Mathieu Aref, pellazgolog, Paris
____
Një herë e përgjithmonë, ja çfarë u them të gjithë atyre që ende besojnë në marrëzitë dhe manipulimet e regjimit ish-komunist : “E ashtuquajtura” gjuhë e standardizuar është një gënjeshtër e dukshme sepse në vitin 1972 Enver Hoxha kishte vetëm një obsesion”…të lëj mënjanë ose të eliminojë “gegënishtën” që është “gjuhë” dhe jo dialekt, është gjuha e Zeusit, e perëndive dhe e poemave epike (Iliada dhe Odisea) pothuajse gjithë antroponimet (dhe toponimet, oronimet, eponimet, teonimet, etj) e tyre i kam shpjeguar falë gegënishtës. Gjuha e njohur si “greqishtja e lashtë” është një gjuhë e bazuar në pellazgjishtën e lashtë e transmetuar pushtuesve helenë me ndërmjetësimin e “Jonianeve” (të « Jonët ») pellazg dygjuhësh që u bënë helen.
Kur hapni një fjalor shqip, mund të shihni lehtësisht se baza e tij gjuhësore, leksikore dhe fonetike bazohet në “toskërishtën”, që është një dialekt i vonshëm i ndikuar nga afërsia e tij me Greqinë (asgjë veç rotacizmit dhe dyfishimit të bashkëtingëlloreve janë tipike greke dhe injoruar në gegënishtën dhe tek Pellazgo-jonikët të lashtë). E them këtë dhe e përsëris nëse e përmend këtë absolutisht nuk është për të denigruar toskërishtën që është një nga dy përbërësit e pellazgo-shqipes dhe aq më pak për të urryer Toskët që janë vëllezërit tanë të pandarë dhe as për të krijuar përçarje mes këtyre dy grupeve të etnisë shiptare. Për të ilustruar atë që sapo thashë, nuk do të bëj një ekzegjezë të gjatë për “toskërishtën”, por thjesht do të vë në dukje dallimet thelbësore midis toskërishtës dhe gegënishtës dhe ky është vetëm një “vëzhgim” që askush nuk mund ta kundërshtojë. Pra, ja një përmbledhje e shkurtër :
Gegënishtja flitet nga një rresht mbi qytetin e Elbasanit deri në Shqipërinë veriore dhe Malin e Zi jugor, në Kosovë, Preshevë që është në Serbi (Kosovë lindore) dhe Maqedoni perendimore. Gegët e veriut e kuptojnë njëri-tjetrin pavarësisht disa dallimeve rajonale dhe veçanërisht fonetike.
Toskërishtja flitet nën këtë vijë deri në Epirin e Jugut (Çamëri). Ky dialekt më i vështirë se gegënishtja karakterizohet nga rotacizmi i tij (frekuenca, në shqiptim, të bashkëtingëllores “r”, brenda ose në fund të një fjale) si dhe nga disa veçori të tjera leksikore ose fonetike që do të gjejmë gjatë këtij studimi të shkurtur.
Ndryshe nga dialekti gegë, i njohur për nazalizimin e zanores së theksuar « â » (shndërrohet, në dialektin toskë, në « ë ») përpara bashkëtingëlloreve. Toskërishtja karakterizohet mbi të gjitha nga rotacizmi i saj (përdorimi i shpeshtë i « r-së » që shpesh zëvendësohet me shkronjën « n » në gegënishtën). Ja disa shembuj të këtyre dallimeve :
kâmë (gegë) = këmbë (toskë); zâni, zë (gegë) = zëri, (toskë); bâj, bâna, do (gegë) = bëj, bëra (toskë); hâna, hanë (gegë) = hëna, hënë (toskë); dimën (gegë) = dimër (toskë); Shqipni, emër amtare i Shqipërisë (gegë) = Shqipëri (toskë); lishoj (gegë) = lëshoj (toskë); likurë (gegë) = lëkurë (toskë)…
Një karakteristikë tjetër e këtyre dallimeve dialektore është shndërrimi i disa bashkëtingëlloreve të buta (dialekti gegë) në të ashpra (dialekti toskë) :
gegë…. toskë….
f – v = hof hov
= sklaf sklav
f – h = raf rah
= ngref ngreh
k /q – g = lak lag,
= lânk lëng,
= larq larg,
l /n – r = Albëni Arbëri
m – mb= kamë këmbë,
n – r = Vlona Vlora (Aulona e antikitetit)
p – b = qelp qelb,
s – z = bres brez,
t – d = munt mund
= vent vend,
th – dh= garth gardh
= lith lidh……..
Dialekti gegë nuk njeh “dyfishimin të bashkëtingëllores” (nganjëherë zanores), ndryshe nga toskërishtja :
toskërishte = gegënishte
mbarë = marë
mbaj = maj
mbetja = metja
pyetja = pytja, petja
vdiq, vdek = diq, dek .
Deri në fund të luftës së dytë, dy analfabetë, njëri (malsor) nga veriu dhe tjetri (fshatar) nga jugu nuk mund të kuptoheshin vetëm përmes një përkthyesi !
Paskajorja perifrastike, një formë shumë e lashtë e ruajtur në dialektin gegë si « me bâ » (« për të bërë », toskërisht), nuk ekziston në të folmen toske, e cila, nga kjo formë, përfundoi duke krijuar të sajën : për të bërë .
Albanë, Albënët (Fis ilirë) krijuar në greqisht : « Arvanos, Arvanitis ». Latinë i quajtë « Alban » dhe të gjitha variantet e tjera të saj : Albanian (anglosaxon), Albanais (françës), Albanesi (italian), etj. Përkundrazi Turqit përvetësuan një variant të arvanos grek = Arnavut / Arnaut.
GJITHË KËTO NUK KANË NDYSHUAR dmth dialekti toskë mbeti thelbi i gjuhës zyrtare e quajtur standarde në vitin 1972.
Ndre Mjeda :
Geg’ e Toskë, Malci jallia
janë komb, m’u da s’duron,
fund e maje nji a Shqipnija,
e nji gjuhë t’gjithve na bashkon…
