Ilir Canhasi, Suedi
”Dy poetë, një univers frymëzimi” (Entela Tabaku dhe Shqiptar Oseku) quhet libri më i ri i shkrimtarit Qerim Kryeziu. Unë sot do të ndalem te poetja e njohur që jeton dhe punon këtu në Suedi, Entela Tabaku që të ndajë me ju disa njohuri mbi jeten dhe veprat e saj që mua më bëri e besoj që edhe juve do t’ju bëjë përshtypje. Libër ky që çdo njëri nga ne që kemi emigruar e gjenë veten këtu dhe poashtu të bënë të kuptojmë më mirë njëri – tjetrin mbi rrethanat e jetës dhe arsyet që shqiptarët nga Shqipëria u detyruan të emigrojnë.
Eh, ku dhe si të nis fillimin këtij shkrimi për ju Entela, sepse perfundimin e di dhe e kam ende të gjallë kujtimin mbi premtimin tuaj që ma dhatë në Bruksel gjatë lobimit tonë atje në vitin 2016. Po e nisi me poezinë tuaj; me ik asht andërr rinore aty ku jeta është e ndërtueme për masë të ikjes së lumtun me rranjë flatruese që ushqehen me ajër dritë liri Ikja ishte bërë si punë mode e thotë poetja, të gjithë dëshironin të dilnin, të iknin diku, nganjëherë edhe nga vetvetja. Se rrënjët shqiptare i ndjen vetëm atëherë kur lëviz jashtë Shqipërisë poetja e kuptoi vetëm atëherë kur edhe ajo emigroi në Suedi në vitin 1998. …kur erdha këtu u bana shqiptare u mbështolla me himn me Skënderbe e me kuq e zi se i huaji shkon kudo lakuriq,
Në Shkodër nga ajo vjen, për faktin se nuk ishte rritur me idenë e identitetit të rrezikuar, ajo nuk ishte e brengosur për rrënjët shqiptare sikurse ishim rritur ne në Kosovë dhe trojet tjera shqiptare jashtë Shqipërisë. Se sa e vështirë është të jesh emigrante dhe të fillosh nga fillimi e kupton nga poezia e radhës; këtu askush nuk e din vajza e kujt jam dhe nuk asht fundi i botës këtu unë jam ajo që gjithçka mbërrin vetë vetë rrëzohem e vetë çohem e rrëzohem prapë e çohem prapë e qëndroj e fortë si shkamb në ajri ”Mërgimi nuk mundet ti shpjegohet atij që s’është mërgimtar”.
”Kur je i ri ikja bëhet me më pak dhimbje, kur je në moshë e kupton se ke disa rrënjë që nuk shkulen dot, që nuk jetojnë pa dheun e vet”. E shifni sa të bukura i ka poezitë Entela, një poezi e mirë është e mirë pa marrë parasysh a është e shkruar në standard apo dialektore (gegërishte) e thotë vetë Entela, ku shton se është në kërkim të një neostandardi që kur botimet e saj të kuptohen (lexohen) pa problem si në Gjirokastër ashtu edhe në Pejë. Ashtu siç unë e përmenda në fillim se ky libër të bënë që të njofim njëri – tjetrin më mirë, autori i shtron pyetjen Enteles; Se bashkimi etnik do t’na ndihmonte të rigjejmë njëri – tjetrin, si do të funksiononte nocioni Shqipëri etnike për ju dhe për rrjedhat e poezisë kombëtare, në përgjithësi? Kjo padrejtësi e madhe që na u është bërë duhet të përfundoj sa më parë. Tash që jemi dy shtete të pavarura çfarë presim? Nuk e kuptoj? Ne jemi si familje e ndarë që gjithmonë ka kërkuar bashkimin, prandaj na duhet bashkimi.
Pse t’ua lëmë brezave të ardhshëm ndjenjën e padrejtësisë? Po, patjetër dua të ndajë me ju edhe një mendim të Enteles rreth burrave që janë paqësorë dhe atyre jo paqësorë, si shembull ajo merr rritjen e fëmijëve nga burrat; ”Vendet ku burrat dhe gratë i rrisin fëmijët në bashkpunim me njëri – tjetrin, janë vende të paqta, ndërsa vendet ku burrat nuk kanë larë kurrë fëmijët e vet, janë vende ku fëmijët lahen me gjak”. Këtë përvojë Entela e mësoi në Suedi, ku burri dhe gruaja gati njësoj janë pjesmarrës në rritjen e fëmijëve. Burri di të ndërrojë pelenat dhe të pastrojë fëmijën si gruaja, ai vjen i lodhur në punë sepse djali/vajza nuk i ka fjetur gjithë natën, kur tek ne vetëm nëna di ta qetësojë fëmijën, ta ndërrojë apo ta pastrojë. Burrat që ndajnë punët proporcionalisht me gratë e tyre në rritjen e fëmijëve janë më të qetë, më paqësorë.
Durimin e kanë të stërvitur sepse të rritesh fëmijë do të thotë pikërisht të stërvitësh durimin. Entela, shton se i vjen mirë që sot gjërat kanë ndryshuar për të mirë edhe tek ne, ajo i mban mend burrat e dikurshëm që irritoheshin tej mase kur fëmijët e tyre bënin zhurmë, u kërkonin nënave të qetësonin fëmijët edhe atëherë kur ishte e pamundur. Entela, për mua kjo do të thotë se unë jam një njeri dy herë më paqësorë, se ai amerikani kur erdhi për ti marrë fëmijët e vet, dhe më pa duke i ndërruar pelenat e fëmijëve të huaj ku unë punoja në një çerdhe të fëmijëve në Suedi ( 1993), përveç që kam ndërruar pelenat e fëmijëve të mi. Ai disi i hutuar kur më pa, më tha se ne në Amerikë vetëm gratë i ndërrojnë pelenat e fëmijëve.
Ti kthehemi edhe njëherë identitetit kombëtar dhe mërgimit, aty ku mua më zgjoi më së shumti interes në këtë libër, aty ku Entela e shpjegon dhe e pranon se atdheun e zbuloi vetëm atëherë kur kishte ikur nga atdheu. Autori i librit Qerimi e lidhë shumë bukur me thënien e Konicës duke e pyetur Entelen se a mos dashuria për atdheun zbulohet e shumëfishohet kur je larg atdheut? Në momentin kur unë citoj këta rreshta të poeteshës ; ”….. mbaj mend se sa ishim në shkollë, në Shqipëri, nuk na kanë edukuar, as mësuar për ndjenjën e vërtetë kombëtare për dallim nga shqiptarët në Kosovë ku vazhdimisht në mërgatë e kanë konfirmuar shqiptarinë e vet, sigurisht për shkak të mohimit që ua bënte i huaji. Ne mësonim atëherë për njëfarë përkatësie komuniste që ishte gjithçka, por aspak kombëtare.
Atdheu ishte partia”, mua më kujtohen shumë çaste të pakëndëshme e me siguri edhe ju lexues të dashur i keni përjetuar edhe vetë, ku unë dua të tregoj vetëm dy raste që për mua ishte e pakapshme në ato vite 1993-97, ti kuptojë gjendjen dhe traumat që vëllezërit dhe motrat tanë kishin kaluar gjatë kohës së komunizmit në Shqipëri, e që sot i kuptoi shumë më mirë.
Rasti i parë ishte një djal i ri nga Shqipëria e mesme i cili morri refuzimin e dytë nga enti i emigracionit ku ai duhej ta lëshonte vendin ( Suedinë), familja ime u pajtua që ai të qëndroi ilegalisht në banesen tonë deri sa ai të bënte një zgjidhje. Ishte viti 1993 dhe lufta kishte nisur në ish -Jugosllavinë, gjegjësisht në Kroaci, njëri nga vëllezërit e pyet mikun e shtëpisë pak me ngucje e pak me qëllim se po qese do të shpërthente lufta a do ktheheshe të luftoje së bashku me ne në Kosovë. O bo bo çfarë pyetje është kjo, jo more jo, unë çfarë hoqa deri sa ika për të mbërri këtu ne Suedi e ju me pyetni të kthehem e të luftoj.
E dini ju se si ne të tre vëllezërit ndanim një vezë në tri pjesë! Aty kuptova se flamuri nuk hahet! Ne fillim e kishim të vështirë ti kuptonim, besa edhe ata nuk na kuptonin neve se si është e mundur që ditë e natë ne të mendonim vetëm për atdheun, dhe me kalimin e kohës ne filluam të ndryshojmë dhe gjithsesi ta kuptonim shumë më mirë njëri – tjetrin. Rasti tjetër kishte të bënte me një person poashtu nga Shqipëria e mesme, ku para luftës në Kosovë më kundërshtonte njëjtë sikurse shoku i saj suedez, në diskutimin që bëhej për politikën e ashpër dhe represaljeve serbe ndaj popullit shqiptarë në Kosovë që më vonë kur i kuptojë gjërat më mirë filloj të mbante fjalime në protestat shqiptare të mbajtura shesheve suedeze, kundër dhunës serbe dhe luftës kundër shqiptarëve në Kosovë.
Me kalimin e kohës të gjithë filluan të shfaqin dashurinë ndaj atdheut! Para se të përfundoj këtë shkrim , dua të ju tregoj se me Entelen ishim takuar shkurtazi më heret, por vendi ku ne u njoftuam më shumë me njëri – tjetrin ishte Brukseli. Në Bruksel, në vitin 2016 ishim në vizitë të Parlamentit Evropian dhe në selinë e Natos si lobues të Lobit shqiptar në Suedi , dhe aty Entela më premtoi se tash e tutje ajo do të jetë më prezente në rrethin ku shqiptarët veprojnë dhe më aktive për çështjet shqiptare. Ajo e mbajti fjalën!
Qerim, intervistes tuaj me Entelen unë kisha dashur ti shtoja tri pyetje; Dje Çfarë të shtyri ta leni mëmëdhenë, vajza e profesorit, punonit si asistente – profesorit në Universitetin e Shkodrës? Kurreshtar të dimë arsyen? Sot A jeni penduar ndonjëherë që keni emigruar, pas 25 viteve jetese në Suedi? Nesër A mendoni të ktheheni në vendlindje? Faleminderit Qerim që permes ketij libri na ofrove edhe më shumë me Entelen, dhe na mundësove të mësojmë shumë më tepër gjëra, që nuk i dinim për këtë intelektuale të madhe. Libër që patjetër ju preferoj të gjithëve ta lexoni. ”Kur m’thu Shkodër, m’ke thanë zemër”, Entela për dashurinë që ka ndaj Shkodrës! Disa rreshta për ju që nuk e njifni këtë shkodrane me zemër të madhe; Entela Tabaku (Sörman) u lind në Shkodër më 1971.
Në Shqipëri ka punuar si profesor- asistente në Universitetin e Shkodrës. Që prej vitit 1998 jeton dhe punon në Suedi. Në Suedi ka punuar një kohë si mësuese e gjuhës italiane dhe angleze në shkollat e mesme. Sot ajo punon si lektore e gjuhës shqipe në Universitetin e Uppsalas.
Ka botuar disa cikle me poezi: – pesëdhjetë poezi dhe pesë intermexo (At Gjergj Fishta, Shkodër, 1996) – një grusht jetë sa me vdekë (Adonis, Tiranë, 2016) – poemat e hueja (Pegi, Tiranë, 2017) – enciklopedia e mërgimit ( Entela Tabaku & Shqiptar Oseku, Tiranë Onufri 2019) – katër lexime për një poezi ( doracak, Pegi, Tiranë, 2020). Ka përkthyer me dhjetëra libra nga suedishtja në shqip nga 2016 deri me 2020. ”Long John Silver: Historia e vërtetë e piratit Long John Silver”, Björn Larsson. Prishtinë: PA, 2016. ”Nils Holgersoni : udhëtimi i mrekullueshëm i Nils Holgersonit nëpër Suedi”, Selma Lagerlöf. Tiranë: Albas, 2017. ”Torta me petulla”, Sven Nordqvist. Prishtinë: Magjia e Librit, 2019. ”Skeptri i nëmave – Pax 1”, Ingela Korsell/Åsa Larsson. Prishtinë: Magjia e Librit, 2019. ”Ulku – Pax 2”, Ingela Korsell/Åsa Larsson. Prishtinë: Magjia e Librit, 2019. ”Kukudhi – Pax 3”, Ingela Korsell/Åsa Larsson. Prishtinë: Magjia e Librit, 2019. ”Udhëtimi i rrezikshëm”, Tove Jansson. Prishtinë: Magjia e Librit, 2020.
