Nimon Muçaj, Deçan
Në ditën botërore të Teatrit me 27 mars, më duhet të shkruaja për skenat tona teatrore të cilat po përballen me vështirësitë e menaxhimi dhe mangësitë e një repertori kombëtar shqiptar. Se aktorë dhe regjisor më duket se kemi me bollëk. Të gjithë mbase po duan të bëhen modern dhe të lënë më një anë dramaturgjinë tonë. Pse? Sepse pak më lehtë po i shohin shfaqjet e huaja, të cilat po i kopjojnë dhe po i adaptojnë për nevojat tona. Kjo është tejet brengosese, sespe regjisorët tanë duhet të jenë krativ dhe të ndërtojnë shfaqjen me preokupimet tona, sepse ato të përbotshmet nuk mund të jenë gjithmonë adapte për ne dhe shijen e shikuesit tonë. Disa po krekosen me këto të arritura. Kemi qenë nëpër këto Festivale dhe kemi marrë kaq shpërblime. Disa po shprushin në dramaturgjinë tonë dhe ne shpesh i kemi injoruar përpjekjet e tyre dhe dita ditës po largohemin nga repertoret klasike. Ku është teatri ynë sot? A degjohen aktorët dhe regjisorët apo vetëm bordet “allamoderne” të cilët, disa prej tyre as që kanë shkel në dërrasat e taatrit. Po arsyetohen duke thënë, se ne kemi dituri të përgjithshme dramaturgjike, u ngjitëm apo nuk u ngjitëm në skenë. Aktorët dhe regjisorët janë hilexhi etj…
Unë zbrita në skenën time gjakovare, ku kisha interpretuar dhe bërë shfaqje për mbi 30 vite. Nuk shkoja në skenën pejane mbi të cilën kisha ecur rreth 6 a 7 vjet rresht, si aktor dhe drejtor e që bordet e drejtoritë e DKRS më zinin fjalën në fyt, ndërsa unë mendoja për vete se kisha aq përvojë, sa të udhëheq dy a tri teatro përnjëherë. Por ku të lënë sot puthadorët e kryetarëve të komunave dhe Ministra e këshilltarë të tyre të zhvillosh dhe të shfaqësh diturinë artistike që posedon? E vetmja formë është për të ikur nga këto klishe dhe të bësh teatër vetëm, në kishë, në xhami, në livadh. Monodramë në ndonjë kullë të vjetër etj.
Sot, pra zgjodha skenën e Teatrit “Hadi Shehu” në Gjakovë me të cilin kishim interpretuar te “Unë Halil Garria”, “Halili e Hajrija”, “Beselam pse më flijojnë”, ”Dasma e trojeve tona” dhe ndonjë tjetër. Nuk e di pse ndjej një mallë për këtë skenë. Kam dëshirë ta shoh skenën time të dikurshme edhe të zbrazët pa njeri. A thua kush mund t’ia gjej pikën më të mistershme skenës? Cili aktor apo regjisor e ka gjetur misterin, se ku mund të thuhet monologu i “Mbretit Lir”, apo i
“Makbethit”, që ta ketë më të përafërt publiku, për të marrë vesh hilet e krimit dhe tragjedisë?
Më duhet të shkruaja për këtë skenë që tashmë është e zbrazët. E zbrazët ishte se tani miku im Behar Zenelaj, nuk do të ecën nëpër këto dërrasa, as nuk do të ulet në karriget e sallës të këshillojë ndokend duke punuar mizascenën e ndonjë shfaqjeje. “Çou babaxhan ta bëjmë në shfaqje”, thërras me një zë të brendshem e gjithë ngashërim. Skena dhe salla fare e zbrazët! Kjo skenë sot më rri në kokë, se ti nuk je as në skenë as në publik. E ndjej se sot nuk je as në rrugë, duke ardhur në teatër për t’u takuar, as edhe në ndonjë bufe ku pinim kafe në “Pashtrik” apo “Scorpion”.
Por ti sot nuk vjen. Sepse zgjodhe një rrugë tjetër. Nuk po përkulesh para publikut tënd të dashur. Shpresoj se je përulur para Zotit tënd me Bismilah! Ka dy a tri vjet, që më thërrisje e më thoshe, eja ta bëjmë një shkrim për kolegun tonë të ndjerë bacën, Sylejman Lokaj, që vdiq në gushtin 2017, pasi ndonjë shfaqje nuk po na jep kush ta punojmë. Të presim edhe pak Behar, i thosha! Mos është heret ta përkujtojmë artisin e skenës, të pikturës dhe të filmit dhe shumë gjinive të tjera artistike, ku la gjurmë të thella? T’i japim pak kohë vetës! Duhet të jemi të pregatitur mirë e mirë për këtë temë! Behari kishte një qasje moderne të realizimit të këtij ”Eseu televiziv” për bacën Sylë, kurse qasjet e mia kanë qenë përherë klasike dhe janë, se kushedi, se si më ka ngelur në mendje gazetaria dhe qasja ndaj paraqitjeve publike, kur lexoja dhe studioja shkrimet babait të gazetarisë kosovare, Ali Sutaj. Din Mehmeti më thoshte, se në letërsi dhe qasje regjisoriale je tejet modernist (ai kishte parë punen te “Zogu i diellit” te “Onufri i Neokastrës ose “Dredha e djallit” e ndonjë tjetër), por Behar Zenelaj nuk e pranonte këtë mendim të poetit. Ai mbetej këmngulës në qendrimet e tij dhe pasi bëri disa paraqitje publike dhe fenomeneve të ndryshme te personaliteteve si dr Ali Iliazi e ndonjë tjetër, Shoqata e Intelektualëve “Jakova” në Gjakovë ia dha për detyrë që artistikisht ta përkujtonte artistin e skenës dhe filmit e pikturës, Sulejman Lokaj në 5 vjetorin e vdekjës. Pra, tashmë Behar Zenelaj kishte fituar besimin e tyre dhe ishte në një shkallë më të avancuar të paraqitjeve të tij publike. Ne bëmë disa biseda me Beharin dhe ai kishte ndërmend të ia niste punës në formën e tij, duke flakur klishet e mia ose edhe televizione të ndryshme. Pra ai do ta niste këtë “Përkujtim Artisik” për Sulejman Lokaj në formën e tij, por vdekja sikur ia këputi rrugën dhe ai punim, po them i “Fundit Artistik” me qasje moderne mbeti i parealizuar. Ai me vete mori me dhjetra ide për realizime skenike për çka edhe ishte i shkolluar në Universitetin e Prishtinës, Master i regjisë skenike dhe këto ditë e kishte ndermned të konkuronte në Universitetin e Arteve në Tiranë për të kryer doktoraturën e regjisë. Lexonte shumë. Lexonte literaturë teatrore, por edhe prozë të kolosëve të letërsisë botërore. Din Mehmeti e quante Balzak. Shqiptarët pak i lexonte. Me ndërmjetësimin tim lexoi romanin e Petrit Palusht “Shtrati 13” dhe bëri një shkrim studuioz për këtë vepër. Kishte bërë me dhjetra koncepte për realizimin e teksteve të Joneskut, të Kamysë, të Dostojevskit etj. Edhe ai kishte ndenjur pak ditë me regjisorin dojenë Muharrem Qena dhe kishte mësuar se shkrimi është punë e vështirë. Shkrimtarët tanë ende nuk i kanë mësuar mirë 30 shkrojla dhe nuk kanë
kohë t’i mësojnë 36. Pse po nguten për të bërë letërsi me thasë e me karroca, që të tjerët dikur t’i djegin dhe t’i hedhin në lum. Po ngutemi dhe nuk po dijmë kah po shkojmë dhe kush po na ndjek. Por Behari e kishte mësuar, se edhe prej atyre shkrimeve njeriu diçka mëson. Edhe nëpër terr shihet dritëza e tunellit. “Mjeshtër qallak” kishte thënë Esad Mekuli. Po ku t’i marrim ata kuadra. S’është koha e shkrimit. Gazetës dhe fjalës i iku boja e ngjyra. Heshtja është dukat e shkuar ari. Po kush mund të na mësoj heshtjen dhe të dijmë të dëgjojmë të tjerët kur fëasin?
Behar Zenelaj u lind me 9 qerashor të vitit 1971 dhe vdiq me 29 mars të vitit 2023 në Gjakovë. Kreu shkollën fillore dhe të mesmen . Shkollën e Lartë Pedagogjike-drejtimi biologji-kimi dhe diplomoi me temën “Organizimi morfologjik njëthelbor (monokotiledone) SH.L.P- “Bajram Curri”, Universiteti i Prishtinës, Gjakovë- 2004 -2006.
2000-2007 Aktor -Teatri kombëtar Gjakovë, ku interpretoj në dhjetra shfaqje artistike në Teatrin Amator të Gjakovës me regjisorët Sulejman Lokaj, Jahja Shehu dhe Hysern Binaku. Prej vitit 2000-2007 interpretoj në shumë shfaqje teatrore të teatrit Kombëtar të Gjakovës me regjisorët Serafin Fanko, Holger Zibler, Esat Brajshori Milto Kutali, Agim Selimi, Ilir Bokshi, Ekrem Kryeziu, Gëzim Kame, Nimon Muçaj, Zana Hoxha, Jahi Jahiu, Burbuqe Berisha, Sadedin Prekazi, Luan Daka etj. Asistent regjie te Agim Selimi, Nimon Muçaj, Burbuqe Berisha, Jahja Shehu. Interpretoi në film te Ismail Ymeri, Jahja Shehu dhe Luan Kryeziu etj.
2004-2006 menaxher dhe udhëheqja Ojq – Alternativa kulturore – “Talia” në Gjakovë.
2008-2012 Baçelor i regjisë së teatrit- Universiteti i arteve Prishtinë. “Variacione enigmatike “– Eric Emannuel Shmitt – tragjikomedi- regjisura.
2012-2014- master i regjisë së teatrit: Konceptet bazike të inskenimit të shfaqjes – “Idioti” – M. Pavlova- regjisura Fakulteti i arteve, Universiteti i Prishtinës, Prishtinë.
2017 anëtar – shoqata e intelektualëve ” Jakova” me përkushtim për kultivimin e vlerave artistike.
Behar Zenelaj vdiq me 29 mars dhe u varros me 30 mars të vitit 2023 në Gjakovë, aty kush kish lind.
E duam apo nuk e duam intelektualin, aktorin dhe regjisorin Behar Zenelaj, thuaja të gjithë e vramë ngapak. Edhe kur e donim edhe kur nuk e donim, ne e vramë formën tonë dhe ai përmbyti ndjenjat e tij në vetvete, që shpesh na i thoshte dhe nuk na i thoshte. Por mua drejtpërdrejtë gjithmonë më ka thënë: Ti je i drejt në shumë lëmi, por unë jam më i drejt se ti! Ata që nuk e donin e kundërshtonin vazhdimisht, patën apo nuk patën të drejtë ai. Shumë njerëz mund ta kenë përkrahur për interesat e veta, si për të dashur për ta rrëxuar nga froni artistik. Dikush mundohet të të puth e të kafshon. Ndonjë tjetër dëshiron të të kafshoj e të puth. Këto janë maksima të mistershme, që ne nuk e dijmë, se a po bëjmë mirë apo keq. Dikush mund ta ketë kundërshtuar përherë. Ka intelektual që këto kundërshti do të nxisin ndjenjën e mirë, se diçka nuk është në rregull. Këto këshilla me thumba dhe ai shpesh i ka kuptuar drejt dhe ka menduar për këti: Se diçka nuk shkon me ta ose me mua. Ose ata janë më të mençur dhe më të ditur se
unë, ose unë jam më i ditur e më i mençur se ata? Mençuria dhe dituria kanë dallim. I ditur mund të jesh, por duhet ditur si ta menagjosh atë dituri dhe kjo është mençuri e jetës në të cilën neve na duhet të merremi me njëri-tjetrin dhe me rrethin ku jetojmë. Ata që e përkrahën Behar Zenelajn mund të kenë pasë të drejtë. Por këto “ndihma dhe përkrahje” shpesh herë kanë rënë ndesh me rrethin shoqëror, interesat, zilitë, ambicjet e grupeve të caktuara të artit teatrore dhe shoqëruisë në përgjithësi etj. Bile ka raste që këtë përkrahje, shumë kush e ka bërë sa për sy e faqe, për të qenë shok e mik me Beharin e larg qoftë, ka raste që kjo përkrahje bëhet edhe për ta hequr qafe dhe për të çelur rrugë për vete drejt ndonjë suksesi. E kanë përkrahur edhe për tallje!
A ka kishte ndonjë rrugë rrugë të ndërmjetme, Behar Zenelaj?
Po kishte, por ai ishte këmngulës në qendrimet e tij. Por në shoqëri lëshonte pe dhe ishte tejet i arsyeshëm. “Nëse gjen ndonjë shok a shoqëri më të mirë se unë, shko dhe mos rri me mua”, më thoshte. Ai nuk dëshironte asnjëherë të tradhëtonte unin dhe idealet e tij. Po të ndërroja qëndrim, thoshte Behari, atëherë rrethi dhe njerëzit që më kanë përkrahur, tani do të më konsideronin si puthadorë, nënshrues duke përqafuar mendimet të nduarduarta të cilat nuk janë në interesin tim por as të shoqërisë njerëzore dhe vlerave artistike. Pra, kah t’ia mbash? Të përkulësh apo të flasësh të vërtetën? E vërteta gjithmonë ka qenë në duar të atyre që kanë vendosur për dukuritë shoqërore. E vërteta gjithmonë ka qenë me të fortin, sado i padishëm të ketë qenë ai. Rruga e ndërmjetme të nxjerr në llojin e atyre njerëzve, që nuk dijnë të menagjojnë punët e veta. Kështu ai mbeti jashtë dyerve të instituticioneve të mirëfillta teatrore, hiq ndonjë agazhim me mua në Pejë ose Deçan dhe ato punime që i realizoi si detyra gjatë të shkollimit superior në degën e regjisë së teatrit në Universitetin e Prishtinës. Ai e kishte në shpirt teatrin!
Përshendetje para publikut pejanë. Behar Zenelaj në plan të parë. Pas tij: Rudina Zhara-Gruda, Sulejman Lokaj dhe Nimon Muçaj pas shfaqjes “Variacione Enigmatike” maj 2013
Si ta mbrojmë unin tonë?
Rregullat e caktuara dhe të ngurta, si ato ansoret te freri i kalit, që ai mos të shikoi anash e të trembet nga figura të ndryshme e mos ta qet kerrin ndër rrugë me trembjen e tij (apo edhe ta qesi samarin ndër bark)
nuk ka. Pra, njeriu me unin e tij e ka vështirë të mos flas dhe të qëndrojë në rrethin e tij, duke mos mundur për të ndihmuar për padrejtësitë që bëhen vazhdimisht ndër ne. Pastaj hilet, zilitë, cmira dhe kriminaliteti kulturor që zhvillohet rreth nesh. A duhet të flasim apo të heshtim? Kjo është çështja! (To be or not to be, it’s a question?O prapsi o dreq që unë paskam lindur të të ndreq, ka thënë Shekspiri me gojën e Hamletit). A duhet t’i vëmë fre gojës? A duhet të heqim frerin dhe të shprrallohemi? Natyrisht se me masë duhet ecur, që mos të rrëxohemi nga ura e ngusht e jetës. E kjo gjithmonë na rri mbi kokë, se ne jemi në shpirt vazal dhe nuk kemi guxim ta mbrojmë të vërtetetën. Të gjithë ata që kanë kundërshtuar rrethin dhe duke bërë me gisht drejt dukurive negative, shpesh herë kanë përfunduar në taborrin e keq, të fjalamanëve, ziliqarëve por edhe të dashakqinjëve të ecurisë së përgjithshme të atij mjedisi të “pa edukuar” i cili është duke ecur në drejt përparimit dhe lirsë njerëzore.
Shoqëria jonë ka trashëguar ndjenjën e vazalitetit, që nga Roma e Bizanti, Perandoria Osmane dhe pusheti i PKJ- së, në ish Jugosllavi. Behar Zenelaj këto i dinte por ai dëshironte të ndërtonte njeriun e demokracisë të veshur me diturinë e përbotshme dhe jo duke qenë rob i së kaluarës dhe mendimeve tejet të vjetruara. Por deshem apo nuk deshëm ta pranojmë, sadoqë vitet që kanë ardhur, duke sjell demokracinë, ne thuaja kemi mbetë në vorbullën e vazalitetit kolektiv, i thosha. Ajo sikur ka depërtuar në shpirtin tonë dhe ne thuaja nuk jemi të vetëdijshëm për këto dukuri, se tashmë kemi bërë kogja shkollë dhe mjaft doktoratura etj.
Po fola më heqin nga puna?
Po heshta më heqin nga puna?!
Po fola mbes pa punë!
Po nuk fola, nuk do të mund të hyj në punë?
Ai zgjodhi rrugën më të vështirë. Mbajti qendrimin e tij dhe ishte njeri komplet. Pa hile, pa smirë, pa xhelozi. Ishte njeri i ditur! Pra, sadoqë njeriu ynë ka përparuar dhe është ngritur në një shkallë të lartë të shkollimit dhe diturisë, ai në thelb trashëgon atë ndjenjen, se ne duhet të mos e prishim mendimin e rrethit shoqëror dhe nuk duhet ta kundërshtojmë, që të ndeshemi me linçimet e nduarduarta në fusha të caktuar. Këtë ma ke thënë Nimon, por unë nuk mund ta pranoj këtë. Por Behar, ti e di shumë mirë. Qenë vra vëlla me vllla që nga Kabili dhe Habili. Nuk dua të flas për vitet 1998/99 dhe pas vitit 2000, kush u vra e kush vrau. Dikur qenë vrarë Beqir Vokshi, Hasan Prishtina, Luigj Gurakuqi etj. Mos të hyjmë në ato linçime, që njerëzit tanë intelektual iu nënshtruan edhe likuidimeve fizike, se kjo pastaj na qet në një temë tjetër.
E kam fjalën te vrasja dhe likuidimet kulturore dhe shpirtërore, thoshte, hiqu atyre politike. Ne jemi artista. Qëllimi ynë është të nxisim ndjenjën e mirë, që të mendojmë dhe mos ta vrasim shpirtin e intelektualit, thoshte. Ne duhet të jemi njerëz të dobishëm për shoqërinë. T’ia hapim dyert e institucioneve dhe të ndërrojmë ato klishe të administrimit! Po, tash ku ta marrim Behar Zenelajn ta fusim në teatër të bëj ndonjë regji apo ndonjë menagjim kancelarie? Ai nuk është më! Regjisura dhe mendimi i tij kanë mbetur varë dhe s’ka kush e shprush mendimin e tij, se ai kishte idealet e tij dhe çdo çasje ndaj atyre ideve mund të bjerë ndesh me mendimet tona dhe ne heqim dorë të për të gjurmuar në shkrimet e tij të shpërndara nëpër rrjete sociale, të cilat edhe mund t’i kemi lexuar apo nuk i kemi lexuar fare. Ato shkrime do të ishin të dobishme për ne dhe gjithë shoqërinë. Kjo është idealizëm dhe fatkeqësisht është shumë vështirë të arrihet kjo, pa hequr interesin, smiren, zilitë, zullumet dhe veset e këqia, që njeriu posedon, pasi të mësoj hilet kur të rritet dhe të bëhet Intelektual, sa Behar Zenelaj (?).
Skena, filmi, gazetat dhe shoqëria jonë është pa Behar Zenelajn. Ai nuk është fizikisht në mesin tonë dhe nuk na pengon. Por a do ta pengojmë ne atë me këto çasje dhe shprushje rreth personalitetit të tij? Te bashkëpunëtoret dhe rrethi i tij dhe familja ai do të mbetet shembull i njeriut me shumë vese të mirëfillta njerëzore…
