- “Kemi gjithë jetën që na detyrojnë të mos flasim gjuhen tone, por ne prape nuk e kemi harruar . E kemi kaluar njëri pas tjetrit me breza deri sot tek çikat 5 vjeçare të shtëpisë”-Sali Bajri 81 vjeç nga Uglla ( SANXHAK, Pazar i Ri).
Komunat shqiptare brenda kufinjve shtetetor te Malit te Zi,ndodhet ne skajin verior te Alpeve shqiptare.Shumica e shqiptarëve janë kthyer ne boshnjak dhe tashmë zyrtarisht nuk përbejmë më shumicën.
Një vendim i Kongresit të Berlinit (1878) që e pranonte Malin e Zi si shtet si lufta ballkanike e vitit 1912 , ia dhanë mundësinë që ky shtet i pa qenë kurrë në rris territoret e veta mu në tokat e shqiptarëve. Ajo kohë shënohet dhe mbahet në mend edhe për dhunën, vrasjet mbi popullatën e pa armatosur. Si pasojë e dhunës së pa parë ishte edhe ikja dhe zhvendosja e popullatës vendase shqiptare dhe ri popullimi me popullsi sllave.
Me anën e këtij shkrimi deshta t`i kundërvihem “vajit boshnjak” për tokat dhe “popullsinë boshnjake” që sot janë të okupuara nga malazezet. E që nuk është gjë tjetër vetëm se një shtrembërim i historisë dhe të vërtetës së saj por edhe përvetësim i asaj pak popullate shqiptare me konfesion mysliman që ende jetojnë në tokat e tyre në Mal të Zi.
Ja se çka ata shkruajnë se “boshnjakët” jetojnë në pjesën verilindore te Malit të Zi në Plevle, Bijelo Pole, Rozhajë, Palve, pra ne tokat që njohën si Sanxhaku Jugor dhe që janë popullsi shumicë; por një numër i tyre , “boshnjakëve” pra jetojnë në Tivar dhe Podgpricë, që në kohën e perandorisë Osmane ( deri më 1912 fxh) e bënin shumicën , por më vonë me dhune u larguan dhe ikën. Rasti më i rëndë ishte Nikshiqi , në të cilën “boshnjakët” ishin shumicë, por të cilët ikëm pas 1912-tës.
Një manipulim i madh nga këta autorë dhe shumë të tjerë behët kur këta këmbëngulin në njësimin e popullatës sllavo-myslimane boshnjake me atë shqiptare-myslimane.
“Elajeti i Bosnjës ndahej në sanxhaqe, dhe një prej tyre ishte edhe ai i Novipazarit. Në periudhën 1455 deri më 1465 , sanxhaku i Novi pazarit bënte pjesë në Vilajetin boshnjak të perandorisë Osmane. Figura më njohur e kësaj ane ishte Gazi Isa-beg Isakoviqi ishte themeluesi i Novi Pazarit “ thonë autorët e shkrimit, por jo kjo është vetëm një zhvendosja datash dhe manipulim me njerëzit. “Novi Pazari është një qytet me një trashëgimi të shtrenjtë kulturore, qytet i shumë shtresave,ku nga çdo shtresim i gjejmë gjurmët e së kaluarës së posaçme. Është e njohur historikisht që banorët e parë të kësaj ane ishin Ilirët e pastaj Shqiptarët, të cilët u valavuan gjatë historisë me pushtimet romake, sllave dhe turke “.
Mund të merrej me mend se shfaqja e përzierjes asimiluese që manifestohej aty ku me dhunë ndërpriteshin lidhjet me vetveten që doemos do të pasonte me rikëndjelljen e brezave tjera të cilët do të ishin shumë të përsheshëm për ndërtimin e “njeriu të ri” të pastruar nga kujtesa dhe të gjitha ngarkesat tjera të cilat mund të paraqitnin pengesa drejt ardhmërisë “..që të bëhen “boshnjakët”.
Pasojat e presionit turko-serb ishin asimilimi fetar, humbja e vetëdijes kombëtare, mos hapja e shkollave shqipe dhe si pasojë edhe humbja e gjuhës shqipe. Është interesante se si sot Turqia po e përdorë myslimanizmin e shqiptarëve dhe “ boshnjakëve” të Sanxhakut si ambasada të interesave të tyre për të bërë një hap më të madh në Europë. E ne ,pa kurrfarë analize i vihemi pas. Për të treguar se këndej pari flitej shqip dhe besohej shqip, po i shënoj të ilustruara me fotografi, përshkrimet e disa kishave dhe manastireve “serbe” (përshkrimet për këto janë të përkthyera nga shënimet serbe), të rrethinës së Novi Pazarit.)
Autorët e përmendur, iu sqarojnë lexuesve se Novi Pazari s`ka qenë kurrë pjesë e Shqipërisë.
“Në të gjitha luftërat “ Boshnjakët” e Malit të Zi dhe të Sanxhakut paraqiteshin si subjektivitet i posaçëm kombëtar duke e dhënë një kontribut të madh në luftën antifashiste në “tokat “ e Malit të Zi,” Në fund të luftës së Dytë , “Boshnjakët”, ata e mendonin se nuk do të iu përsëritet e kaluara pas kongresit të Berlinit( nga studimi Boshnjakët në Malin e Zi ) . Por e jona është të pyesim se me çfarë të drejta historike këta dhe të tjerët mundohen të krijojnë një popullatë artificiale nga shqiptarët vendas?
Fjala e nxjerrë fjalën dhe kësi lloj shkrimesh janë me të madhe duke u shkruar e ne, në këtë rrëmujë kombëtare para të ardhmes sonë që po duket se po na troket në derë më në fund: “Të mendojmë pak”. Diçka që mendjet e shëndosha s’e kapin dot. Një mrekulli e llojit të vet, duan t’u tregojnë të tjerëve ja ne jemi me gjak dhe mentalitet të turkut, myslimanë të përbetuar, qëllim ky për një provokim etjet banal, por edhe i rrezikshëm, një marifet i ngjashëm me atë të Beogradit, nga shqiptarët “dolën të lagtë”. Shini ku të çon naiviteti dhe primitivizmi i këtij shekulli, një kuku për shqiptarët edhe për përqasje shumë të gabuar, si një çifte me tyta në ballë të shqiptarëve. Në kohë, shumë të hershme, edhe pas shpalljes së Pavarësisë, thirrej mileti: ”Kush është turk me falë Bajramin”, edhe sot e njëjta gjë, në “kostum” më ndryshe. Shkuarja e lojtarëve në xhami, apo kishë, vërtet është çështje private, përderisa ata nuk shkojnë në kostume sportive, përkatësisht, të kombëtares, të cilitdo sport.
Kemi vërejtur me shumë kujdes, se çka mund të fshihet nën “plaf”. Duhet mos të harrojmë e as të mohojmë porositë e klerikëve në krye të BIK, që herë pas herë, u bëjnë sportistëve, për të bërë “duva” para se të hynë në fushën, apo sallën ku zhvillohen ndeshjet. Ky është një celebrim i panevojshëm, sidomos për shqiptarët, aq më parë, kur ende nuk jemi në “në sy për të mirë” në rrethinë dhe më gjerë. Kemi punë më të vlefshme dhe të rëndësishme, për të mposhtur bindjet negative ndaj nesh, e jo pak popujve ( nga Dedë Mirdita )” 280315
Pra pa fije fytyre mohohet përkatësia kombëtare e shqiptarëve myslimanë të Malit të Zi dhe Sanxhakut?
Kadare kishte për të thënë “Kurthi serb, turqizmi ynë dhe armiqësimi me Evropën”
