Intervistë me Myzafer Osmanin rreth magjisë së anekdotës 

Intervistoi: Bardhyl Selimi, Tiranë

Anekdotat, këto thënie të mençura, këto tregime të shkurtra shpotitëse e satirike, përmes së cilave interpretohen dukuritë e ndryshme shoqërore, ndodhi të personaliteteve të njohura etj., japin një pasqyrim metaforik por edhe alegorik të realitetit tonë, me të cilin  përballemi çdo ditë.  

Këto tregime të zgjuara, që ishin karakteristikë komunikimi tek shumë popuj ballkanas në të kaluarën, e në veçanti në disa treva shqiptare (ku akoma janë të pranishme, edhe pse të zbehura nga evoluimi kohor), arrijnë që, përmes mesazheve, të japin aspekte nga jeta, në dukje të vogla, por me vlerë përgjithësuese, duke i vënë në lojë klasat sunduese, pushtuesit, tradhtarët, qeveritarët, personalitetet publike etj., por duke mos lënë pa sulmuar as problemet e ndjeshme sociale, ekonomike, politike etj. 

Shkathtësia e këtij komunikimi të drejtpërdrejtë me dëgjuesin dhe roli si mburojë a si shtizë ndaj kundërshtarit, u kanë siguruar anekdotave, por edhe aforizmave, fjalëve të urta etj. një vend të rëndësishëm në thesarin e kulturës shqiptare, por edhe një jetë të gjallë e aktive, me një humor të hollë e satirë therëse, edhe sot e kësaj dite 

Dijetari Italian Arnaldo Momigliano1, në librin e tij “Zhvillimi i Biografisë Greke”, sugjeronte, që babai që themeloi anekdotat mund të ketë qenë teoricieni i muzikës Aristoxenus i Tarentum (filozof peripatetik dhe teoricien muzike grek, lindur rreth vitit 370 para Krishtit):  

“Mbase, ai ka qenë i pari, që i bëri anekdotat një pjesë thelbësore e biografisë” deklaroi Momigliano. “Dyshoj se i detyrohemi Aristoxenus për nocionin që një biografi e mirë ëhtë plot me anekdota”. 

Anekdotat lidhen më shumë me qytetin, se sa me fshatin, më shumë me oborret, parlamentet, spitalet, se me vilat dhe fshatrat.  

Anekdota është gjithashtu një prodhim social: universitetet, klubet, teatrot dhe mbremjet argëtuese janë të gjitha mitra anekdotash.  

Ndonëse i huazuar nga frëngjishtja, termi ‘anekdotë’, në fund të fundit, vjen nga fjala e përafërt greke (anekdota) që do të thotë “gjëra të pabotuara”). Nganjëherë, ka kuptimin e diçkaje të fshehtë.  

Anekdotat klasike trupëzonin mençurinë e lashtë ose mprehtësinë filozofike (sikur Diogjeni i shpjegonte Aleksandrit të Madh, se pse po hetonte një pirg me kocka njeriu): “Po kërkoj kockat e babait tuaj, por nuk i dalloj ato nga ato të skllevërve të tij”.  

Kanë qenë oborret dhe klasa e mesme, deri në Rilindje, ku anekdota nisi të lindë më shumë si një mjet i zakonshëm, se sa si diçka për intimitetet e njerëzve të tjerë.  

Shkrimtarë të shek. 18, si Jeremiah Whitaker Newman2, autor i “Anekdotave alfabetike”, e kuptonte anekdotën si një biografi të shkurtër, shpesh e një personi të errët, jeta e të cilit ka qenë, në një farë kuptimi, tërheqëse ose jo e zakonshme. Në të vërtetë, në “Fjalorin” e vet, Samuel Johnson, e përkufizonte anekdotën si “një incident biografik, një shëtije njëminutëshe e jetës private”.  

“Një anekdotë për një njeri është më e mirë, se një vëllim biografish”
–ka shkruar  William Ellery Channing3 

 “Tre anekdota mund të mjaftojnë për të bërë tablonë e një njeriu” – pohon Friedrich Nietzsche 

Benjamin Disraeli 

Isaac D’Israeli 4, ama, ia veshi frëngjishtes zgjerimin e termit në “çfarëdolloj rrethane interesante” (Disertacion për Anekdotat).  

Benjamin Disraeli5, pat thënë më 1870 (në Lothair), që “kur njeriu futet në anekdota, kjo është shenjë për të për t’u larguar nga bota”.  

Një koleksion i shek.19, me titull The Percy Anecdotes ofron xhevaire të tilla:  

“Kur një fisnik i Cornwalis po largohej nga shtëpia e vet dhe po hipte në karrocë, një shërbëtor u afrua me një çadër. – Hiqe tutje atë send, – i tha ai. Unë nuk jam as sheqer, as kripë për të vuajtur, nga një dush shiu!”  

Deri në shekullin 20, humori nuk qe bërë një karakteristikë kyçe anekdotike. Në shek.20 përfundimet qesharake biografike të shkurtëra dhe të ëmbla, Winston Churchill i quante “lodra të shendetshme të historisë”  

“Lindi, jetoi, vdiq” thosh Martin Heidegger6 për Aristotelin  

Martin Heidegger 

* Një ditë, Kanti7 dëgjoi shumë anekdota për një nga bashkëkohësit e vet. “Po më duket, se po kujtohem për anekdota të ngjashme për figura të tjera të mëdha”-vërejti ai. – “Por kjo edhe pritet.- i tha bashkëbiseduesi- Njerëzit e mëdhenj janë si kullat e kishave të mëdha: rreth tyre ka gjithnjë shumë erë”  

Imanuel Kant 

* Ditën kur Comte d’Artois8 (më vonë, mbreti Charles X) hyri në Paris, Talleyrand9 pyeti një grup të mbledhur në dhomën e tij të pikturimit, se çfarë kish thënë princi Burbon. “Asgjë” iu përgjigjën. Talleyrand, i pakënaqur, urdhëroi një shkrimtar ië mirënjohur politik të largohej nga dhoma dhe të hartonte një vërejtje të duhur për protokollin zyrtar. Shkrimtari bëri tre përpjekje, të gjitha jo të duhura. Në fund, ai u khye me fjalët: “Asgjë nuk ka ndryshuar në Francë, vetëm ka një francez më shumë” Talleyrand e duartrokiti dhe kështu lindi një anekdotë tjetër klasike.  

   

    Talleyrand                                  Compte d’Artois

• Më1923, revolucionari meksikan Pancho Villa10, duke iu afruar fundit, u ndje i humbur, por u bë i famshëm per fjalët e fundit, që shqiptoi: “Mos më lini të mbaroj kështu! – U lut ai.-  “Thuajuni atyre, që thashë diçka”.  

 

Pancho Villa 

Baladat, fjalët e mprehta dhe anekdotat na japin neve një ide më të mirë për thellësitë e shekujve të shkuar se sa kronikat e rënda dhe voluminoze. Ka thënë Ralph Waldo Emerson11 

 Emerson 

 *Një zonjë duke vizituar Luvrin, u ndal para një pikture të famshme të një fshatari të pisët. “A nuk është pikërisht kjo gjë, pse e pëlqejnë këtë? – Vërejti ajo.-  Shumë i varfër për të blerë tesha të denja, ai, megjithatë, ka dinjitein të dalë në portret!” 

   

Van Gog, portret fshatari 

I kam pëlqyer gjithnjë edhe unë anekdotat. Vitet e fundit të mësuesisë, pothuaj çdo ditë shkruaja në tabelën e zezë të sallës së mësuesve nga një anekdotë. Për habi, kolegët nisën t’I pëlqejnë. Sa hynin në sallë sytë u shkonin te tabela. Ditën që dola në pension, në drekën që shtroi kolektivi për mua në restorantin e bukur në kodër-Marikë, në qershor 2007, sërish habitesha kur kolegët më lavdëronin  dhe më kujtonin anekdotat e mia dhe jo punën time si mësues matematike! Atëkohë, kisha botuar vetë një libër me anekdota me njërëz të shquar. Ende kam në kompjuter një libër tjetër më vëllimor me anekdota me njerëz të shquar. 

Para disa ditësh i dërgova mikut tim në Ferizaj, zotit Myzafer Osmani disa pyetje në formë të një interviste. Tema ishte “Anekdota”. Kohët e fundit, atë e kanë ftuar në disa media sidomos për librin e fundit ANEKDOTA një kopje të të cilit zoti Myzafer ma dhuroi edhe mua në fund të gushtit në Tiranë. 

Atëhere shpërndava disa nga anekdotat që më kishin bërë më shumë përshtypje, të cilat do i jap sërish në fund të këtij shkrimi. 

U mrekullova me përgjigjet e plota, bindëse dhe me kulturë që zoti Myzafewr m’i dha. Njihuni edhe ju me to! 

1. Amundtë paraqiteni shkurt; mosha, profesioni, vendbanimi, familja?  

Kam lindur më 22 tetor 1972, në fshatin Rahovicë të Ferizajt. Kam mbaruar Fakultetin Ekonomik – Banka, Financa dhe Kontabilitet, në Prishtinë. Studimet Master i kam mbaruar në programin Studime Evropiane, në drejtimin: Integrimet Ekonomike Evropiane, gjithashtu në Prishtinë. Tani, punoj Drejtor në Kompaninë e Sigurimeve SIGMA – Interalbanian Vienna Insurance Group Sh.a – filiali Ferizajt. Jam i martuar me bashkëshorten Makfiren, dhe kam tre fëmijë, Laurantin, Lauretën dhe Raifin. Jetoj, punoj e veproj në Ferizaj. 

2. Ciliështë dallimi ndërmjet anekdotës, barcoletës, rrotullës dhe fjalës së urtë? 

Anekdota me të lartpërmendurat, që bashkërisht pasurojnë letërsinë tonë popullore, natyrisht që kanë të përbashkëta e padyshim se kanë edhe dallime. Ndërmjet anekdotës e barsoletës; të dyja prodhojnë humor, barsoleta tregohet kudo sa për të bërë humor dhe aty mbetet, ndërsa anekdota jep edhe mesazhin – porosinë; thumbon veset e liga, ndërsa ngre lart virtytet, traditën tonë të bukur, besën e fjalën, burrërinë e besnikërinë. Ndërmjet anekdotës e rrotullës; qëndrojnë personazhet, se në anekdotë përdoren raste konkrete e personazhe reale, kurse në rrotulla ka vetëm ndonjë mesazh çasti për ndokënd që është në atë mes. Ndërmjet anekdotës e fjalës së urtë; dallimi është më i madh e më ndryshe, ani pse të dyja shumë shpesh kanë autorë të përbashkët – popullin, pra burojnë nga populli e barten brez pas brezi nëpërmjet bisedave ose shkresave, por megjithëkëtë, fjala e urtë ka vetëm mesazh dhe jo humor, shkruhet apo thuhet më shkurt, mbahet mend më lehtë dhe tregohet vetëm në raste të caktuara, si lloj porosie që trashëgohet për këdo, njëkohësisht, edhe fisnikërohet nga mësimi që nxjerr, edhe e kupton mesazhin që përçohet, ndërsa anekdota varësisht nga përmbajtja mund të tregohet në cilëndo tryezë dhe ta begatoj atë, sepse anekdota ka nga më të ndryshmet për nga i gjithë strukturimi. 

3. A kanë tematikë anekdotat tuaja, cilat janë ato më kryesoret?  

Natyrisht, jo vetëm anekdotat që unë i kam përzgjedhur, por të gjitha anekdotat kanë tematikat, veçoritë e rëndësinë e vet. Anekdotat me porositë e tyre vlerësojnë virtytet njerëzore, si: urtia, mençuria, drejtësia, patriotizmi, puna, besa, etj., ndërsa me humorin e hollë që përmbajnë në vete, i vënë në pah dhe i demaskojnë dukuritë negative individuale apo shoqërore, si; marrëzinë, tradhtinë, egoizmin, gënjeshtrën, hajninë, përtacinë, etj.  

4. Ciliështëmjedisi shoqëror që tregon interes për to, po ashtu, mjedisi gjeografik i lexuesve?  

Jam i mahnitur se si pëlqehen nga gjitha grup moshat, gjinitë e profesionet, pa dallim, që në fakt nuk e kam pritur, dhe një ndër arsyet e kësaj gjithë përfshirjeje në pëlqyeshmëri, mendoj se është pikërisht fakti që në vëllimin tim anekdotik kam paraqitur për lexuesit edhe shumë anekdota aktuale, që pasqyrojnë drejtpërdrejt jetën dhe ngjarjet bashkëkohore. Sa i përket interesimit, në Kosovë padyshim se numri i kërkesave ka qenë dhe është i madh për të pasur një libër, kjo ndonëse për faktin se edhe unë vetë jam nga Kosova, ndërsa në vendet e tjera si në Shqipëri e në Maqedoni të Veriut natyrisht kërkesat kanë qenë më të vogla, ndoshta për shkak të mungesës së promovimeve apo edhe direkt të njohjes me ata që e duan, ndjekin e kultivojnë këtë pjesë të trashëgimisë sonë letrare.  

5. Zakonisht ju tregoni edhe burimet nga i keni marrë anekdotat, gjë që nuk ndodh shpesh. Si veproni nëse thelbi i anekdotës tregohet nga një tjetër, i cili nuk tregon se jeni ju burimi? Ose anasjellas, a iu ka ndodhur e kundërta?  

Unë të gjithë tregimtarëve ua kam vënë të gjitha të dhënat e sakta, por kemi raste kur hasim në anekdota pa tregimtar, pra nuk ua dimë burimin, dhe kemi edhe nga ato raste kur, për shkak të njohjes me njeriun që është personazh i anekdotës tashmë, tregimtari dëshiron dhe kërkon që të mbetet anonim për arsyet që ai me siguri i di më mirë. Kaherë tregimtari nuk e tregon burimin dhe ne e marrim si tregimtar, atë nga i cili e kemi dëgjuar, dhe nganjëherë kam hasur në raste kur anekdotat, në të cilat kam qenë burim, i kanë botuar ose kanë shkruar për to, mirëpo kjo nuk më pengon aspak, përkundrazi, ngaqë si dashamirës i kulturës dhe posaçërisht kësaj pasurie letrare, e konsideroj të rëndësishme grumbullimin, ruajtjen e bartjen e tyre, vesh më vesh e letër më letër, dhe, natyrisht këtu është edhe thelbi i trashëgimisë, por sidoqoftë është pjesë e ndershmërisë njerëzore dhe autoriale kur dëgjon ose lexon diçka diku prej ndokujt, ta thuash të vërtetën siç e di. Meqenëse deri më tani, pra mbi dy dhjetëvjeçarë, punoj me të gjitha kategoritë e njerëzve, jam mishëruar tashmë edhe me pranimin e atyre, se janë siç janë e s’bëhen tjetër, dhe kjo padyshim se më ka ndihmuar shumë në të gjitha sferat e jetës, edhe në këto raste po, ndaj i pranoj si të mirëqena, dhe nuk kam pasur ndonjëherë debat, ngatërresë apo keqkuptim, të paktën jo deri tash, përpos një rasti që do ta citoja për anekdotën time, që ka përmbajtje emocionale, plot kuptim e filozofi shqiptare – “Mixha dhe mesa”, kur dikush i ka shënuar katër faqe trajtim fenomeni dhe nuk ka përmendur as autorin e as librin, por veç ka thënë “Në një libër me anekdota nga një autor nga Ferizaj”, pra e ka ditur saktë burimin dhe nuk e ka përmendur, ndoshta ky ka qenë rasti i parë dhe i vetëm që jam ndjerë i prekur, përndryshe jo.  

6. Çfarëmendoni për vlerën e gjuhës që përdorni në anekdota, a duhet ajo të jetë nëndialektore, dialektore apo mbarë letrare? A mund të ruhet kuptimi dhe ndikimi tek lexuesit nëse anekdota shkruhet në gjuhën mbarë letrare? Si veproni për të shmangur fjalët e huaja (si ato të lindjes, të perëndimit apo edhe sllave)? 

Sa i përket gjuhës së përdorur në anekdota, unë nuk mund të them asgjë si përfundim, sepse nuk jam njohës i gjuhës, letërsisë e gramatikës shqipe dhe nuk më takon rekomandim. Mirëpo, si anekdotist tashmë, mendoj se gjuha e anekdotave duhet të jetë e vendit apo kulturës prej nga burojnë, sepse kështu ruhet edhe kuptimi i plotë e i vërtetë i tyre, pra kur janë tamam të sakta, si në të thënë e si në të shkruar, medoemos që tingëllojnë më bukur e i kuptojmë më lehtë, si domethënie e si prejardhje gjithashtu. Ndërsa, për shmangien e përdorimit të fjalëve të huaja; fakti që ka fjalë të huaja herë pas here, nuk i bën ato më me pak vlerë apo më pak të dobishme, përkundrazi; unë e shoh dhe e vlerësoj edhe si periudhë historike, se kur është folur shqip e kur ka ekzistuar urtësia shqiptare që të flitet me mesele, pra kjo në një lloj forme tregon edhe për lashtësinë tonë. Me raste, edhe duhet të zëvendësohen me fjalë nga fjalori i sotëm, por nganjëherë, kur humbet origjinaliteti, humbet edhe kuptimi e humori që vijon përskaj botëkuptimit të atëhershëm në ato raste.  

7. Përveçmjedisit familjar e krahinor, cilët autorë kanë ndikuar për të mirë tek ju? 

Sinqerisht, vend të rëndësishëm ka babai im i ndjerë, që më ka lënë disa sosh si dorëshkrim e ca të tjera të dëgjuara nga ai, ngase babai ishte njohës i mirë i traditës dhe anekdotës, e të veçantë e bënte edhe fakti se ai i tregonte shumë bukur. Si autor, i kam lexuar e rilexuar, Prof. Antton Çetën, dy blendet “Prozë popullore nga Drenica”, Akademik Mehmet Halimin e Prof. Dr. Mehmet Rukiqin, por ndër të gjithë vend të veçantë gëzon miku im, Prof. Salih Zogiani, i cili, sikur e ka vërejtur talentin dhe dashurinë time për anekdotën, dhe më ka motivuar vazhdimisht, fillimisht duke qenë tregimtar në vëllimet e tij e më pas edhe të jem autor i librit tim, për çfarë edhe i jam mirënjohës. 

8. A kandodhurndonjë konkurs tregimtarësh të anekdotave, po qe se jo, atëherë çfarë mendoni ju për një gjë të tillë? 

Deri më tani nuk e di se ka pasur ndonjë konkurs për tregimtarët e anekdotave, sikur nuk ka edhe asish shumë, pra në publik është një numër jo shumë i madh anekdotistësh, megjithatë, organizimi i ndonjë konkursi të tillë, mendoj se do të ishte shumë i mirë për nga ndikimi e frymëzimi, por edhe për nga nxjerrja në pah e pasionantëve dhe anekdotave të tjera të reja, të cilat nuk janë dëgjuar e lexuar deri tash, e që, padyshim, se do të ishte vlerë e shtuar ndër ne. 

9. Alexonianekdota në gjuhë të huaj ose në internet? A parashikoni t’i përktheni anekdotat tuaja në gjuhë të tjera?  

Në fakt, kam lexuar anekdota të popujve të tjerë të përkthyera në gjuhën shqipe, por nuk përputhen me anekdotat tona, sepse doemos anekdota lidhet ngushtë me kulturën dhe traditën; shembull: në Itali, thuhet: “Për një ditë nuk bëhet Roma”, kurse tek ne, thuhet: “Gur-gur, bëhet mur”, pra shpeshherë porosia e humori nuk kuptohen apo edhe nuk përshtaten. Ndërsa, sa i përket përkthimit e kam menduar, mirëpo duhet një njohës i mirë i gjuhës e i cultures shqipe, në njërën anë, dhe një studiues i gjuhës, në të cilën dëshirojmë t’i përkthejmë, në anën tjetër.  

Disa anekdota nga Myzafer Osmani: 

(përshtatur me gjuhën letrare nga unë) 

f.35 

A u kolle, a mu dok 

Një i moshuar po bisedonte me dy djem të rinj. Ndër të tjera u tregoi se flinte veçmas me gruan. Këta djemtë nisën ta ngacmojnë.  

• Qysh merresh vesh me gruan? 
• Po ja, kollem dy a tri herë dhe ajo e kupton dhe vjen te unë! 
• -Po kur do ajo? 
• Ajo veç më thotë: A u kolle plak, a mu dok? 

f.98 

Kurrë më mirë nuk i kam pasë punët 

U martua një djalë në verë, në valën e punës dhe rrinte në shtëpi me nusën tërë kohën. I tha baba një ditë: 

Biro, sivjet nuk i kemi punët bash mirë, kemi shpenzuar për dasëm, prandaj dil në punë! 

More babë, më beso, kurrë më mirë unë nuk i kam pasë punët se sa tani! 

1. 136

Mburracakët 

Mburreshin një shkodran dhe një pogradecar për begatinë me peshq të liqeneve të tyre. 

Pogradecari 

Në se fus kovën në gjol për ta mbushë me ujë, patjetër që brenda saj e gjej edhe një peshk! 

Shkodrani 

Kurse ne duhet më parë t’i shtyjmë me dorë peshqit në liqen para se ta mbushim kovën me ujë! 

 f.142 

Profesori me korrespondencë 

Moj shoqe, cili është ai burri që vjen nganjëherë te ty në shtëpi? 

Është profesori im i fakultetit. 

A është i rregullt apo me korrespondencë? 

Me korrespondencë, sepse vjen vetëm kur s’e kam burrin në shtëpi! 

1. 143

Provimi për drejtim makine 

Shkon një burrë në provim për drejtim makine. E shoqërojnë gruaja dhe të tjerë miq. 

Pasi e drejton makinën ca kohë, vjen ta parkojë. 

Po më duket vend i ngushtë, tha njëri, a do mundet? 

Po, po mundet tha e shoqja se mbrëmë e ka pasë më të ngushtë vendin dhe ka ditë me e parkue! 

Plisi i Nastradinit 

Nastradinit i ishte shkye pak plisi. E sheh një grua dhe i thotë: 

Pse të është shqyer plisi, Nastradin? 

Ah, moj fisnike! Po të flasësh drejt, njerëzit të bien me shtagë.
Qysh kështu?! Nuk e besoj! 

A të flas unë diçka drejt me ty? Me siguri do me biesh me shtagë! 

Kurrësesi, Nastradin! 

A ta ka bërë qejfin burri mbrëmë? 

Ҫfarë po thuaj, mor i pacipë!  

Dhe gruaja mori një shtagë dhe e qëlloi Nastradinin. 

E sheh, moj fisnike, fola drejt dhe më godite! 

Pushtetarët dhe bariu 

Disa pushtetarë kishin dalë në fundjavë në bjeshkë për gjueti. Duke u kthyer, takojnë një bari që po kulloste dhentë. 

A po na njeh, I thanë atij? 

Si jo, u përgjigj bariu, ju kam parë në televizor. 

A po na  e pret një qingj me qenëse po shohim se paske plot. 

Posi jo, tha bariu.  

E preu qingjin, e pjeku dhe ua shtroi pushtetarëve. Pastaj mori lëkurën, e mbështolli dhe vijoi rrugën.  

Pse po e merr lëkurën, e pyetën pushtetarët? 

Dua t’ja tregoj babës, por nuk i tregoj se e kam pre qingjin për ju.
Pse? Qysh do t’i thuash? 

Do i them se ma kanë ngrënë qentë! 

Myzafer Osmani dhe Bardhyl Adem Selimi

Intervistuar më 6 dhjetor 2021