Nga: Sinan Kastrati, Suedi
Butrinti dhe Syri i kaltër jepen me qira
Vazhdon nga numri i kaluar ”Butrinti, qyteti antik që të zgjon ndjenjën e kënaqësisë dhe të madhështisë kulturore e historike” në rubrikën ”Dossier, Histori Udhëtime”
Drini.us, 21 Gusht 2022
Kujtime nga ditari im (3)
Nuk është vetëm deti Adriatik e Jon, që ia shtojnë bukurinë vendit të bukur të Shqipërtisë por janë edhe monumeentet e lashta historike me qytetin antik të Butrintit, janë Alpet e Veriut e lumenjët plotë ujë të ëmbël me peshq të shishëm, janë vajzat e bukura, grate krenare e burrat trima e të menqur ndër më të vjetrit në Ballkan dhe Evropë dhe vendet ndër më të bukura që vizitohet nga mijëra turistë shqiptarë e të huaj.
Këte e pash edhe unë në vizitën që isha në dy ditet e fundit të korrikut (2022).. Edhe pse ishte mbrëmje, vargu i vizitorëve të huaj që kishin qenë para mejee tash dilnin nga qyteti, ishte i gjatë. Dëgjoheshin gjuhë të huaja që flisnin e me aparata e telefona e kamera në duar, fotografonin qytetin e lashte antik të Butrintit.
Qyteti antik i Butrintit (Buthrotos) ndodhet në jug të qytetit të Sarandës, mbi një kodër, në këndin juglindor të gadishullit të Ksamilit, në një pozitë mjaft të mbrojtur natyrore, përkundrejt ishullit të Korfuzit, i themeluar aty nga fillimi i shekullit të VII p.e.s. Qyteti ngrihet mbi një kodrinë jo shumë të lartë, e cila laget nga të trija anët me uje. Në lindje dhe verilindje të kodrës shtrihet liqeni i Butrintit, kurse nga ana jugore kalon kanali që lidh liqenin me detin Jon.
Ishte kënaqësi kur shetisje në qytetin antik të Butrintit që flladi i lehtë i mbrëmjes lunate me flokët e vajzave bukuroshe nga Evropa e Amerika.
Butrinti, aty ku ishte ndërtua, dukej se edhe tash e mbronte Shqipërinë nga tkurja e mëtejsme e tokës e detit nga fqinjë grabitqarë. Por Butrinti gjallëronte nga njerëzit e shumtë e gjuhët e shumta, vrapimet e fëmijëve që iu iknin prindërve për pakës sekonda që s`ndaleshin natë e ditë duke soditur natyrën e virgjër shqiptare.
Në shkrimet që lexova për Butrintin, sepse nuk e dija e u habita se si kishim qytete antike disa mijëra vjet e ne shqiptarët dinim shumë pakëz.
“Butrinti, ose me emrin e lashtë Buthrotum, shtrihet në jugperëndim të Shqipërisë, 20 km në jug të portit modern të Sarandës. Pozicioni i tij është spektakolar: Qyteti i lashtë okupon pjesën kryesore të kodrës që lagej nga kanali Vivari, një rrugë e ngushtë ujore që sot lidh Korfuzin, 4 km në perëndim të Butrintit, me liqenin e brendshëm me ujë të kripur. Rrëzë një pllaje në jug të kanalit shtrihet një tokë djerrë e tharë nga ujërat që ndan Butrintin nga një sërë malesh, të cilat shtrihen përgjatë kufirit jugor shqiptaro-grek.
Si u krijua dhe si mbijetoi Butrinti në shekuj?
Butrinti mendohet t’i ketë fillimet e tij në shekullin e 8 para Krishtit, me vendosjen aty të tregtarëve të Korfuzit. Ky është qyteti që lidhet më shumë me legjendën e Eneas. Në shekullin e 4-ët, Butrinti ishte një port kaoanian , ndoshta në qendër të një prej fiseve helenase të Epirit. Romakët e përdorën portin si një bazë për fushatën e tyre ushtarake në Ballkan në shekullin e 2-të. Në shekullin që pasoi, ai u bë koloni e ushtarëve të vjetër të Jul Çezarit. Më vonë përsëri në sundimin romak, qyteti kishte kishën e tij dhe kjo në një vend të dukshëm.
Por në vitin 551 u sulmua nga barbarët. Historia që pasoi deri në shekullin e 10-të, ashtu si ndodhi me shumë porte mesdhetare, mbetet mister. Më vonë u bë një port i rëndësishëm për lidhjen e Venecias me Bizantin. Për shumë kohë edhe në Mesjetë, ishte në duart e venecianëve, të cilët mbronin kufirin lindor të kanalit të Korfuzit. Vetëm në shekullin e 18-të ata e braktisën Butrintin, pasi humbën me turqit. Në vitet 1850, kur Edward Lear kaloi në këtë rrugë, ajo ishte e shkretë.” (”Qyteti antik i Butrintit, një udhëtim në historinë e lashtë” ).
Është thënë se Butrinti do të jepet me koncesion 1*) për 10 vite (?)
Shteti shqiptar në Shqipëri sidomos ai i Kosovës me koncesion për 10, 20 e 100 vite dhanë shumë ndërmarrje fitimprurëse ndërsa ato pakë fabrika e tokë punë nga ish kooperativat, u privatizuan për pesë pare.
A mos e pret i njëjti fat edhe Butrintin e Syrin ?
Nuk do të doja që Butrinti të jepet me qesim sepse, kështu qysh ka fillua, edhe portet deter e deti do të jipen me qira në një të ardhme.
Qyteti Antik I Butrintit ka një sipërfaqe prej 614 hektarësh dhe njihet si zona A-3. Aktualisht i gjithë Parku Kombëtar menaxhohet nga agjencitë shtetërore dhe ai përfshin si qytetin antik ashtu edhe pjesën natyrore përreth qytetit.Zona A-3 është një pjesë e sipërfaqes prej 2500 ha që mbrohet nga UNESCO. Nga UNESCO mbrohet por kam frigë se nuk mbrohet nga shteti.
Te Syri i Kaltër, 31 korrik 2022
Syri i Kaltër
Një nga bukuritë ose perlat e natyrës shqiptare, në Shqipëri është edhe “Syri i Kaltër”. Syri i Kaltër është një vend turistik shumë i bukur që ndodhet pranë rrugës midis Sarandës dhe Gjirokastrës. Është një luginë shumë piktoreske ku nga një burim i kaltër del një ujë i kristaltë. Nga thellësia e burimit uji merr ngjyrën e kaltër nën rrezet e diellit dhe hijes së pemëve. Eshtė burimi më i madh dhe më interesant ndër 18 burimet që shpërthejnë rrëzë malit të gjerë.
Syri i Kaltër është shpallur monument natyre. Forma e tij ështė ovale e ngjashme me formën e një syri, shpërthen nga toka i errët në mes dhe i kaltër anash. Thellësia e tij është tepër e madhe, arrin deri në 45 m thellësi. Ndodhet përballë fshatit Krongj, 45 m nën nivelin e luginës së Drinos dhe është shkarkim kryesor i alit të Gjerė. Është burim me ujëra të freskëta dhe të ëmbla i rrethuar me bimësi të dendur dhe me gjelbërim të përhershëm.
Sipas legjendës, në ato zona sundonte një dragua që rrëmbente vajzat, ndalte ujin dhe ua kishte bërë tejet të vështirë jetën banorëve. Derisa më në fund e vranë dhe, kur e vranë, nga syri i dragoit buroi ky ujë i kulluar që vazhdon të rrjedhë teposhtë në formën e lumit të Bistricës duke ushqyer atypari një bimësi të rrallë për nga dendësia e forca dhe duke dhënë më tej dritën që ndriçon qytetet dhe fshatrat e jugut.
”Një dragua që ndal ujin dhe rrëmben vajzat është i urryer, kurse fakti që syri i këtij dragoi të vrarë shndërrohet në burim jete sikur të çorienton emocionalisht, duke shkrirë në një të vetme të mirën dhe të keqen”.
Duke lexua disa tituj ë shtypit shqiptar për Syrin e Kaltër, harrova se po shkruaj kujtimet e mia, të një qytetari vizitor që jeton e punon jashtë atdheut.
Ato që pash e lexova nuk më besohet se janë të vërteta por te ne çdo gjë mund të ndodh, edhe prifti mund të martohet e të mbetet shtatzënë.
Disa nga titujt për Syrin e Kaltër:
“Korfuzi kërkon ujin e ‘Syrit të Kaltër’, PD: Rama ka gati marrëveshjen! Ministria: E pavërtetë!”
“Plan për të marrë Syrin e Kaltër, kryebashkiaku i Korfuzit në kontakte me sipërmarrës dhe institucione në Sarandë”
“Uji i ‘Syrit të Kaltër’ do i jepet Greqisë? Ministria e Turizmit: E pavërtetë, s’ka marrëveshje”
“Transferimi i ujit të ‘Syrit të Kaltër’ në Greqi, Zhupa: Çmenduria e radhës e Ramës”
“Rama marrëveshje për Syrin e Kaltër?! Propozimi: Uji i kulluar do i transferohet Korfuzit”
“Greqia kërkon “Syrin e Kaltër”, propozon që Korfuzi të furnizohet me ujë nga Shqipëria”
20/06/2022, 22:23 ne Rajoni, Tirana.
Janë disa nga dhjetëra shkrime që i gjeta dhe po i paraqes edhe lexuesit të Drinit.
Malmö, në muzg (Para ballkonit tim), barkat dhe lundërzat
Shka pa kesh: Shka a fol ka mu bâ
Kjo ma kujton ankdotën e njohur të gruas së ve (vejushkë).
Djali i saj kir kthehet nga pazari, e pyet nâna:
-Djali jem a pu folke najsen n`qarshi?
-Po nânë. Mreti kish dhân urdhen, qi kun ma me lân grue pa burrë.
Nusja fillon të kesh (qesh) e vjerra i drejtohet nuses:
-Shka pa kesh: Shka a fol ka mu bâ.
Edhe te Syri i Kaltër isha. Herën e fundit isha para tre viteve por, asnjë përmirësim. Kur u ofruam afër një ure, ishte vendosur një postbllok sikur me qenë kufi shtetëror apo vend ku plaqkiten qytetarët dhe nuk na lejuan që të vazhdojmë rrugën me makinë.
U detyruam që ti ”pshtyjmë kâmt” e ecëm herë përpjetëzes e herë teposhtzes. Mbërritëm te Syri, qull nga djersët.
Bukuritë e Syrit ishin që rrallë i sheh por dora e shtetit nuk e kishte kryer punën e vetë. Infrastruktura rrugore, informimi me pllakata të nevojshme, mungonin. Mu në hyerje te Syrit kishte disa WC për burra dhe për gra por ato ishin të mbylluar dhe fati ishte se muzgu po ofrohej e turistët afër mureve të WC-ve e në mal i kryenin nevojat për çka është për keqardhje.
OBS: Për shkak të natyrës së shkrimit, të dhënat dhe fusnotat nuk i kam vënë por vetëm literaturën e përdorur që do ta paraqes në fund të shkrimit.plasur
U ndava edhe nga Syri, me zemër të plasur për të vazhduar me hapin tim tim të vogël, rrugtimin tim të gjatë, në vizita monumenteve, qyteteve, shkollave e shtëpive të njohura historiskisht por të harruara nga nga gjeneratat që po rritën.
I tredhim ujqit
Dhe në fund të kësaj pjese që fola për Butrintin dhe Syrin e Kaltër, dua të tregoj një ngjarje që kishte ndodhur në Drenicë e mua ma tregoi një miku im drernicak.
Pas 12 qershorit 1999 në Kosovë kanë ardhur forcat e NATOS, KFORI për siguruinë e UNMIKU, është marrë me administratë ….
Në fshatin Kozhicë (Drenicë), ujqit, bënin kërdi në dele. Katundarët e lajmërojnë KFORIN suedez dhe ata iu thonë: Ne nuk mund ti vrasim ujqit por duam ti sterilizojmë (tredhim) 2*) .
Literatura e përdorur
“Butrinti jepet me PPP për 10 vjet, qyteti antik nën menaxhimin e një subjekti privat”
Nga: Euronews Albania, 11-09-2020 18:26
”BUTRINTI, QYTETI ANTIK 2500 VJEÇAR | 4K DRONE VIDEO” …https://www.youtube.com
https://www.youtube.com/watch?v=55-1DKlS9ss
”QYTETI ANTIK BUTHROT, BUTRINT – KSAMIL”
07/12/1520:05
https://sarandaweb.net/qyteti-antik-buthrot-butrint-ksamil/
”Qyteti antik i Butrintit, një udhëtim në historinë e lashtë”
https://www.shqiperia.com/arkeologjia/butrinti.php
”Askush nuk mund t’i shpëtojë magjepsjes nga bukuria dhe qetësia e këtij vendi, ku rrethimet natyrore plotësojnë aq bukur rrënojat antike” (Butrini).
“Plan për të marrë Syrin e Kaltër, kryebashkiaku i Korfuzit në kontakte me sipërmarrës dhe institucione në Sarandë”
“Uji i ‘Syrit të Kaltër’ do i jepet Greqisë? Ministria e Turizmit: E pavërtetë, s’ka marrëveshje”
https://www.google.com/search?q=%22Uji+i+%E2%80%98Syrit+t%C3%AB+Kalt%C3%ABr%E2%80%99+do+i+jepet+Greqis%C3%AB%3F+Ministria+e+Turizmit%3A+E+pav%C3%ABrtet%C3%AB%2C+s%E2%80%99ka+marr%C3%ABveshje%22&rlz=1C1GCEB_enSE1000SE1001&oq=%22Uji+i+%E2%80%98Syrit+t%C3%AB+Kalt%C3%ABr%E2%80%99+do+i+jepet+Greqis%C3%AB%3F+Ministria+e+Turizmit%3A+E+pav%C3%ABrtet%C3%AB%2C+s%E2%80%99ka+marr%C3%ABveshje%22&aqs=chrome..69i57.3560j0j9&sourceid=chrome&ie=UTF-8
“Transferimi i ujit të ‘Syrit të Kaltër’ në Greqi, Zhupa: Çmenduria e radhës e Ramës”
https://www.google.com/search?q=%22Transferimi+i+ujit+t%C3%AB+%27Syrit+t%C3%AB+Kalt%C3%ABr%27+n%C3%AB+Greqi%2C+Zhupa%3A+%C3%87menduria+e+radh%C3%ABs+e+Ram%C3%ABs%22&rlz=1C1GCEB_enSE1000SE1001&oq=%22Transferimi+i+ujit+t%C3%AB+%27Syrit+t%C3%AB+Kalt%C3%ABr%27+n%C3%AB+Greqi%2C+Zhupa%3A+%C3%87menduria+e+radh%C3%ABs+e+Ram%C3%ABs%22&aqs=chrome..69i57.5251j0j9&sourceid=chrome&ie=UTF-8
“Rama marrëveshje për Syrin e Kaltër?! Propozimi: Uji i kulluar do i transferohet Korfuzit“
https://www.google.com/search?q=%22Rama+marr%C3%ABveshje+p%C3%ABr+Syrin+e+Kalt%C3%ABr%3F!+Propozimi%3A+Uji+i+kulluar+do+i+transferohet+Korfuzit%22&rlz=1C1GCEB_enSE1000SE1001&oq=%22Rama+marr%C3%ABveshje+p%C3%ABr+Syrin+e+Kalt%C3%ABr%3F!+Propozimi%3A+Uji+i+kulluar+do+i+transferohet+Korfuzit%22&aqs=chrome..69i57.3252j0j9&sourceid=chrome&ie=UTF-8
“Greqia kërkon “Syrin e Kaltër”, propozon që Korfuzi të furnizohet me ujë nga Shqipëria”
20/06/2022, 22:23 ne Rajoni, Tirana.
Një sirenë e anijës së udhtarëve që sapo mbërriu portin (terminalin) e Malmös, më largoi për një moment nga Butrinti dhe Syri i Kaltër.
1*) KONCESION m.
- ek. Marrëveshje që bëhet zakonisht ndërmjet dy shteteve ose ndërmjet qeverisë së një shteti dhe një sipërmarrësi privat për të shfrytëzuar pasuritë natyrore, tokësore ose nëntokësore të një vendi ose të një krahine, për të krijuar ndërmarrje industriale etj. Koncesioni i kontrollit teknik të automjeteve. Qeveria miratoi koncesionin e përpunimit të naftës.
libr. Lëshim.
QIRA f.
Shumë të hollash që paguhet në periudha të caktuara për diçka që e marrim në përdorim për një kohë sipas një marrëveshjeje. Qira e ulët (e lartë). Qiraja mujore (vjetore). Qiraja e shtëpisë. Qiraja e tokës. Biçikletë (varkë, makinë) me qira. Shtëpi me qira. Libreza e qirasë. Paguaj (laj) qiranë. Jap (marr) me qira. Zë (lëshoj) me qira.
Shprehje Frazeologjike:
Shtëpi pa qira
thjeshtligj. burgu.
S’e vlen barra qiranë
edhe poh. shih te BARR/Ë,~A.
S’e ka marrë shpirtin me qira
Thuhet kur dikush përpiqet të mos i pranojë detyrat a punët e rënda e të shumta, të cilat nuk i përballon dot ose i shkatërrojnë shëndetin.
2*) STERILIZOJ kal.
mjek. Pastroj nga çdo mikrob a bakter, duke e zier në temperaturë të lartë ose duke e përpunuar me mënyra të veçanta. Sterilizojnë veglat e kirurgut (gjilpërat). Sterilizojnë enët. Sterilizoi plagën.
biol. I heq aftësinë për t’u riprodhuar; e bëj shterpë, shterpëzoj. Sterilizon meshkujt e kandrrave dëmtuese.
TREDH kal.
Heq, rrëgjoj a mpij organet mashkullore të një kafshe a të njeriut, e bëj të paaftë të riprodhojë, e bëj shterp një mashkull. Trodhi kaun (dashin).
Vazhdon
Sinan Kastrati, Suedi
Malmö, 22 gusht 2022
