Prof. Pirro Prifti, Tiranë
Gazetaria investigative është një formë e gazetarisë në të cilën gazetarët hetojnë thellësisht një temë të vetme me interes, si krimet e rënda, korrupsioni politik ose keqbërjet e korporatave. Një gazetar investigativ mund të kalojë muaj ose vite duke hulumtuar dhe përgatitur një raport. Praktikuesit ndonjëherë përdorin termat “raportimi i qenve vëzhgues” ose “raportimi i llogaridhënies”.
Shumica e gazetarisë hulumtuese është kryer tradicionalisht nga gazetat, shërbimet elektronike dhe gazetarët e pavarur. Me rënien e të ardhurave nga reklamat, shumë shërbime tradicionale të lajmeve kanë pasur vështirësi për të financuar gazetarinë investigative, për shkak se ajo kërkon shumë kohë dhe është e shtrenjtë. investigimet gazetareske kryhen gjithnjë e më shumë nga organizatat e lajmeve që punojnë së bashku, madje edhe ndërkombëtarisht (si në rastin e Panama Papers dhe Paradise Papers), ose nga organizata të tilla si ProPublica, të cilat nuk kanë vepruar më parë si botues lajmesh dhe që mbështeten në mbështetjen e publiku dhe dashamirës të financojnë punën e tyre.
Profesori i gazetarisë në Universitetin e Misurit, Steve Weinberg, e përkufizoi gazetarinë investigative si: “Raportimi, nëpërmjet iniciativës dhe produktit të punës, çështjeve me rëndësi për lexuesit, shikuesit ose dëgjuesit.” Në shumë raste, subjektet e raportimit dëshirojnë çështjet. nën vëzhgim për të mbetur i pazbuluar. Aktualisht ka departamente universitare për mësimdhënien e gazetarisë investigative. Konferencat zhvillohen duke paraqitur kërkime të rishikuara nga kolegët në gazetarinë investigative.
Teoricieni britanik i medias Hugo de Burgh (2000) thotë se: “Një gazetar investigativ është një burrë apo grua, profesioni i të cilit është të zbulojë të vërtetën dhe të identifikojë gabimet prej saj në çfarëdo media që mund të jetë e disponueshme. Akti i bërjes së kësaj në përgjithësi quhet investigativ. gazetaria dhe është e dallueshme nga puna në dukje e ngjashme e bërë nga policia, avokatët, auditorët dhe organet rregullatore në atë që nuk është i kufizuar në objektiv, nuk është i themeluar ligjërisht dhe i lidhur ngushtë me publicitetin.” (Investigative journalism – Wikipedia).
Ç`po ndodh në Shqipëri? Shumë gazetarë investigativë në Shqipëri nuk duan ta kuptojnë se të jesh i tillë kërkon një punë të madhe madje dhe të rrezikshme për të zbuluar , hetuar, dhe raportuar tek organet kompetente të shtetit dhe në shtëpitë mediatike ku ata marrin rrogën- raportin përkatës vetëm të bazuar në fakte dhe jo në opinione.
Po ndodhin disa fenomene interesante dhe jo normale në Shqipëri nga këta gazetarë. Veprohet kështu:
-ose gazetari investigativ merr një informacion falas nga policia dhe e paraqet si lajm përpara se vetë policia të japë një dekleratë për ngjarjen,
– ose gazetari investigativ merr informacion duke paguar atë ose tek policia ose në prokurori
– ose gazetari investigative përpunohet nga një parti e veçantë dhe përpunon një informacion pjesërisht të vërtetë dhe e jep si lajm, i cili shërben më tepër për të goditur kundërshtarët sesa si lajm bruto për popullin.
– ose gazetari investigativ mund të shpikë apo të hedhë aluzione për një ngjarje të dikurshme apo për një ngjarje që ka ndodhur porse nuk ka dalë si lajm sepse për arësye të ndryshme është i rezervuar ndoshta, sepse duhet verifikuar përpara se të jepet.
Në asnjë nga këto raste gazetari investigativ shqiptar nuk është i formatuar sipas standarteve ndërkombatare të gazetarisë investigative për të cilat shkrova më sipër.
Një nga problemet e mprehta që po kalojnë lajmet në Shqipëri është monopolizimi i lajmeve nga politikë, dhe ku ndërhyn politika lajmi nuk është më informativ por kthehet në një goditje kundër kundërshtarëve politikë dhe në këtë rast për të përforcuar lajmin përfshihet dhe e ashtuquajtura `fake news`, e cila bëhet e rrezikshme sepse brënda lajmit, ka gjysma të vërtetash apo shpifje të rafinuara personale të cilat në përgjithësi publiku i kalon nga numri njëjës në numrin shumës.
Shëmbulli më i qartë është lajmi për hajduten e shtëpive, lajm për të cilën e morën të ashtuquajturit gazetarë investigative të cilat jo vetëm që nuk e kishin zbuluar ata lajmin por sipas porosisë së shefave politikë e ngjyrosën dhe e përdorin për të goditur kundërshtarët politikë se sa për të treguar realitetin.
Mesa duket tek kjo ngjarje u vunë re tre lloj hajdutësh: ish Hajdutët e mëdhenj- Hajdutët e prodhuar nga qeverisja e sotme dhe- Hajduti i vogël i cili vodhi dhe më skandalozja për të mbrojtur vehten hajdutja tha se :` vjedhjen e bëra nga urrejtja për zonjën e shtëpisë (e cila e paguante për punën disa vite rresht dhe kishte, besim).
Politika hyn këtu se ish Hajdutët kërkojnë nëpërmjet gazetarisë pseudo investigative shqiptare, të përdorin hajdutët e vegjël për të goditur hajdutët e qeverisjes. Një mishmash dhe çorap mediatiko-investigativ, ku pseudo gazetarët investigativë çirren për drejtësi në vënd që të punojnë ashtu si duhet për të ndihmuar Prokurorinë dhe policinë të gjejë të Korruptuarit e vërtetë, Hajdutët e vërtetë, vrasësit e vërtetë.
Për fat të keq nga asnjë gazetari investigative shqiptare nuk ka një product të tillë që ti shërbejë vëndit por ka vetëm llafazanëri investigative që i shërben politikës dhe politikanëve të cilët në shumicën e rasteve janë vetë ngjarja dhe lajmë për të cilën gazetaria investigative duhet të zbulojë.
Problemi qëndron tek rrezikshmëria e investigimit ndaj të cilit duhen gazetarë trima dhe inteligjentë, të cilët ashtu si prokurorët, na mungojnë apo nuk kanë dalë akoma këta trima të rrezikojnë për të ndihmuar në luftën e vazhduar kundër Korrupsionit, dhe hajdutërisë që ka 32 vjet që është ulur këmbëkryq në Shqipëri.
Shpresojmë që pavarësisht kësaj është vetë shteti dhe policia e shtetit që po i kap dhe denoncon ngjarje, shkelësit e ligjit, kurse gazetaria investigative merret me thashethemin e rradhës dhe nuk dallon nga portalet që gumëzhijnë nga komentet.
