Ibrahim Osmani – Kelmendi
Prishtinë 2008
Origjina, kultura dhe përhapja e Ilirëve
Një ndihmesë e vlefshme për historinë tonë
Protohistoria, sipas enciklopedisë, është periudha nga bronzi e deri kur njerëzit ende nuk kishin histori të shkruar, por kishin elementët e tjerë kulturorë, si bashkëjetesa në grupe shoqërore, punimi i tokës dhe mbarështimi i bagëtisë, zejtaria, gjuha e folur etj
Profesori Ibrahim Osmani – Kelmendi rreket të ndriçojë këtë protohistori të ilirëve, paraardhësve tanë. Referenca janë të shumta dhe bashkëkohore kur ai jetoi deri 1979.
Djaloshi nga Presheva i kreu studimet e mesme në shkollën e mirënjohur si “Medreseja e Madhe e Kral Aleksandrit” në Shkup, mandej studioi për histori në Beograd, Peruxhia dhe Zagreb. Si shumë të rinj të asaj kohe, jo vetëm kureshtarë, por edhe të vetëdijshëm për fatet e gjysmës së kombit shqiptar të mbetur në Ish Jugosllavinë Mbretërore, Ibrahimi pëlqeu të hulumtojë në histori, për t’iu përgjigjur gjithë atyre teorive të gënjeshtra të historianëve sllavë për prejardhjen e shqiptarëve. Dhe Kosova kishte shumë nevojë për këtë!
Ibrahim Kelmendi, portret nga Burhan Kaceli
Që kur jepte mësim në Normalen e Prishtinës të hapur në 1941 pas bashkimit të pjesës më të madhe të Kosovës me shtetin amë, ai bashkëpunoi me drejtorin e atëhershëm, Rexhep Krasniqin dhe hartoi tekste për nxënësit. Por, kur në vitin 1943, Kosova kërcënohej seriozisht nga një ripushtim sllav, që mundësohej edhe nga bashkëpunimi i komunistëve jugosllavë me ata shqiptarë, sidomos pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes, ai e kuptoi se para se të kërkojë histori, atdheu kërkonte pushkë e zemër që të mos e shqyejnë të tjerët. Kështu, Ibrahimi e la pendën dhe hodhi në krah pushkën që e përdori me shumë vullnet për mbrojtjen e Preshevës dhe trevave të tjera shqiptare.
Vetëm pasi Kosova dhe viset e tjera n ëish Jugosllavi u pushtuan me ndihmën e partizanëve nga Shqipëria, për të mos vijuar një luftë vëllavrasëse, prof. Kelmendi mori rrugën e mërgimtarit politik në kampet e Greqisë, së bashku me qindra luftëtarë të tjerë, në mes tyre edhe tim atë dhe Luan Gashin e Abdyl Hencin. Bashkë me tim atë, nga viti 1953 ai mërgoi në Australi ku vijoi punën si mësimdhënës dhe hulumtues shkencor, duke shfrytëzuar arkivat e shumë shteteve dhe literaturën përkatëse.
Tërë kohën ai punoi në kuadër të Partisë së Ballit Kombëtar, bashkëpunoi me revistat e emigracionit politik dhe mori pjesë në konferenca shkencore. Prandaj emri i tij ishte lakuar dhe vetë ai ishte shigjetuar shpesh nga regjimet komuniste në Jugosllavi dhe Shqipëri. Mjerisht, nuk jetoi gjatë.
Dorëshkrimet e tij, fatmirësisht, i mblodhi, i ruajti dhe i përgatiti për botim një nip i tij, juristi Feti Shaipi bashkë me të shoqen e Fetiut, Hyrijen.
Kur i kam parë tre libra të tij, dhuruar nga Fetiu, më ka ardhë shumë keq që kryetari i atëhershëm i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, arkeologu Myzafer Korkuti, i pranoi me një farë përçmimi. Sidoqoftë, vlerat e prof. Ibrahimit nuk kanë humbur. Në fund të korrikut 2021, presidenti i Shqipërisë e dekoroi atë me “Urdhërin e Skënderbeut”.
Po jap vetem disa fragmente të shkurtëra nga kjo monografi.
- 13
Vendi i Dardanëve ishte Troja dhe miti i krijimit të Romës, lidhet me emrin e tyre. Ja pra, arsyeja që emri i Dardanëve lidhet me Kosovarët.
f.15
Pas hititëve, prej Kaukazit dolën ilirët. Këta morën udhën e jugperëndimit dhe kapën Danubin e Mesëm dhe Ballkanin.
Simon Poteri thotë se “ ilirët qenë të parët që erdhën në këtë anë të Europës dhe se ilirishtja mund të ketë qenë baza ose substratum i gjuhëve italike e keltike”.
(Simeon Potter: Language in te modern world, London 1960, f.95)
- 47
Prof. Pia Lavioza Zambotti:
Ilirët e Adriatikut, kustodianët e kësaj bote gjatë protohistorisë, ruajtën institucionet matriarkale si dhe gjuhën para indoeuriane në një formë gati të paprekur.
(Larouse Encyc. London 1967 f.59)
f.50
Melville Chater : shqipja ka qenë amë e greqishtes dhe latinishtes.
- 74
Një fis i madh me emrin “Dardhanë” gjendej aty ku është Kosova e sotme, një pjesë e Maqedonisë dhe një pjesë e Serbisë, deri në Nish. Ky fis përmendet për rezistencën kundër Maqedonsië dhe romakëve. Shkrimtarët e vjetër vënë në dukje se këta Dardanë ishin të dhënë pas muzikës dhe të famshëm për djathin e tyre.
..Mendoj se Dardanët e Kosovës kanë qenë gjyshërit e Dardanëve të Trojës ose të dy palët emigruan prej anëve Danubiane dhe , në të njëjtën kohë u zdorgjën, njëra në Kosovë dhe tjetra kaloi Dardanelet dhe u vendos në Troad.
- 81
Otto Zierer mendon së Dardanelet fituan emrin prej Dardanëve ilirë në kohën e dyndjes së tyre n Troad.
(Fruhzeit Europas, Zweite Band, Munchen, 1951.f.5-33)
- 93
Prej LIndjes së Mesme erdhi rrota, shumë ide të bronzit, interesimi për tregti, ideja për shtet, fetë, shkrimi, baruti, letrat, vaji për ndriçim e të tjera. Reliktet e Trojës, të Hattutashit, të Gordiumit, ku “Leka e zgjidhi nyjen” dhe të Sardisë, ende janë aty, po ashtu është i gjallë kujtimi i lumit që sillte “dukat” dhe i dorës së “bekuar” të Mydas. Të gjitha këto dhe shumë të tjera ishin fitore të njerëzve të Ballkanit, në një vend ku kultura origjinale ishte orientale. (Bosfori dhe Dardanelet)
- 103
Apulia banohej prej popullatave ilire, të cilët luajtën një rol në historinë e vjetër të Italisë. Ilirët tani qendronin në këmbë në dy anët e Adriatikut. Ata arritën në Itali përpara grekëve. Kalabrezët, të cilët ishin të prejardhjes ilire, i dhanë emrin “thembrës” ku për krah kishin Mesapët.
Vëllezërit e këtyre u kacafytën me grekë dhe përshkuan përmes Lokrisit, Boetisë dhe ndoshta në Peloponez.
(J. B. Bury: History of Greece, London, 1951 f 102)
- 104
Të gjitha historitë i ngjasin “Iliadës”, aq sa mund ta shkëpusim atë prej elementëve përrallore. Historia është dramë dhe novelë, në të njëjtën kohë dhe përmban fakte të thata të mbështjella në tregim. Në qoftë se “Iliadën” e lexojmë për të zbuluar fakte, ne gjejmë romancë dhe kur e lexojmë si romancë, ne gjejmë faktë të historisë.
- 109
Umbrët thuhet se emrin e morën nga ilirët. Mbi fenë dhe zakonet e Umbrëve, thonë se informata të bollshme janë gjetur në “Rrasat Eugubiane”. Qendrat kryesore të këtyre ishin Gubio, Todi dhe Spoleto.
- 119
Në kohët e fundit, dijetarët kanë gjetur përngjasim të madh në mes gjuhës së Venetëve dhe asaj Latine. Venetuli dhe Ardea të Latiumit na kujtojnë Venetët dhe Ardianët. Prof Paulo thotë se Euganei dhe Etruskët erdhën prej së njëjtës popullatë.
- 146
Sipas Virgjilit: një mbrëmjë kur shpendët dhe kafshët flinin, një princ i Dardanëve, Aeneas, zbarkoi në vendin ku u ngreh Roma.
- 148
Prof. Mayan fiset ilire i gjen në Palestinë, në Kretë, në Anadoll, në Ballkan, në Greqi, në Pellgun Danubian dhe në Apeninet Perëndimore. Ai i emëroi në këtë mënyrë: Ilires, Maqedonas, Epirotë, Thrakas, Phrygas, Lydianë, Etruskë, Venetas, Liburianas, Pecenas, Lapigas, Dardanas, Teucrejt e shumë të tjerë.
- 150
Fjalë të njëjta etruske dhe shqipe
Mal, lart, mir, treg, zi, pi, ik
Mblodhi: Bardhyl Adem Selimi, 29 shtator 2021
