Çka dëshmon Raporti i Komisionit Hetimor Federativ të Jugosllavisë rreth deformimeve të UDB-ës më 1957-1966

Akademik Prof DR Hakif Bajrami

* OSE FILLIMI I FUNDIT TË JUGOSLLAVISË
1.Çka ndodhi në Plenumin ilegal të KQ LKJ më 1957 dhe pasojat
Kundërthënjet në mes dretjtuesëve shtetëror nga Sllovenia dhe Kroacia në një anë dhe atyre nga Serbia dhe Mali i Zi në anën tjetër, do të shfaqën në një plenum të KQ LKJ-ës më 1957. Në plenum Edirad Kardeli, duke debatuar për Çështjën nacionale, do ta ngritë nevojën e decentralizimit të vendit. Kundër këtij qëndrimi do të rreshtohën pushtetarët nga Serbia dhe Mali i Zi. Kjo do të thot se se përmes centralizmit serbo-malazezët do ta kishin më lehtë të dirigjojnë: ushtrinë, policinë, ekonominë, diplomacinë dhe arsimin në përgjithësi. Në lidhje me këtë polarizim Ediard Kardeli do të shprehet duke elaboruar çështjën nacionale se:” Ne Sllovenët dhe Kroatët një ditë do të rreshtohemi kah Austria dhe Italia, për shkak të realitetit kulturor , politik dhe rreligjioz katolik. Ju serbët dhe malazezët do të rreshtoheni kah Rusia dhe Bullgaria, po për të nejtat shkaqe: kulturore, politike dhe rreligjioze ortodokse. Në plenum nga salla Dobrica Qosiçi do të provokojë duke pyetur ideologun e LKJ-s: “Po shqiptarët kah do të rreshtohën”. Eduard Kardeli në këtë provokacion do të përgjigjet: “Normal, Shqiptarët tanë do të orientohen kah Shqipëria, ashtu si ka votuar me Rrezolutë Kongresi i IV-ët i PKJ në Drezden më 1928, ashtu si ka votuar edhe Konferenca e V e vendit e KQ PKJ mbajtur në Zagreb për avansimin e Kosovës në Republikë, kuptohet në federatën e ardhëshme.
Polarizimi pas këtij Plenumi do të shprehet në forma të ndryshme. Së pari Aleksandër Rankoviq do të kërkojë nga Dushan Mugosha më 1958 mbylljën e shkollave të mesme shqiptare, për shkak të “mungesës së kuadrove”. Por, kundër këtij rreshtimi racor shovinist do të reagojë Presidiumi i Kuvendit Popullor të Shqipërisë në OKB, për pozitën koloniale të shqiptarëve në Jugosllavi. Lidhur me këtë, J. B. Tito në një mbledhje të ngushtë do të shprehë qortim ndaj kaudrove që mësonin për sistem ekonomiko shoqëror centralist dhe do të kërkojë raport urgjent mbi të drejtat e pakicave në vend. Këtë e bëri për shkakun se e aspironte “Çmimin Nobel për paqe”, sespe ishte bërë lider i mosinkuadrimit në glob. Kështu, Plenumi mbi pakicat do të mbahet (1959) në ilegalitet të thellë. Aty, prap Eduard Kardeli do të kërkojë që në Prishtinë të hapët Shkolla e Lartë Pedagogjike si dhe degët e Fakuktetit Fikozofik dhe Ekonomiuko Juridik. Siç dihet këto institucione shkollore janë hapur më 1959/60, atëherë kur de fakto Shqipëria largohet nga Pakti i Varshavës.

2. Çka ndodhi në Plenumin ilegal të KQ LKJ më 1962
Nga dokuemntet e KQ LKJ lexojmë se partia në pushtet në këtë kohë ishte vënë në sprovë të madhe me moton stratregjike: “Për Centralizëm, apo për decnetralizëm të rendit ekonomiko shoqëror “. Lidhur me këtë, dëshmojnë dokuemnetet se në plenum kishte dominuar rreshtimi intelektual dhe politik që Jugosllavia si fedratë e kombeve dhe kombësive të decentarlizohet. Ai decentralizim planifikohej së pari të gjejë shprehje në sistemin komunal, duke i rritur kompetencat e komunës, kërkesë kjo që do të vijë në shprhje me 1965. Pikërisht në këtë kohë të dominimit përfundimtar të rreshtimit strategjik të LKJ-ës për decentralizim, KQ LKJ do ta themelojë Komisionin për hulumtimin e deformimeve të UDB-ës, sidomos në lidhje mbi pushtetin e saj mbi partinë (LKJ-ën). Në këtë mënyrë të bërjës politikës LKJ do të “deploitizohet” duke u maskuar se “të drejtat nacioanle duhet të begatohën në të gjitha fushat për kombet dhe kombësitë”. Ky pozicion do t` i intrigojë edhe shtetet e fuqishme të Perendimit, prandaj sidomos SHBA do ta fillojnë vizitat më të shpeshta të forcave të armatosura të tyre, sidomos ato amerikane në limanet e Adriatikut. Këtë realitet forcat centraliste serbo-malazeze do ta quajnë: “Fillimi i fundit të fedratës”.
Aty kah fillimi i vitit 1965 A. Rankoviq kishte angazhaur një Komision special, në anën tjetër për t` i hulumtuar rrethanat në të cilat ishte siellur UDB-a dhe çka mund të ndodhte nëse eventualisht mirret pushteti. Komisoinin e tillë e drejtonin dueti Llukiq-Stefanoviq. Ky komision kishte ardhur në përfundim se nga kaudrot që janë në UDB 26, 77% kanë shkollë të lartë dhe fakultet. Ndërsa të tjerët ishin me shkollë të mesme dhe tetëvjeçare e pa te. Komisioni kishte konkluduar se kjo strukturë ishte e mejaftueshme për ta marrë majën e pushtetit. Në anën tjetër, ishte partia dhe ushtria me të cilat komandonte J. B. Tito. J. B. Tito me sugjerime të Perendimorëve në anën tjetër kishte themeluar Komison special që t` i diskreditojë synimet centraliste, të grupit Rankoviq-Stevanoviq. (Shiqo: Materialin sekret, f. 20-24).
3. DY Kmisionet deformimeve në luftë kundër njëra tjetrës 1962-1966
Komisioni hulumtues i LKJ-s do t` ia fillojë punës në fillim të vitit 1965. Bje fjala për Kosovë, Beogradi (komisioni i Rankoviqit) kishte arritur që ta angazhoi Dr Hasan Kaleshin për ta bërë një raport për zhvillimin e arsimit dhe kulturës në Kosovë. Hasani e kishte bërë raportin duke analizuar punimet në Revistën “Përparimi” dhe “Jeta e RE”. Kundër këtij angazhimi kishte reaguar Akademik Vlladimir Bakariq, por largimi i H. Kaleshit ishte i kotë. E me të njejtat detyra ishin angazhuar edhe kuadro për Serbi, ku u printe Dobrica Qosiq, i njohur për shovinizëm sidmos ndaj shqiptarëve. Prapa Qosiqit qëndronin A. Rankoviq, Llukiq dhe Stevanoviq. Ky grup e kishte ngushtuar analizën për ta marrë majën e pushtetit dhe për ta ndërtuar federatën tutje si centraliste dhe homogjene. Ky komision i kishte “gjetur” si të rrezikshëm 15 shqiptarë, 5 hungarezë, 3 serbianë nga Vojvodina dhe 2 jahudi. (Raporti shtetëror, tejet sekret, analiza f.14/15).
4. Çka dëshmonte analiza e Komisionit federativ për UDB-ën
Analiza e Komisionit Fedrativ (Tiot-Kardel)ishte shumë më e plotë dhe tërë studimin e kishte operacionalizuar nepër republika dhe krahina. Komisioni në Kroaci kishte evidentuar 997 fundksioanrë të rrezikshëm. Në kuadër të Kroacisë ishin gjetur 1 300 000 dosje të UDB-ës, që do të thot se 48% e kroatëve ishin vënë nën hetime. Në Bosnje e Hercegovinë ishin evidentuar 1772 400 dosje, që tregon se afro gjysma e popullsisë boshnjake ishte nën hetime.Në këtë republikë ishin hapur 32 dosje për deputretët dhe funksionar republikan dhe federativ. Në Mal të Zi UDB i kishte vënë nën hetime 36000 persona, prej të cilave 149 dosje ishin për funksioanrë republikan dhe federativ. (Nga analiza f. 22). Ndërsa në Serbi ishin hapur 272 dosje për kuadrot nga komuant, rrethet dhe krahinat. Në këtë republikë ishin hapur 126 dosje për deputetët nga Kosova dhe Vojvodina. Ishin hapur 9 dosje për politikanët, prej të cilëve asnjeri nuk ishte serbian, por ata ishin shqiptarë dhe hungarezë.(Nga Raporti tejet sekret, f.16-29).
Në Maqedoni Komisoni kishte gjetur se ishin hapur 96531 dosje. Ndërsa dosje personale ishin hapur për 136 000 veta, të gjithë shqiptarë, bullgar dhe 55 maqedonas.
Në Kosovë ishin instaluar 30 aparate për përgjime. Përmes tyre kontrolloheshin: Kuvendi, kinematë, teatri si dhe kuvendet komuanle në Gjakovë, Pejë, Prizren, Prishtinë, Ferizaj, Gjilan, Mitrovicë dhe Podujevë. Për deputetët e Kuvendit Kosovës ishin hapur 23 dosje, prej të cilave asnjë nuk ishte e nacionalitetit serbian apo malazez/
UDB-a, thuhet në dokuemntin sekret për të gjitha kohërat i kishte krijuar në Kosovë 50 159 dosje. Ato dosje kishin të bëjnë me inskenime si fjala vjen për “Kurdisjën e Procesit Prizrenit”; Aksionin e armëve; Lidhjet shpiunore me Shqipërinë, Turqinë dhe SHBA. Në lidhje me këtë në Rivlerësimin e Procesit Prizrenit më 1967 ishin gjetur se më 1956 UDB kishte hapur 900 dosje për punëtorët politiko shoqëror, prej tyre, 11 ishin kryetar komuash me përkatësi shqiptare. Ndërsa prej funksioanrëve shqiptar si të dyshitë ishin cilsuar: Fadil Hoxha, Ismet Shaqiri, Imer Pula, Nebih Gashi, Mustafa Hoxha dhe Qazim Bakalli.

5. Cili ishte argumenti sipas Komisionit që J B Tito të përcaktohet për mbajtjën e
Plenumit dhe pse në Brione
Shkasi kryesor që Tito do të orietohet për një plenum historik të LKJ-ës ishte shkuarja e A. Rankoviqit për vizitë zyrtare në Ukrainë (Kiev). Atje, mikpritësi do t` i drejtohet A. Rankoviqit me: “Shoku President”, dhe musafiri (Rankoviqi) nuk do të reagojë fare. Pas kthimit në Beograd Budimir Llonçar do ta njohtojë J. B. Titon për incidentin e qëllimshëm në Kiev ku Rankoviqi përshëndetët si “President”. Lidhur me këtë, sipas dokuemneteve J. B. Tito nuk do të nxitojë, por do ta sigurojë nga çdo aspekt informatat nga KOS-i (sherbimi ushtrak jugosllav). Në bazë të dokumenteve të LKJ-ës , nepër limanet e Detit Adriatik, si dhe nepër kryeqytete e republikave dhe krahinave, do të instalohën informator shtesë. Nga këto instalime, kam mësuar se për herë të parë CIA njihet me tragjedinë e shpërnguljës së shqiptarëve në Turqi me dhunë shtetërore serbiane. Kjo informatë është përciellë pastaj president pas presidenti deri te Xhorgj Bushi i Vjeter, Bill Klintoni dhe Bushi i Ri. Sherbimet e hueja, me ato informata, do të kuptojnë se në viset shqiptare: “Llukiq dhe Stefanoviqi i kishin ndarë trevat shqiptare në dy rregjione. Në Rregjionin e Dukagjinit vepronin “donzhuanët”, e ku kishte edhe shqiptarë të cilsuar si kapabanda. Në Rregjionin e Rrafshit Kosovës vepronin “Suflerët” e UDB-s, e ku kishte edhe shqipfolës, madje me mahrma dhe me fesa të teleisur. Të dy palët (Donzhuanët dhe Suflerët) e kishin të lirë shkuarje ardhjën në Turqi. Ata e kishin një tekst të shkruar të cilin pas kthimit nga Anadolli duhej t` i lavdojnë ato vise si “hoxha parajsën në xhami”. Për punën e këtill nga Klubi i Rankoviqit ishte angazhuar Kisha Ortodokse Serbe, e cila në Kosovë i kishte si agjent 12 priftërinjë ortodoks dhe 3 shqiptarë të rreligjionit katolik e 2 shqiptar të rreligjionit islam, të gjithë me pagesë mujore.
Çka mësohet nga materialet e Plenumit Brioneve në esencë
Nga materialet e botuara integralisht të Plenumit Brioneve në dy vllime nga ish Arkivi i Jugosllavisë, mësojmë se në Plenum asnjë fjalë nuk është thënë për pozitën koloniale të shqiptarëve në Jugosllavi, pozitë ajo që “Lidhja Kosovare” e kishte prezantuar nepër 17 kongreset e saj nepër botë nga viti 1953 e deri më 1974. Por, në lidhje me këtë tragjedi, një fakt duhet të nxirret në opinion se në Kosovë, pas Plenumit historik do të themelohet një Komision, i cili disa kuadrove që ishin cilsuar si të dhunshëm vetëm sa ua ndrruan funksionet. Ata nga UDB u konvertuan në SPB. Pra, me mosburgimit e Rankoviqit, të gjithë Udbashët disi mbetën të paprekur. Ata do ta presin momentin dhe si të pushuar, do të vërsulën prap ndaj shqiptarëve në të gjitha viset pa dallim, pas vitit 1968. Madje është ruajtur informata se shumë dosje të deformiarit i kanë diegë, sepse largimi i tyre nuk është kryer menjëherë.
Po shtrohet pyetja si të ndeshkohën UDB-ashët e deformuar kur në Komisionin e LKJ-ës për Kosovë ishin 25 antarë për hulumtimin e deformimeve , ndërsa seicili në të kaluarën, kishte qenë më udbash se tjetri. Madje Kryetari i Komisionit ishte emruar A. Shkriu, i njohur për mizori ndaj kundershtarëve politik, sidomos ndaj shqiptarëve në përgjithësi. Madje komisioni vetëm sa i shënoi funksionarët drejtues të UDB-s e që ishin në aksione terroriste ndaj popullit shqiptar, krejtë me qellim që të shpërngulet në Anadoll. Por të deformuarit u cilsuan se ishin: Spasoje Gjakoviq, Lluka Llubarda, Mirolub Praliq, Vllado Shilegoviq (njeri nga autorët e tragjedisë në Tibvar më 1 prill 1945). Në asnjë elemnt këta krimnel nuk u ndëshkuan. Pëkundrazi ndrruan vendbanimet dhe u instaluan në Beograd, prej kah dirigjonin përmes “myhybëve “ të tyre në çdo komunë. (Shiqo: Hakif Bajrami, Zavere i zloçini UDB Jugoslavije prema Albancima 1945-1966’, Pristina , f. 254, dokumente origjinale arkivore).

Ky shkrim është sajuar edhe nga një analizë me titull: “ Nacionalizmi dhe shovinizmi serbo-malazez në Kosovë 1961-1986”. Në material nuk mbetët anash as akuza ndaj Adem Demaçit për Demonstratat rrevolucionare më 1968 dhe 1981; për vrasjen e Martin Lluter Kingut më 1967, për vrasjen e Çe Gevarës më 1968; për zbarkimin e rusëve në Çekosllovaki më 1968; për deonstyratat në Zagreb, Beograd dhe Prishtinë . Materiali spjegon se Titon aspironin ta trashëgojnë pas vitit 1980: Nikolla Lubiçiq në nivel shtetëror, ndërsa në nivel partiak Stane Dollanc. Aty potencohet se rinia shqiptare sot (1986) është aq e emnacipuar sa që nuk do të mundet më me popullin e saj të luaj askush. Pra materiali kërkonte nga kreu i LKJ që ndaj shqiptarëve të “ndryshohet pllaka” dhe me ta të flitët shtruar për Republikën dhe bashkimin në perspektivë, nëse komebet tjera në Fedratë kërkojnë që ajo të federohet, ashtu si kërkonte Vlladimir Bakarqi (kroat) dhe Vinko Hafneri (slloven).
Ky material duhet botuar në shkallë integrale dhe opinioni të mësojë për rrugën që ka kaluar kombi shqiptar i okupuar në ish Jugosllavi.

Prishtinë, më 22 janar 2024