Nga: Fahri Dahri
Të nderuar miq!
Para një javë, rreth datës 15 mars 2025, ndoqëm në kanalin televiziv të “Raport Tv” dokumentarin e z.Ferdinand Dervishi: ”Çamëria e rrëfyer nga grekët! Dëshmitë e gjalla dhe rrëfime nga tragjedia çame”. Le të njihemi edhe me “konkluzionin” e z. Lambros Balciotis.
___
Ju uroj lexim të mbarë!
Informacioni në vijim është në shërbim të bindjeve se banorët e rajonit etnik shqiptar të Çamërisë, nuk u viktimizuan se gjoja bashkëpunuan me okupatorin, por: “Dëbimi i tyre ishte larg nga perceptimi si një “gabim historik”: ai shihej si një akt shpëtimi për zonën dhe për Greqinë në përgjithësi (L. B.)].
Dr. Lambros Baltsiotis, profesor asistent i Historisë së Minoriteteve në Ballkan, në Universitetin Panteion (Athinë), konkludon ndryshe nga autorë të tjerë grekë, politikanë, studjues dhe shtetarë, të djeshëm dhe të sotëm. Në materialin e botuar prej tij: “Çamët myslimanë të Greqisë Veriperëndimore”, Z. Lambros është përqëndruar në këto tema:
1.Toka dhe njerëzit.
2. Situata para aneksimit.
3. Periudha e para vitit 1923.
4. Periudha 1923-1928.
5. Periudha e ekzistencës faktike të një pakice kombëtare.
6. Cikli i hakmarrjes.
7. Një eksod i parashikueshëm.
8. Zhdukja e pakicës dhe “spastrimi etnik”.
Mbasi i shtjellon këto probleme, në fund jep konkluzionin, me të cilin mendova të informoj lexuesit. Materiali është në gjuhën angleze. Jam përpjekur që në shqipërim të jem sa më korrekt me origjinalin.
Konkluzione
[“Çamët myslimanë të Greqisë Veriperëndimore”. L. B.]
Mund të argumentohet se nuk ishte zyrtarisht shteti që kreu spastrim etnik, një argument i paraqitur në mbarë botën nga shtete të ndryshme dhe për një sërë rastesh të ngjashme. Në rastin çam, megjithatë, vetë shteti nuk u shqetësua nga ky spastrim etnik dhe i priti rezultatet e tij në mënyrë të favorshme. Napoleon Zervas, udhëheqësi i EDES, konsiderohej hero nga shteti dhe pati një karrierë të mëvonshme si një anëtar i shquar i sistemit politik. Për më tepër, shteti mbështeti zhdukjen absolute të çamëve që pasoi. Dëbimi i tyre ishte larg nga perceptimi si një “gabim historik”: ai shihej si një akt shpëtimi për zonën dhe për Greqinë në përgjithësi. Siç thotë Gjeorgjia Kretsi “[Unë] është e diskutueshme që procesi social i minorizimit të grupit çam ishte i lidhur ngushtë me një politikë zotërimi dhe shpronësimi” (Shih po aty, f. 126). Mungesa e veprave shkencore në Greqi për çështjen çame deri në fund të viteve tetëdhjetë.
Siç kemi treguar, ankthi i vazhdueshëm i autoriteteve greke për të reduktuar sa më shumë ekzistencën e minoritetit dhe për të heshtur zhvillimin e një pakice kombëtare shqiptare në Çamëri, u shndërrua në dëbim fizik kur këto masa nuk u konsideruan të mjaftueshme. Ky “reduktim” përfshinte numrin e personave dhe përfaqësimin e tyre në regjistra, tokën dhe pronën e tyre, duke çuar në një reduktim përfundimisht të pranisë së tyre totale, përkatësisë së tyre kombëtare dhe të drejtës së tyre për trajtim të drejtë. Perceptimi mbizotërues ishte se tokat pranë kufirit duhej të ishin greke, jo vetëm sepse ngjiteshin me kufirin e një shteti tjetër, por edhe sepse ishte e paimagjinueshme pas Traktatit të Lozanës që një jogrek në çdo kuptim (dmth feja dhe gjuha) të mund të zotëronte tokën greke, ose thjesht të ekzistonte brenda territorit grek, ndërkohë që pretendonte se nuk ishte grek. Në këtë kuptim, kompaktësia e hapësirës shqipfolëse në Epirin Perëndimor, që nga një periudhë e caktuar e në vazhdim, nuk përbënte rrezik për shtetin grek për një zhvendosje të mundshme të popullsisë së tij të krishterë shqipfolëse drejt Shqipërisë. Rreziku qëndronte në faktin se kjo tokë mund të vazhdonte të shikohej si shqiptare, toka arvanitase (shih më lart). “Ideja e “helenizimit” të tokës së çamëve u mundësua nga ideologjia e shkëmbimeve njerëzore dhe mungesa e mbrojtjes ligjore për këto minoritete gjatë periudhës ndërluftës”. Shkëmbimet dhe mungesa e mbrojtjes ligjore për këto minoritete gjatë periudhës ndërluftore”, siç deklarohet nga Georgia Kretsi, ky ankth i thellë i shtetit grek, siç zbulohet nga modelet e zbatimit të politikave në rajon, çoi në pakicën dhe nacionalizimin gradual të grupit, një proces që i dha formë një hapi të plotë të procesit së ndjekjes së tyre nga shteti grek. Dëbimi, duke qenë se nuk do të kishte rrezik të madh dypalësh apo ndërkombëtar për protesta dhe kushtet e luftës paraqisnin shanset më të favorshme për të kryer një dëbim total. Dëbimi u lehtësua nga tendenca e përgjithshme e shteteve të Evropës Lindore për të vazhduar në dëbimin masiv të pakicave të tyre gjermane në fund të Luftës përmes argumentit të ndërhyrjes së qartë të shtetit gjerman, si dhe me identifikimin e tyre të hapur. Synimi i shtetit ishte mjaft i qartë: dëbimi i çamëve myslimanë nëpërmjet përfshirjes së tyre në shkëmbimin e popullsisë greko-turke. Ndonëse nuk u realizuan përmes këtij shkëmbimi, politikat shtetërore të drejtuara për pakësimin e popullsisë së çamëve myslimanë ishin një prelud i dëbimit që do të bëhej më vonë. Koha dhe mënyra e saktë e këtij dëbimi ishin nën një proces të vazhdueshëm negocimi. Ne argumentojmë se synimi i shtetit gjeti, në atë kohë, emërimin në veprimet e Forcave të Armatosura që vepronin si forca të rezistencës kombëtare. Këto forca, në prani të një shteti të munguar ose më vonë të dobët dhe me bekimin e tij, vepronin në emër të “kombit” dhe të shtetit. Ndërsa shteti rifitoi fuqinë e tij, veprimet e forcave guerile u pranuan si politikë operacionale e vetë shtetit. Kur shikojmë raste të tjera të lidhura me luftën në shtetin grek të pasluftës, megjithë antikomunizmin e tij të vendosur dhe personelin e pjesshëm nga anëtarët e grupeve të armatosura përgjegjëse për mizoritë, kishte ende raste kur individët përgjegjës për mizoritë u dënuan dhe ishin larg nga shpërblimi. “Mosndëshkimi” absolut dhe “shpërblimi” i atyre individëve që kanë të bëjnë me dëbimin e çamëve, janë tregues të fortë se këto politika janë pranuar dhe janë pjesë e politikës shtetërore. Mungesa e veprave shkencore në Greqi për çështjen çame deri në fund të viteve tetëdhjetë nuk është d (… dëgjuar!?). Zhdukja totale e një pakice, ndonëse zyrtarisht të panjohur, që dikur ekzistonte, u trazua vetëm pas shfaqjes së çështjes në politikën shqiptare postkomuniste. Por më pak se pesëdhjetë vjet ishin të mjaftueshëm për të fshirë të gjithë kujtimin e çamëve nga mendjet e grekëve. Me përjashtim të vetë vendasve, të gjithë të tjerët në Greqi, nga politikanët e deri te shumica e historianëve, janë të bindur ose pretendojnë se çamët (myslimanë) nuk kanë ekzistuar kurrë në Greqi. Procesi i fshirjes /heshtjes ishte aq i suksesshëm, saqë edhe spikerët e televizionit grek flasin për “pseudoçamë” apo “të vetëquajtur çamë”.
Për rëndësinë e funksionimit të shkollave greke në Himarë dhe rëndësinë që luajti me vendimin e administratës greke për të lejuar mësimin e gjuhës shqipe në disa shkolla shih E. Manda…, vep. cit., f. 105, ku gjenden burime përkatëse shqiptare dhe greke. Megjithëse mësimi i gjuhës shqipe lidhet në momentin e duhur me lejen e hapjes së shkollave private për minoritetin grek në Shqipëri dhe taktika të tilla reciprociteti janë gjurmuar në arkivat shqiptare (shih N. Clayer “L’albanisation de la zone frontière albano-grecque et ses aléas dans l’ l’ s l’ s l’ s l’ l’ errello- territories dans les Balkans, EFA, Athènes, shtator 2006 (nën botim)), nuk ka asnjë dëshmi përkatëse në arkivat greke). [Në shqip: “Shqiptarizimi i Zonës Kufitare Shqiptaro-Greke dhe Rreziqet e saj në Ballkan, EFA, Athinë, shtator 2006 (në vijim), nuk ka asnjë provë përkatëse në arkivat greke].
Në brendësi të materialit, ndër të tjera, z. Lambros shprehet:
“Procesi i shuarjes së çdo shenje të ekzistencës së mëparshme të pakicës ka ndodhur në mënyra reale dhe simbolike. Fshatrat e çamëve myslimanë u ripopulluan nga popullsi grekofone nga zonat malore fqinje dhe vllehë, menjëherë pas dëbimit të tyre. Xhamia e Shenjtë qendrore e Paramëthisë jo vetëm që u hodh në erë, por edhe u shkatërrua në mënyrë simbolike për të nënvizuar fundin e pranisë myslimane në zonë. Gradualisht, në një periudhë më pak se dhjetë vjeçare, pothuajse të gjitha xhamitë dhe veçanërisht minaret, simbole të dukshme të pranisë myslimane, u shkatërruan.
