Nga: Bajram SEFAJ
* Në vend të in memoriamit: Abdullatif Arnauti: si e pushtoi “gjenerali…” – botën e madhe të gjuhës arabe.
( Nga libri monografik “Përballë kolosit”, Shtëpia botuese “Faik Konica” – Prishtinë 2021, faqe 46- 51. Botohet me rastin e vdekjes së përkthyesit).
-Gjenerali…” – i Kadaresë ishte romani i parë që e lexova në gjuhën shqipe. Aq shumë u impresionova saqë, menjëherë vendosa që, nga gjuha shqipe ta përktheja në gjuhën arabe. Deri në atë kohë nuk kishte asnjë përkthim të asnjë romani të ndonjë shkrimtari shqiptar në gjuhën arabe”, thotë Abdul Latif Arnauti, sirian me origjinë shqiptare, përkthyes i veprës së Kadaresë në arabisht
– E bëtë përkthimin e veprave të Kadaresë në gjuhën arabe ngase konsideronit se Letërsia shqiptare nuk është e përkthyer sa duhet, apo nga bindja se gjuha shqipe që ka lindë këtë letërsi, duhet të lëmohet me tepër në rrethe kulturore botërore? Ja përgjigja e Abdul Latif Arnautit.
“Gjenerali…”, romani i parë shqiptar që foli arabisht
“Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, i shkrimtarit Ismail Kadare, ishte romani i parë që e lexova në gjuhën shqipe. Aq shumë u impresionova saqë, menjëherë vendosa që, nga gjuha shqipe të përkthej në gjuhën arabe. Deri në atë kohë nuk kishte asnjë përkthim, të asnjë romani të ndonjë shkrimtari shqiptar në gjuhën arabe. Kështu “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” i Kadaresë është romani i parë, jo vetëm i këtij shkrimtari, por përgjithësisht i letërsisë shqiptare përkthyer e botuar në gjuhën e botës së madhe arabe.
Botimin e këtij romani, në përkthim timin, e mori përsipër Ministria e Kulturës e Sirisë. Tre mijë kopjet e “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur” në arabisht, që pa dritën e botimit në vitin 1978, u shitën pa u bërë një muaj i plotë. Kjo është dëshmia më e mirë se me çinteresim u prit ky roman i njohur i shkrimtarit shqiptar ndër lexuesit arabë të Sirisë, por edhe më gjerë. Kësaj duhet shtuar edhe shkrimet e shumta kritike. Për këtë roman u shkrua shumë dhe me lavd e mburrje. Edhe përkthimi im u vlerësua tejet pozitivisht. Meqë njëmend kisha dhënë çdo gjë nga vetja, duke u përpjekur maksimalisht që përkthimi im i parë të dalë sa më i suksesshëm, më vinte mirë kur kritikat, ndër të tjera, thoshin se, kishin fituar përshtypjen se “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur” e lexonin në origjinal. Një vlerësim i tillë, si për mua ashtu edhe për akëcilin përkthyes, është një mirënjohje e madhe dhe tejet e çmuar.
Emri i Kadaresë u bë shumë i çmuar në rrethe letrare e kulturore në mbarë botën arabe
I entuziazmuar nga suksesi i konsiderueshëm i përkthimit tim të parë dhe jehona që bëri ai në hapësirën e gjerë të botës arabe, fill pa “Gjeneralit…”, iu qasa përkthimit të romanit tjetër të njohur të Ismail Kadaresë, “Kështjella”. Edhe botimin e përkthimit tim të këtij romani në gjuhën arabe, e mori përsipër, po sikur herën e parë, Ministria e Kulturës e Sirisë. Përkthimin tim të “Kështjellës” e botuan edhe në Kajro. Në Bibliotekën “El hilal” (Hëna e re) e cila boton veprat e shkrimtarëve më të njohur botërorë, “Kështjella” që u botua në njëzet mijë kopje, është shitur (atëbotë) menjëherë.
Pas suksesit, si të them, të papritur me këto dy përkthime, shpeshtova vajtje-ardhjet në Shqipëri. Të takohesha me shkrimtarët më të shquar shqiptarë, veçmas me Ismail Kadarenë dhe Dritëro Agollin, por edhe me poetë e shkrimtarë të tjerë të njohur. Atëbotë atje (pos “Gjeneralit…”) mora edhe poezitë e Kadaresë që, të përkthyera në gjuhën arabe, disa prej tyre i botuan gazetat dhe revistat letrare. Ministria e Kulturës e Sirisë u tregua e kujdesshme, i tuboi ato dhe i botoi në një vëllim të veçantë me titull “Kali i Trojës gjen vdekjen”. Kritikët, edhe këtë vëllim me poezi, e pëlqyen shumë. Kështu emri i Kadaresë u bë shumë i çmuar, jo vetëm në rrethe letrare e kulturore, por në mbarë botën arabe.
“Dosja H” është romani i tretë i Kadaresë që unë e përktheva arabisht. Këtu, me duhet të bëj një lakim të vogël sqarues. Derisa Kadarenë tashmë gjithnjë e më dendur filluan ta përkthejnë, sidomos nga gjuha frëngjishte dhe ndonjë gjuhë tjetër, e veçanta e përkthimeve të mia ishte ngase unë veprat e shkrimtarit shqiptar i përktheja drejtpërdrejt nga origjinali, nga gjuha shqipe në gjuhën arabe.
Përmes Kadaresë arabët njohin kulturën, por edhe vetë popullin shqiptar
Letërsia titanike kadareane, natyrisht se është bërë e përbotshme, ngase ndërkohë është përkthyer dhe gjithnjë vazhdon të përkthehet, në shumë gjuhë të botës, por unë, jo pa krenari, përsëris shpeshherë se në këtë drejtim, dhashë kontributin tim modest duke hapur rrugën përkthimit të veprave të tij edhe në gjuhën arabe. Nga se më parë, pra para shfaqjes së përkthimeve të mia të veprave të Kadaresë në gjuhën arabe, jo pjesë e kësaj bote të madhe as që ka pasur idenë e ekzistimit të gjuhës shqipe e lëre më të dije diçka më shumë e më për së afërmi për letërsinë e saj. Ta përkthesh veprën e Kadaresë në këtë gjuhë është punë tejet e vështirë dhe delikate. Gjithnjë e përherë duhet pasur kujdes e duhet gjetur kompromiset më fatlume në përkthimin e teksteve (pjesët e tyre) që prekin fenë, por edhe politikën. Po të përkthehen ato siç janë në origjinal, sigurisht se nuk do ta shihnin dritën e botimit. Unë, ndërkaq isha i interesuar që ato të botoheshin dhe të depërtonin në këtë oqean të gjuhës arabe, të cilën sot e flasin mbi 250 milionë njerëz.
Falë punës së përkushtuar dhe tejet serioze në qasjen e përkthimit, kam arritur më shumë sesa që kam pritur. Nisa hullinë në lërimin e kësaj fusha të gjerë. Tash kemi një brez të ri të krijuesve sirianë me origjinë shqiptare. Muhamet Mufaku është ndër më të shquarit ndër t; ky është një autor e studiues i frytshëm i çështjeve ballkanike. Ata sigurisht se do të vazhdojnë dhe do t`i çojnë përpara, jo vetëm përkthimet, por edhe këmbimet dhe komunikimet letrare e shpirtërore përgjithësisht midis dy popujve. Unë vetëm sa kam hapur portën e vogël të kësaj rruge të gjatë. Ndryshe, përkthimin e shoh si televizionin sot: që nuk ka as havale, as kufij!
Bibliografi e Abdul Latif Arnautit
Abdul Latif Arnauti është i lindur në vitin 1931, në Damask të Sirisë. Rrjedh nga një familje shqiptare e Dobërllukës së Vushtrrisë, e cila, në vitin 1913, ka emigruar në Siri. A.L. Arnaut-i ka mbaruar studimet në gjuhën dhe letërsinë arabe dhe ka punuar në organe të shtypit letrar të këtij vendi. Ishte ndihmës kryeredaktor i revistës letrare “El maukef el Arabi” (Trashëgimet arabe). Abdul Latif Arnauti është shkrimtar, kurse librat e tij “Përtej maleve dhe deteve” dhe “Zjarri i mallit”, janë botuar edhe nga Rilindja në Prishtinë, kurse librin me titull “Flas për grua” ia ka botuar LSHA-ja e Shqipërisë, në Tiranë. Së shpejti, po ashtu në gjuhën shqipe, i botohet libri me titull “njëqind vajza dhe një grua në jetën time”. A.L. Arnauti tash është në pension, jeton dhe krijon në Damask të Sirisë.
