Foto: Në kohë të lirë, në natyrë me Nexhën dhe Entelën. Mönsterås, 1995
Nga: Sinan Kastrati, Suedi
Vazhdon nga numri i kaluar ”Gjuha e folur në familje dhe mbjatja e mësimit në gjuhën shqipe me nxënës, na mbajti të gjallë si popull në mërgatë” publikuar më 3, 4 shkurt 2024
Pjesa e tretë (3)
Puna si mësues në Mönsterås, Blomstermåla, Oskarhamn dhe shkollimi, kurset për mësimin fillestar të gjuhës suedeze (Grundläggande svenskundervisning för invandrare), SFI, Kurs kompjuterik (Kurs i grundläggande ABD), Kurs për të huaj me pergatitje akademike nga vendlindja, në shkollën e lartë në Kalmar (Kurs för invardrare med akademisk bakrund, Kalmar Höhskolan)
Puna praktike dhe shkolla, SFI në Mänsterås
Familja e parë shqiptare nga Kosova në Mönsterås të Suedisë, ishte familja ime, Familja Kastrati nga Turjaka, ish komuna e Rahovecit.
Në Oskarshamn, qyteti më i afërt, 30 km. larg Mänsteråsit ka pasur tri familje shqiptare me leje qëndrimi, një familje nga Rugova e Pejës Familja Nikqi, një e ish policit nga rrethi i Gjakvës, Osman apo Asman Beqiri dhe ajo e J. Gashit, përkthyes nga Çabiqi i Klinës. Natyrisht, ishte edhe banori i parë shqiptar në Oskarshamn (që e njoh unë), Xhafer Durmishi, ish përkthyes, atdhetar, bashkëpunëtori dhe shoku më besnik i Jusuf Gërvallës, i pamartuar, autor i disa librave.
Kur u shpërngula nga Valdemarsviku, në Mönstreås*), edhe pse më pritën mirë, jeta në Mänsterås, shpejt u bë e mërzitshme. Nuk kishte shqiptar në qytezë e nuk kishte pasur asnjëherë më parë. Asnjë familje shqiptare nuk kishte jetua as nuk ishte ndalur me pi ujë, me pushua nga rruga ose me punua. Isha familja ime, e para familje shqiptare që erdha në Mänsterås. Pas meje, sa isha në Mänsterås, ka ardhur edhe një familje shqiptare me leje qëndrimi nga rrethi i Pejës, Brahim Krasniqi, me gruan dhe tri vajza dhe një tjetër familje, në Blomstermåla që kishin hapur një piceri.
Me Trimin, papegojën e vogël në banesë. Mönsterås 1994, 1995
Të vetmit që erdhën me na vizitua, kur shkuam në Mönsterås ishin Jehovas vittnen, një sekt fetar që shpërndanin libra në shumë gjuhë, dhe në gjuhën shqipe (Biblën etj.), foto e revista (fetare) në kolor se si do të jetojnë njerëzit bashkë me shtazët, luani me njeriun, të barabartë pa e sulmua askush e pa luftë … dhe Irena, një grua aktiviste suedeze e cila i ndihmonte të huajtë, sidomos gratë. Ajo kishte adoptua edhe dy fëmijë nga vendet afro-aziatike dhe i donte si fëmijët e saj. Megjithate, mallin e shqiptarëve, bukën me djath Turjake e ndejën afër oxhakut nuk ma hiqte askush. Ne shqiptarët, bashkë s`mund të bâjmë e vetë (pa shqiptarë), smund të jetojmë (S. K.).
Gëzoheshim kur vinte Xhaferi në Mönsterås e përkthente. Ne nuk hanim bukë, pa ardhur Xhaferi, e pritnim Xhaferin, tamam sikur kur i pritnim mysafirët në Turjakë. Emrin, adresën dhe numrat e telefonave të Xhaferit i kisha lënë në shkolla, te mjeku e kudo, vetëm e vetëm që të kemi një të afërm, shqiptar ku mund të bisedojmë shqip dhe pa harrua, që ai të ketë punë.
Kohën e lirë, përveç shetisë me familje peshkim e kur mblidhnim lejthia, kohën tjeër e kaloja me zogun tim, papegojën e vogël që e pagëzuam Trim. Trimi ishte ishte një zog, papegojë e vogël por shumë i mençur që nuk donte të rrinte brenda në kafaz por dëshironte të fluturoj i lirë nëpër dhomë. Ai fluturonet nga dhoma në në dhomë e pushonte mbi mbi krihët e mi e të fëmijëve. Nëse nuk dilte kur ai dëshironte, cicëronte kur i vinte koha për sheti, ai i hante lulet, në shenjë hakmarjeje. Një ditë, dola me Trimin në ballkon, me shpresë se ai nuk do të fluturoi por Trimi iku e nuk u këthye më. Femijët u mërzitën shumë e mua më erdhi keq për Trimin se me siguri nuk ka mundur me i përballua kohës e natës së ftohtë e pa ushqim.
Kur mërzitesha, e thirrja Xhevatin, vëllai i madh i Xhaferit i cili ende jetonte në një kamp refugjatësh*), në Figeholm (Katundi me shtëpi të drunjta), afër Oskarshamnit. Ai vinte me familje te ne ose, vinte vetëm me makinë e na merrte neve. Xhevatin, e kam edhe baxhanak*). Me Xhevatin u njohëm si student në konviktin e studentëve në Prishtinë. Më vonë i njoha prindërit dhe familjen e Xhevatit, babën Mustafë Jashar Majancin që ishte mikëpritës i madh, pleqnar i drejtë, axhallarët e Xhevatit, balin Adem e balin Dulë… Nuk njoh dhe nuk kishte familje më bukëdhënëse e mikëpritëse në Stanofcin e Qerkezëve (Stanofc i Poshtëm), komuna e Vushtrrisë se sa Familja e Mustafë Majancit, e ardhur nga katundi Majanc i Llapit, në Stanofc.
Borë para banesës Jakobs gränd, me famile, Mimoza, Entela, Nëntori, Nexha dhe unë. Mönsterås, janar 1995
Menjëherë, pasi u vendosa në banesë, më erdhën dy letra nga komuna, njëra që duhët të filloi shkollimin për mësimin e gjuhës suedeze dhe tjetra për punë praktike.
Në gusht, 3 fëmijët e mi filluan shkollën në Mölstadsskolan, afër banesës ku banonim ndërsa unë e Nexha, gjithashtu e filluam shkollimin e obligueshëm për të rritur (Komvux), për gjuhë suedeze, 4 orë në ditë mësim dhe 4 orë punë praktike. Qellimi i punës praktike, sipas tyre ishte që të kemi kontakte me suedez, me e mësua gjuhën dhe me u njohur me kulturën e traditat suedeze. Paradreke shkonim në shkollë e pas shkollës, pasdreke, unë punoja në një shitore të mobileve ndërsa Nexha, punonte si praktikante me pleq. Nuk mund të them se puna praktike na ndihmoi në mësimin e gjuhës, megjithate ishte një përvojë e mirë se si punohet në Suedi, si repektohet puna e orari në punë.
Njëherë kur e kisha krye punën e doja të shkoja në banesë, ishte ditë e premte pasdreke, Maria, një grua si mbretëreshë, pronarja e shitorës, më dëshiroi vikend të këndshëm, suedisht trevligt helg, ndërsa unë në vend se me i thënë detsamma (faleminderit, gjithashu), i thash, Marie, tillsamans (me ty së bashku e kalofshum vikendin, fundjavën). Ajo filloi të qesh se e kuptoj që unë mendova ndryshe e fola ndryshe.
Para shkollës Parksskonan me dy mësuese (kujdestare) suedeze dhe dy nxënëse shqiptare, Venera dhe Veneza Muçolli, Nönsterås , 1994
Pasi që në Mänsterås dhe rrethinë erdhën disa disa familje shqiptare që ishin vendosur përkohësisht në Mänsterås e pritnin përgjigjen nga Enti për të huaj, përgjegjësit e arsimit në komunën e Mönsteråsit mu lutën që ti ndihmoj nxënësit shqiptar në lëndë të ndryshme, ata që nuk i kuptonin suedishten (as unë nuk e njihja suedishten…) e unë iu shpjegoja në gjuhën shqipe dhe, për ato familje që duan me pasur gjuhë shqipe (gjuha shqipe nuk është e obligueshme por, nëse ka 5 e më shumë nxënës në një shkollë ose komunë, atëherë, komuna shpall konkurs për pranimin e mësuesit edhe për gjuhën shqipe).
Në Mönsterås nuk kishte më shumë se 7 familje dhe 4 beqarë e një vajzë beqare që banonin afër meje, ndërsa në Blomstermåla kishte 12-15 familje shqiptare. Ata kishin kërkua nga komuna që duan me pasur mësim në gjuhën shqipe, për fëmijët e tyre. Përktyesi (jo, J. Gashi) por djali i Sadulla Zendeli- Daja, autori i fjalorit suedisht-shqip (Svensk- Albanskt Lexikon) i cili jetonte në Öland, ujëdhesa me e madhe në Suedi pas Gotlandit*), i kishte njoftua familjarët shqiptarë dhe ata të komunës se është një familje shqiptare në Mönsterås, burrë e grua, mësues të kualifikuar që duan të punojnë.
Ura mbi det që lidh Kalmarin me ujdhesën Öland
Përgjegjësi i arsimit i komunës, na thirri me bisedua për punë. Ne pranuam me dëshirë me punua me nxënës sepse ishte profesioni ynë. Numrin e orëve e prpopozon kujdestari i klasës dhe e vendos drejtori i shkollës, bazuar në numrin e nxënësve. Ne shkonim dy herë brenda javës në Blomstermåla. Udhëtonim me autobus, 8-10 km larg Mönsteråsit, nga 4 orë shkollore (40-60 min.). Nxënësit i ndamë në dy grupe. Me të medhenjtë, deri në 15 vjet, punoja unë e me të vegjëlit, punonte Nexha.
Mësimin e mbanin pasdreke, kur ata/ato e kryenin mësimin suedisht.
Ato ditë që shkonim në Blomstermåla, dy herë brenda javës, shumica e nxënësve, nganjëherë edhe ndonjë prind me ata, na pritnin te stacioni i autobuseve dhe kur e përfundonim mësimin, nxënësit nuk ndaheshin nga ne, por na përcillnin derisa hypnim në autobus.
Ishte një kënaqësi që nuk e kishim provua asnjëherë më parë, as në Kosovë që nxënësit nuk donin të ndaheshin nga mësuesit. Dashuria për mësimin e gjuhës shqipe te të vegjëlit ishte një ndjenjë, krenari dhe obligim edhe kombëtar. Nuk na pritej dita kur kishim gjuhë shqipe në Blomstermåla. Rrugës bisedonim me nxënës e na tregonin pjesë nga jeta e tyre, lojërat, familja, jeta në shkollë, për shokët e shoqet në Kosovë dhe për jetën me moshataët e tyre suedez, për ushqimin në shkollë, për aktivitetet e lira pas mësimit dhe për mallin që kishin për ish shokët e shkollës në Kosovë dhe të afërmit, gjyshet e gjyshërit, dajt e tezet.
Letër e shefit për arsim i komunës së Mönsterås-it, Björn Assarsson që më njoftonte për nxënës shiptar nga Kosova që komuna është e interesuar për mësimin e tyre në gjuhën shqipe. Mönsterås, 1994-02-22
Në parashkollat, shkollat fillore dhe të mesme (gjimnaze) në Suedi nxënësit ushqehen falas, pa pagesë me ushqime të shumta e të shishme, drekën por disa komuna të pasura, edhe në mëngjes nxënësit ushqehen në kuzhinat shkollore (në Blomstermåla)
Në vitin 1994 flitej por nuk kishte asgjë zyrtare, se do të ketë një amnisti*), që do të thotë se shumica e familjeve shqiptare do të ndalen në Suedi. Kjo i gëzoi pa masë familjet shqiptare në Blomstermåla, krejt e arësyeshme por kjo pati një ndikim e u pa edhe në disponimin dhe ndryshimin e menjëhershëm të sjelljeve te nxënësit. Ata më nuk na përcillnin deri te stacioni i atutobusëve në Blomstermåla e nuk na pyesnin gati asgjë. Thjesht, interesimi për mësimin në gjuhën shqipe nuk ishte ai në që duhet, që kishin tregua nxënësit kur filluam. Kishte edhe nxënës që familjet e tyre ishin mbyllur, fshehur në kisha e familje suedeze derisa të mirret ndonjë vendim tjetër nga qeveri e tash, pas amnistisë, edhe fëmijët e tyre vinin në shkollë, suedisht e shqip por iu thonin nxënësve të tjerë:
– Çka na duhët gjuha shqipe tash? Këto fjalë e ftohje, mendoj unë, i kishin dëgjua nga prindërit e tyre, mjerisht.
Një rast tjetër, që nuk mund ta harroj ishte edhe ky që na ndodhi një ditë kur e kishim përfundua mësimin. Unë e gruaja i mbyllshim dyert e shkollës ndåersa nxënësit dualën në oborr të shkollës. Kur dualëm edhe ne, nxënësit ishin të parët, aty afër kalon një punëtore administrate që punonte me të huaj (në SIV). Një nga nxënëset e mia, e përshëndeti me dorën lartë por ajo nuk e ulte dorën, e valëviste dorën si të ishte dora e saj flamur … duke dashur ti tregoj asaj se ty e juve iu jemi mirënjohës.
Letër e Björn Assarsson e dt. 09. 03. 1994 në adresën time që komuna e Mönsterås-it donin qe unë ta filloj punën në Blomstermåla, me nxënës shiptar
Ajo nxënëse, sigurisht se tash është bërë nënë, mua më preku. Kur fillova punën, orën e parë, ajo më kishte thënë, kur unë u prezentova dhe iu tregova orarin e mësimit, kohën, vendin e klasën (informim dhe prezentim), natyrisht u prezentuan edhe nxënësit.
-Mësues, unë jam e sëmurë, më dhemb shumë kryet. Kur e pyeta unë:
-Pse të dhemb kryet?
-Mësues, kur kam qenë e vogël kam ra prej prehnit të nânes me krye në tokë. Më erdhi keq dhe gjatë gjithë kohës sa kam punua në Blomstermåla, ajo ka qenë ndër nxënëset që jam nteresua a mos po e keqtrajton ndonjë nxënës me fjalë ndërsa në fund më doli se ajo paska ditur më shumë se sa unë mendoja.
Vërtetim nga Shk. Lartë, Kalmar Högskola, për kusdro me përgatitje akademike nga vendlindja. Kalmar, 960424
*) Mönsterås kommun, Komuna e Mönsterås është një komunë në rrethin e Kalmar-it, në krainën e Småland-it. Ështe në mes të mes të të rrugë, qytetitit Kalmar dhe Oskarshamn.
Është, kryesisht me pyje e tokë bujqësore. Pjesa veriore përshkohet nga (lumi) Emån dhe përgjatë bregdetit ekziston një arkipelag i përbërë nga më shumë se 300 ishuj. Shumica e punëve të bashkisë janë në qytetin qendror dhe Blomstermåla. Komuniteti lokal i biznesit u dominua në fillim të viteve 2020 nga industritë e prodhimit dhe shërbimeve. Që nga krijimi i komunës, numri i banorëve ka mbetur i njëjtë, rreth 13,000 banorë.
Fabrika e drurit, është ndër më të njohurat në Suedi. Ka disa shkolla, banka, muzeun e qytetzë, kishën, gazetën. Pjesa e vjetër e qytetit është ruajtur.
https://sv.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6nster%C3%A5s_kommun
*) REFUGJAT m.
Ai që ikën nga vendi i vet ku jeton përherë për t’i shpëtuar një fatkeqësie të përgjithshme; i ikur, i shpërngulur. Refugjat politik. Refugjatët e luftës. Grupe refugjatësh. Kampi i refugjatëve. Ndihma për refugjatët.
*) Baxhanak m.sh. – Secili nga burrat që i kanë gratë motra; i shoqi i motrës së gruas. Janë (u bënë) baxhanakë. Dy baxhanakë mbajnë shtegun e ariut. fj.u.
*) Öland është ishulli i dytë më i madh dhe peizazhi më i vogël i Suedisë. Öland ndodhet në Detin Baltik në lindje të Småland, nga i cili ndahet nga Kalmar Sound. Që nga viti 1972, ishulli është lidhur me kontinentin përmes urës Öland, e cila është ura më e gjatë e Suedisë, duke numëruar pjesët e urës që shtrihen brenda kufijve të vendit (që lidh qytetin Kalmar me ujdhesën shën.imi),
Öland-i jugor dominohet nga fusha si stepë dhe pa pemë Stora alvaret, rreth dhjetë kilometra e gjerë. Që nga fillimi i mijëvjeçarit, ai është përfshirë në trashëgiminë botërore të peizazhit bujqësor të Södra Öland.
(Përktim nga google tranlate)
*) Amnisti Falje a ulje e dënimeve të dhëna nga gjyqi, që shpallet nga pushteti ligjvënës. Amnisti e plotë (e përgjithshme). Shpall amnistinë. Përfiton nga amnistia. amnisti do te thote falje.
Në rastin që po flasim, familjet që kishin marrë përgjigje negative e duhej ta lënë Suedinë, falen. ….
Është intersant se prej ditës kur u shpallë amnistia, familjet që kanë qenë në rrugë, kthim për në Kosovë, me avion ose me atobus, i kanë këthye në Suedi, i kanë vendosur në banesa të përkohshme derisa iu kanë sigurua banesa të përhershme.
Një familje suedeze, Björn me gruan Eva, mysafire në familjen tonë. Mönsterås, 1995
Vazhdon
Malmö, 4, 5 e 6 shkurt 2024
