Nga: Ragip Shala
E drejta e hijës është institut juridik i drejtës zakonore shqiptare , që është praktikuar ndër
shekuj për rregullimin e të drejtave pronësore të objektëve fetare . Një institiut i tillë nuk ka egzistuar , praktikuar te as një popull tjetër madje as në të drejtën zakonore anglo –
saksone , dhe si i tillë përbën një institut zakonor krejtësisht i rrallë dhe i veqant në
korpuset juridike botërore .
E drejta e hijes nënkupton përkufizimin e pronave të paluajtshme për rreth objektëve
fetare të kishave , xhamive dhe objektëve tjera . Mjetë përkufizimi kanë shërbyer hijet e
ndërtesave të kishave , manastireve dhe më vonë xhamive . Matja , përkufizimi i pronës
është bërë gjatë lindjes dhe perendimit të diellit ,në ditën e festës së Shën Gjergjit .
Ngulitjën e gurit në përkufizimin e shtrirjës së pronës e ka përcaktuar shtrirja e hijes , deri
aty ku ka arritë hija e objektit , varësisht nga përmasat e secilit objekt .Meqë në Dardani
që nga mesjeta e hershme kanë egzistuar 1700 kisha paleokristiane , kurse pas
islamizimit janë ngritur disa qindra xhami , prandaj popullata është shërbyer me institutin
juridik të hijes në përkufizimin e pronave .
Perimetri i pronave të paluajtshme në bazë të drejtës së hijes për 1700 kishat , dhe disa
qindra xhami , përbënë një të drejtë kapitale zotërimi të Kosovës ndaj të gjitha objektëve
fetare : katolike , ortodokse dhe islame . Praktikimi i të drejtës së hijes është rrespektuar
nga Perandoria Romake , Perandoria Osmane deri në mbarim të Luftës së Parë Botërore .
Ky praktikim është suprimua dhunshëm me ligjin mbi reformën agrare të Mbretërisë SKS ,
me të cilin ligjë u kufizohej e drejta e pronës së paluajtshme popullit shqiptarë në dobi të
kolonëve sllavë. Mbretëria SKS , shqiptarët i shpronësoi nga mijëra hektarë tokë pjellore ,
pyje , kullosa duke ua bartur pronësinë kishave dhe manastireve ortodokse .
Nga ky uzorpim , Manastiri i Deçanit përfitoi mëse 5 mijë hektarë tokë dhe pyje , kurse
Manastiri i Graçanicës mëse 3 mijë hektarë , dhe nga qindra hektar kishat në rrethet tjera
të Kosovës . Mbas LDB , qeveria federative e Jugosllavisë suprimoi ligjin e reformës
agrare , që rezulltoi me shpronësimet e Manastirit të Deçanit , Graçanicës dhe kishave
tjera ortodokse në Kosovë.
Ngritja në skenën politike i S. Milosheviqit me ndihmën e kishës ,, pravosllave ‘’ u
mundësoi përseri Manastirit të Deçanit dhe Graçanicës të zotronin pa të drejtë prona të
paluajtshme për rrethë objektëve . Më 1997 Manastiri i Deqanit uzurpoi 24 hektarë tokë
prona të ndërmarrjeve Apiko dhe Illiria , ndërmarrje prodhuse të themeluara që nga vitet e
70-ta . Pas përfundimit të luftës ( 1999 ) ishte Veton Surroi që midis Beogradit pos që
legjitimonte uzurpimet , ai ulurinte për rrezikun e mundshëm të manastirëve serbe
prej ,, nacionalistëve ‘’ dhe ,, shovenistëve ‘’ të UÇK . Edhe ish deputeti i LDK-s Sali
Morina në komision për trashëgimi kulturore patë konfirmuar legjitimitetin e uzurpimit të
tokavës në Deçan dhe të ,,drejtën historike ‘’ të Serbisë mbi Manastiret e Deçanit dhe
Graçanicës . Kurse Gjykata Kushtetuse e Kosovës me 2016 ka marr vendim që i njihte
Manastirit të Deçanit të drejtën e pronësisë për 24 hektarë të zaptuar nga popat gjatë
Manastiri i Deçanit
okupimit serb . Vendimi i Gjykatës Kushtetuse në favor të manastirit , kumtimi i V.Surroit
dhe S.Morinës është në përputhje të plotë me ligjin e reformës agrare të Mbretërisë
SKS , si dhe vendimin e S.Milosheviqit , dhe si të tillë përbëjnë vepër penale të llojit të
veqant që duhej denoncuar para drejtësië së Republikës së Kosovës , për cënimin dhe
rrezikimin e interesave shtetërore dhe kombëtare . Njohja e uzurpimit për të drejtë
pronësie përbënë një bazament për eksterritoritet të KOS-it serb në Kosovë , dhe si e tille
nuk i shërbenë paqës përfundimtare në mes shqiptarëve dhe serbëve , përkundrazi do
gjeneroi tensione dhe kriza tejët të rrezikshme në qdo kohë .
Republika e Kosovës është rezulltat i mbijetesës së spastrimit etnik , krimëve të gjenocidit
të programuara dhe zbatuara nga makineria terroriste shtetërore serbe . Pjesë ideore ,
nxitëse ishte edhe kisha ortodokse serbe ( KOS ) e cila mjeshtërishtë ka përvetësura
kishat dhe manastirët shqiptare në Kosovë , dhe jo vetëm , por ka uzurpuar edhe toka
jashtë ligjshëm . Eksterritori i Manastirit në Deçan është shëndrruar në çështje kyqe në
raportet kosovare -serbe , si rezulltat i makinerisë propagandistike dhe diplomatike të
Beogradit . Për këtë çështje është mobilizuar një garniturë diplomatike ndërkombëtare
për t’i ,, qitë kapak ‘’ kësaj çështje . Republika e Kosovës në këtë çështje s’ka pse të
ngujohët në mitet serbe , as të përkundet në ,,djepin serb ‘’, sepse e drejta historike ,
fetare , etnike etj , është në anën e Kosovës . Arbërit kur i janë lutur zotit në 1700 kisha në
Dardani , sllavenët ( lexo : serbët ) akoma kanë qenë paganistë në stepat e karpatëve ,
prandaj këtu qendron e drejta apsolute e shqiptarëve në trashigiminë e kishave dhe
manastireve jo vetëm në Kosovë por dhe në Serbi.
E drejta e hijes që është praktikuar me shekuj për 1700 kishat , manastiret dhe xhamitë,
është e drejtë që përmbysë synymet ekspansioniste , hegjemoniste të pansllavizmit
serbo- rus në Kosovë. Kjo e drejtë zbrapsë edhe presionet diplomatike të Brukselit ,
Berlinit , Parisit , Uashingtonit , Londrës për ,, republikat ‘’ serbe në territorin e Kosovës.
E drejta e hijes si institut juridik i drejtës zakonore shqiptare është e drejtë autoktone ,
është pasuri juridike botërore , si e tillë mundë t’i shërbei të drejtës ndërkombëtare për t’i
zgjidhë kontestët pronësore juridike të objektëve fetare , kudo në botë . Republika e
Kosovës me këtë institut juridik mundet dhe duhët të eksportoi drejtësi në arenën
ndërkombëtare .
Përfundim : E drejta e hijes si një institut juridik i korpusit zakonorë shqiptarë , është
praktikuar mëse 1500 vite ndaj 1700 kishave , dhe disa qindra xhamive në Kosovë .
Kjo e drejtë përbënë bazamentin e paqës së qendrushme në mes Kosovës dhe Serbisë .
Republika e Kosovës duhet të shërbehet me këtë të drejtë . Pse Jo ?!
