Nga Aurenc Bebja*, Francë – 23 Korrik 2024
“Diario Crítica” ka botuar, të mërkurën e 10 prillit 1929, në faqen n°14, intervistën ekskluzive me Aleksandër Moisiun me rastin e debutimit të tij në Argjentinë (në teatrin Odeon, në Buenos Ajres), të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Debutimi i Moisiut është evenimenti artistik i sotëm
Burimi : Diario Crítica, e mërkurë, 10 prill 1929, faqe n°14
Artisti i madh që performon sonte me “Espectros – Fantazmat” në Odeon, na flet për artin e tij
Moisiu na jep përshtypjet për shfaqjet e tij të ardhshme, dhe “Doce Mil – Dymbëdhjetë mijët”, të Bruno Frank-ut
Opinionet e Moisiut për mënyrën e të kuptuarit të Hamletit dhe për teatrin bashkëkohor
Kinematografia, kinemaja me zë dhe teatri
Sonte, Moisiu debuton në Odeon. Prezantimi i tij është ndoshta një nga ngjarjet kryeqytetase të vitit artistik të Buenos Aires. Koha e tij në skenën aristokratike do të jetë shumë e shkurtër, ai mezi do të na lërë kujtimin e katër shfaqjeve të tij: “Espectros – Fantazmat”, “Hamleti”, “El cadáver viviente – Kufoma e gjallë”, y “Doce mil – Dymbëdhjetë mijë”. Ne kemi raportuar tashmë për domethënien e pranisë së një aktori të shtatit të tij dhe me famë botërore. Buenos Aires do të dijë ta mirëpresë artistin dhe ta gjykojë atë dhe triumfi i tij i mundshëm në “Espectros – Fantazmat” do të jetë më i vlefshëm për të, pasi ai do të hyjë në kontakt me emocionin e publikut duke mos përdorur asgjë më shumë se shpirtin e tij si interpretues, siç ka ndodhur së fundmi në Nju Jork. Gjuha, një mjet shprehjeje, këtë herë nuk do të thotë asgjë për shumicën e spektatorëve.
Portreti i Moisiut
Jemi në prani të një personaliteti të fortë. Flokët janë të bollshme dhe të çrregulluara në mënyrë inteligjente në një ballë të pastër ku cilësia e shkëlqyer e epidermës zbulon një njeri të përzgjedhur. Sytë ishin të kthjellët dhe plot gjallëri në ndryshim… Me përmasa mesatare, ai lëviz dhe vepron me guxim. Veshja e tij e pakujdesshme dhe e thjeshtë nuk i prish asgjë elegancës së gjesteve dhe qëndrimit të tij karakteristik. Me gjithë modestinë e tij dhe një mirësjellje shumë franceze që ai kultivon në marrëdhëniet e tij, përmes fjalëve të tij mund të shihet një sfond i përzemërsisë së vërtetë. Ky aktor i lavdishëm i kërkuar me forcë nga skenat më të mëdha në botë dhe me të cilin folëm për herë të parë, na jep ndjesinë e një miku të vjetër, i cili pasi kishte bërë një udhëtim të gjatë dhe thuri shumë gjëra për të treguar, nuk dinte nga ta fillonte historinë e tij.
Në mënyrë të çrregullt, na tregon për rrugëtimin e tij plot ngjarje dhe padurimin me të cilin priste momentin për të takuar njerëzit tanë.
“Latiniteti” i Moisiut
— Simpatia ime për popujt latinë — na thotë — i përgjigjet një impulsi pothuajse fizik të gjakut tim italian dhe në asnjë vend të huaj nuk ndihem aq i lumtur sa në Francë dhe veçanërisht në Paris, që për mendimin tim është zemra e “latinitetit”. Aty më duan shumë, — shton Moisiu pa e fshehur emocionin, — dhe kur më duhet të ngushëlloj shpirtin dhe të rinovoj entuziazmin tim, një qëndrim i shkurtër në Paris është ilaçi im.
Ne, që mëkatojmë me të njëjtën dobësi, do të vazhdojmë të dëgjojmë me kënaqësi lavdërimet e Moisiut për kryeqytetin francez, por jemi të udhëzuar që ta bëjmë atë të flasë për disa pika :
— Edhe pse mund t’ju duket e habitshme, duhet të rrëfejmë se performanca juaj në “El cadáver viviente – Kufoma e gjallë” e Tolstoit duhet të jetë e para që do të luhet në Buenos Aires…
— Megjithatë — na ndërpret zoti Moisi — nuk mund të them asgjë të re për të. Nëse nuk është shfaqur kurrë, nuk kam dyshim se megjithatë është lexuar gjerësisht. Pavarësisht se nuk është një roman i vënë në skenë, por një vepër e shkruar drejtpërdrejt për skenën, gjithçka që them për “Kufoma e gjallë” do të jetë një ribotim shumë i kthjellët i gjithçkaje që është thënë dhe shkruar për romancierin dhe moralistin që ka ekzistuar te Tolstoi. Ata që e admirojnë në vepra të një zhanri tjetër, do të gjejnë në teatrin e tij të njëjtat arsye të shkëlqyera admirimi.
Vepra e Bruno Frankut dhe Gjermania e sotme
— Midis nesh, vepra e Bruno Frankut që shfaqet në repertorin tuaj është thuajse krejtësisht e panjohur dhe do të donim t’i paraprinim publikut disa detaje të komplotit të saj.
— Para së gjithash — na thotë Moisiu — “Los doce mil – Dymbëdhjetë mijët” e Bruno Frankut, ndryshon nga vepra e Tolstoit në karakterin e saj absolutisht teatror. Meritat e tij, të shumta, vijnë mbi të gjitha nga konceptimi madhështor teatror, ndërtimi i arritur me mjeshtëri dhe interesimi i vazhdueshëm i skenave të tij. Argumenti bazohet në një rrethanë historike të pavarësisë së Amerikës së Veriut : anglezët, të cilët e konsideronin veten tepër fisnikë për të luftuar kundër kryengritësve kolonialë nga Amerika, blenë në Gjermani, dhe ashtu siç bëhej në mesjetë, dymbëdhjetë mijë burra, dymbëdhjetë mijë mallra njerëzore, me të cilat ata formuan ushtrinë që duhej t’i kundërviheshin kryengritjes. Prandaj edhe titulli i veprës së Bruno Frankut. Për sa i përket prapavijës transhendentale të veprës, mund të pohoni, pa frikë se mos gaboni, se “Los doce mil – Dymbëdhjetë mijët” kanë marrë pjesë thellë në themelimin e Republikës Gjermane.
Hamleti në Moisiun
— E kuptojmë, zoti Moisi, se personaliteti i Hamletit paraqet dy personazhe thelbësore : intelektualin dhe sentimentalin dhe se aktorët e mëdhenj janë dalluar rrënjësisht sipas preferencës së një personazhi apo tjetrit. Kujt prej tyre i kushtohet veçanërisht interpretimi juaj ?
— Për mendimin tim, personaliteti i Princit Hamlet është shumë më i ndërlikuar, dhe në të njëjtën kohë më i thjeshtë. E ndjej personazhin dhe kaq. Kur futem në skenë, përditshmëria ime nuk ndërpritet për t’i lënë vend trillimit. Unë e përfaqësoj rolin e Hamletit me një bashkëfajësi të tillë të ideve, ndjesive apo ndjenjave të mia, sa shfaqja përbën një moment të jetës sime, më intensive, më e fortë për shkak të dhunës me të cilën më lëviz fati, por po aq e vërtetë, aq reale sa ngjarja më e vogël ditore.
— Këtu u fol disa muaj më parë për një vizitë të mundshme të kompanisë Piteoff në vendin tonë. Ne kemi pasur rastin ta shohim atë në interpretimin e tij të famshëm të Hamletit. Çfarë mendoni për atë interpretim?
— Pitoeff (Georges) është një djalë i mirë, i talentuar me inteligjencë të madhe. Ne jemi miq të mëdhenj; por aktori i vërtetë i kompanisë është ajo, ajo është Ludmila Pitoeff. Nëse e keni parë në rolin e Santa Juanës dhe në atë të Ofelias, duhet t’ju habisë të dini se ky person i vogël me gërsheta të gjata bionde, ajo krijesë engjëllore, ajo poezi e pastërtisë, është nëna e tetë fëmijëve…
Kjo na befason vërtet dhe ne nuk jemi në gjendje të pajtojmë këtë ide të virgjërisë dhe pafajësisë që na dha Ofelia e zonjës Pitoeff me këtë amësi bujare për të cilën na flet Moisiu.
Arti i rusëve dhe teatri “avangardë”
Por Moisiu vazhdon të flasë dhe duket shumë i sigurt se i ka shpëtuar inkuizicionit tonë. Le të lëmë më vonë për të vërtetuar të kundërtën dhe tani për tani le të dëgjojmë se çfarë na thotë :
— Përparimi i madh i artit skenik në Rusinë Sovjetike është në përputhje me atë të arritur nga të gjitha artet në atë vend. Për një artist, kjo është një parajsë, kam luajtur disa herë në Teatrin e Artit të Moskës, me regji të shkëlqyer Stanislavsky-t, ai djalë i madh i admirueshëm dhe i sjellshëm. Kam kujtime të bukura nga qëndrimet e mia të shpeshta në atë qytet.
— Çfarë mendoni për teatrin avangard të Francës?
— Mendoj se është i gjithi teatër francez. Jashtë atyre përpjekjeve simpatike të bëra për ripërtëritjen e artit skenik, nuk ka asgjë që ia vlen të shihet në Francë; përveç nëse ndani shijet e borgjezisë së imët franceze…
Në Gjermani, nga ana tjetër, teatri avangardë është shumë i egër, shumë rinor dhe merr pjesë në një lloj romantizmi që dëmton ekuilibrin e kërkuar.
Teatri dhe kinemaja
— E dimë që jeni përfshirë në xhirimet e disa filmave me zë, çfarë mundësish për shprehje artistike u akordoni filmave të tillë?
— Nga përmirësimi i tyre mund të presësh surpriza të mëdha, dhe ndoshta përmirësim të kinematografisë. Për momentin këto janë dy gjëra shumë të ndryshme.
— Ju sapo keni qenë në Shtetet e Bashkuara dhe do të keni dëgjuar për vdekjen e Teatrit, të profetizuar nga disa kritikë amerikanë pas shpikjes së De Forest-it…
— Marrëzira… Teatri i trashëguar nga Greqia e lashtë është një shprehje e artit, e rrënjosur shumë thellë në frymën perëndimore. Kinematografia dhe filmat me zë do të vazhdojnë evolucionin e tyre në një rrugë tjetër dhe do të përmirësohen ndërsa largohen nga teatri.
Në “Espectros – Fantazmat”… antiprofilaktik
— Një pyetje e fundit, zoti Moisi. Kemi harruar një pjesë nga repertori i juaj, dhe pikërisht atë që do të shërbejë si prezantim i juaj në Buenos Aires.
— E vetmja gjë që mund t’ju them për interpretimin tim në “Espectros – Fantazmat” është se në asnjë moment nuk i kushtohet tezës së profilaksisë sociale që disa aktorë pa imagjinatë zbuluan në të. Unë shoh në veprën e Ibsenit një farë paralelizmi me “Edipin” e teatrit klasik dhe nëse personazhi që interpretoj arrin lartësi të mëdha, kjo është që rënia e tij të jetë më e thellë dhe pjesëmarrja e fatalitetit më e dukshme.
Dhe Moisiu i shoqëron fjalët e tij me një gjest që zbulon befas aktorin e madh dhe na shpjegon se në asnjë vend të huaj për gjuhën e tij, nuk kanë kërkuar ndonjë elokuencë tjetër përveç asaj të mimikës së tij.
- Aurenc Bebja, Francë. (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), https://www.darsiani.com/la-gazette/diario-critica-1929-debutimi-i-aleksander-moisiut-ne-argjentine-nje-eveniment-artistik-intervista-ekskluzive-me-aktorin-e-lavdishem/.
