mërgimtar, të rritur me gjak e me shpirt nëpër beteja, shprehet kështu: “A të ka marrë malli për mua, Bajram?”, më pyeste. “Jo, Nanë”, i thosha, e ajo qeshte ëmbël, duke e ditur mirë se e mendoja të kundërtën.
Fillimi i ri – ringjallja
Jeta si mërgimtar, sado që është e rëndë, kur ishe në syrin e tornados, tufan shkatërrues, atëherë largimi është bekim, shpëtim dhe fitore. Largimi nga atdheu i çliruar kur e udhëheqin krejt ajo bandë “patriotësh”, kryesisht disa me të kaluar familjare jo të mirë. Te ne shumë herë gjejmë shumëçka të politizuar, pronë e strukturave, e bindjeve të caktuara politike, që kanë rregull: përjashtimin, përbuzjen dhe përfitimin e paligjshëm. Me pak fjalë, nuk duhet të befasohemi se autori e përshkruan hapin e parë në tokën norvegjeze pa dyshim si një fillim i ri, i mirë dhe i suksesit. Ai na paralajmëron ardhjen e pranverës, në kohën e arritjes në Norvegji, siç shprehet,… shkrihej bora, pamja e përshkruar merr formën simbolike të shprehjes letrare, nxitëse e të ndjenjës mallëngjyese, të krejt asaj çfarë ka ndodhur; tmerre, dhunë, luftë, vuajtje, një jetë vuajtje, u la pas njëherë e përgjithmonë.
Kanë ndodhur: lufta, shkatërrimi, dhuna, pabesia, marrja në pyetje, kërcënimi… Të gjitha këto janë ngulur thellë në shpirt dhe në fund në Norvegji, i larguar pa dashje, i pafuqi, në ditët ku fillon zbutja e klimës, shkrirja e borës, vjen pranvera, e qetësia, vjen siguria dhe ngadalë ringjallja. Sa fat i mirë! Njerëzit me tavolinën plot ndihen të uritur, sepse shungullima, dhuna, ndjenjat e acaruara, krismat, mungesa e rehatisë, frika për të nesërmen, tuta nga vdekja, që e kishin në atdheun e tyre, të djegur, të shkatërruar, të sulmuar, krejt kjo i bëri të uritur..
Refugjatët në Norvegji janë të uritur për dije, për punë, për jetë e për siguri, siguri që nuk e patën kurrë brez pas brezi. Ata janë në nevojë për përkrahje, se jo vetëm sot, por edhe nesër, do ta kenë atë tavolinë me të mira plot, ndërsa uria ishte pjesë e krejt jetës së tyre. Një popull i robëruar, jo vetëm nga pushtuesi, por edhe nga ideologjitë antikombëtare përbrenda, përjeton uri, ose siç thuhet në gjuhën e vërtetë, në gegënishten e bukur – “unje e perunje”. Autori e nisi jetën me familjen e tij, por si të harrohen të gjitha ato vuajtje e përplasje, beteja të gdhendura dhunshëm si zgafellja në shpirtin e tij, ato ashtu do të barten përgjithmonë si të paharruara?!…
Megjithatë, uria psikologjike e njerëzve që kishin braktisur me dhunë shtëpitë dhe vendin e tyre ishte e madhe dhe nuk ngopej assesi. Pavarësisht se ushqimet ishin të bollshme dhe të llojllojshme, megjithatë kishte njerëz aq të uritur sa ia mësynin, në mënyrën më të pakuptueshme, të merrnin sa më shumë. “Pastaj me familjen u vendosëm në Grong, qytezë në krahinën Trondelag, ku kishte po ashtu edhe shumë familje nga anë të ndryshme të Kosovës. Ishte data 3 maj 1999, dita kur na dërguan atje me një autobus. Unë pikërisht atë ditë e kisha ditëlindjen, por ndihesha mjaft i mërzitur dhe i mbushur me pikëllim për arsye të tjera. Në të vërtetë, derisa i afroheshim qytezës së Grongut, e vërejta sesi nën rrezet e diellit në një liqen kishte nisur të shkrihej akulli dhe po zbulonte sipërfaqen e shkëlqyer të tij. Akulli shkrihej dhe buzë tij, aty-këtu, lulet kishin nisur të lulëzonin. Hoteli ku na vendosën ishte i një standardi të lartë, një hotel malor, i ngritur për skiatorët, i strukur disi në atë bukuri natyrore, me gurë të mëdhenj dhe me pushimore të ndërtuara me shije arkitektonike të shpërndara nëpër ato male.
Si një dashamir i natyrës që isha, menjëherë i shtova shëtitjet shtigjeve të asaj bukurie natyrore, jo vetëm për ta hequr mërzinë që më kishte mbërthyer, por edhe për t’u kënaqur, duke u përpjekur që disi t’i harroja ngjarjet e së kaluarës në gazetari, por edhe luftën që ndodhte në Kosovë. Përpiqesha t’i harroja ato që nuk mund të harroheshin. Ato që fshiheshin pas maskës sime në fytyrë, në shpirtin dhe në ndjenjat e mia të lënduara”. Dhe, në fund, pa asnjë mëdyshje, edhe me librat tjerë të botuar më herët, edhe me këtë libër, duke marrë parasysh kushtet dhe rrethanat e vështira socio-ekonomike dhe politike, në të cilat punoi dhe veproi, e në të cilat u gjet njeriu e populli i pushtuar në përgjithësi, por edhe gazetari, në këtë rast zoti Bajram Kabashi, e bën punën e tij më të veçantë, më të përkushtuar, por edhe më të rrezikshme. Këto tipare i japin punës së tij shumëvjeçare vlerë të nivelit të lartë, përpjekjes dhe veprës së tij jetësore i japin vulën e një pune të korifeut, të pashembullt dhe madhështore. Të veprosh e të punosh si gazetar në ato kohë nuk ishte e lehtë, as sot nuk është lehtë puna e gazetarit të mirëfilltë dhe e intelektualit në këtë pjesë të Evropës. Në këto kohëra sikur nuk kemi më mendim e shprehje të lirë, por mendime e shprehje të porositura nga pagues të ndryshëm, shpesh anonimë…
Natyrisht, në qoftë se ndonjëherë shkruhet historia e gazetarisë së Kosovës në rrugën e saj për pushtimin e lirisë dhe për ndërtimin e shtetit dhe të demokracisë, e shtetndërtimit me rrugë ende të papërfunduara, për Bajram Kabashin duhet të shkruhet kapitulli më voluminoz, qendror dhe më përmbajtjesor, si shtyllë qendrore e gazetarisë së kësaj periudhe. Ai është shembull i përkushtimit për gazetari, shembull i gazetarit të vetmuar pa përkrahje nga asnjë grup, pa qenë pjesë e klaneve dhe e bandave nga më të ndryshmet. Ai e ndërtoi me përkushtim të pandalur, hap pas hapi, pikë pas pike, me përpjekje të pashembullt dhe kryeneçe veprën dhe punën e tij madhështore. Ai e ndërtoi veprën e vet voluminoze pa u dorëzuar, pa u ndaluar, duke mbetur yll e shembull në qiellin e kësaj fushe, duke mbetur lajmëtar e shembull për gazetarinë që duhet të vijë dhe model se si duhet të punohet në të ardhmen, ardhmëri e cila ende nuk po agon siç duhet, fatkeqësisht. Nuk është thënë kot nga populli:
“Puna pa nda e shemb një kala!”.
Më 27 qershor 2024
Fundi i pjesës së parë të analizës për librin e Bajram Kabashit “Rrëfime nga Norvegjia”. Vazhdimi i recensioni i dr. sc. Abedin Sutajt për librin , pritet të botohet në ditët e ardhshme.
